Yr oedd mab yr Yswain, Mr Ernest Griffith, a oedd wedi cael gwell addysg na'i dad, ac wedi llyncu syniadau am y dull y dylai pawb adnabod eu lle mewn cymdeithas, dipyn yn wahanol i'w dad yn ei opiniynau a'i dueddiadau.

Y fath sbort a gâi y mân ysbigod bonheddig wrth wrando ar Ernest yn adrodd hanes anffawd Harri y Wernddu a'i geffyl di- ail!

`Mae yn reit ddrwg gen i drosoch chi, Harri,' ebe Ernest; `brysiwch adre i newid eich dillad,' a neidiodd ef a'i gydymaith i'w cyfrwyau ac ymaith â hwy, gan adael Harri i droi tua'r Wernddu.

Cynorthwywyd ef i ddod allan o'r ffos gan Ernest a'r bonheddwr ieuanc, ac wedi iddo ddod ato'i hun cafodd fod ei geffyl gwerthfawr wedi torri ei goes, ac ebe Ernest: `Wel, wel, mae'r cwbl drosodd efo fo; gadewch i ni ei roi allan o'i boen,' a chan dynnu ei gyllell allan, torrodd y brif wythi%en yn ei wddf, a gwaedodd yr anifail yn fuan i farwolaeth.

Bu Gruffydd a Henry Lewis ac Ernest Hughes yn trafod y posibilrwydd o'i ailgychwyn ond o'r diwedd penderfynwyd yn erbyn hynny.

Dywedodd y mab rywbeth wedyn yng nghlust ei dad, ac ebe'r Yswain: `Dyma ti, Harri, 'rydan ni'n mynd i dreio codi llwynog ddydd Llun; roi di fenthyg dy geffyl i Ernest am y diwrnod?'

Ystyrid ei bod, drwy ei g^wr Ernest Jones, cofiannydd Freud, yn gysylltiedig â'r budreddi a ddeilliai o Fienna.

`Mwy nag y leiciwn i ddweud wrth neb, syr.' Sisialodd Ernest air yng nghlust ei dad, ac ebe'r olaf: `Faint gymeri di amdani, Harri?' `Yr un geiniog lai na chanpunt,' ebe Harri.

Ymhlith y prif siaradwyr yr oedd dau gyd-ysgrifennydd y Llys, Cynan ac Ernest Roberts.

Mewn boneddigeiddrwydd gadawyd i'r rhai hynaf gymryd eu heisteddle wrth y bwrdd yn gyntaf, a chafodd pedwar o'r rhai ieuengaf eu hunain heb le i eistedd, sef Harri, Ernest Griffith, a dau arall.

Mae gwaith fel hyn dipyn yn newydd i chi, ond yr ydw i wedi hen arfer â fo.' Wedi dweud hyn, symudodd Ernest i siarad â rhyw sbrigyn o fonheddwr, a dywedodd yn rhy isel i Harri allu ei glywed: `Mi wna i i'r d l ene dorri corn ei wddw neu gorn gwddw ei geffyl cyn canol dydd.' Canodd y corn, ac ymaith â'r cŵn, a'r marchogion yn eu dilyn.

Nid oedd yr ardal yn un boblog a chofiaf Ernest Roberts yn pwysleisio droeon petai Pwllheli yn methu talu ei ffordd, y byddai hynny'n ddiwedd ar unrhyw obaith am gynnal y brifwyl mewn cylch gwledig o hynny ymlaen.

Dilynai Ernest gwt yr helsmon, a glynai Harri orau y gallai wrth ei arweinydd.

Anogai Ernest ef i ddal ymlaen.

Anfarwolwyd Las Terrazas gan ei gwsmer mwyaf ffyddlon, sef Ernest Hemingway.

Yn sgil y gweithgarwch hwn codwyd to o gyfeilyddion fel Tom Morris, Maelor Richards, Jerry Hughes, Llew Hughes, a rhoddwyd cyfle i unawdwyr yr ardal arfer eu dawn - Susie Jones, Betty Davies, Vernon Parry, Ernest Thomas a Meirion Morris.

Yr oedd Ernest, Harri, ac un o'r boneddigion ieuainc ar y blaen.

Ernest Bevin, y Gweinidog Llafur, yn galw am 100,000 o ferched i ddod i weithio mewn ffatrîoedd.

Tywynnodd ar ei feddwl ei fod wedi syrthio i bwll a gloddiwyd iddo gan Ernest, fod mab yr Yswain, gyda gwên deg a gwenwyn dani, wedi ei hud-ddenu gyda'r bwriad iddo anafu ei geffyl.

'Roedd o'n dro anffortunus iawn, a mae'r golled yn fawr, heblaw fod chi wedi colli llawer o sbort.' `Wmbreth,' ebe un o gymdeithion Ernest.

Ysbardunai Harri ei geffyl i ddilyn Ernest, a chyn pen yr awr yr oedd wedi blino yn enbyd, a da fuasai ganddo gael gorwedd i lawr yn rhywle, a chafodd gyfleustra yn bur fuan.

Yn y man ebe Ernest: `Harri, 'rydach chi'n bur ddistaw, ond, wrth gwrs, hwyrach y b'aswn i 'run fath fy hun.

Neidiodd Ernest, gan ddisgyn yn daclus i'r man lle dylasai, ac yn y funud yr oedd ei gydymaith wedi gwneud yr un peth, a disgynnodd y ddau o'u cyfrwyau i helpu Harri, druan, a oedd wedi ei syfrdanu, ac yn gweld pob man yn troi o'i gwmpas.

CROESO: Daeth teulu o Fangor yn ol o Leighton Buzzard i fyw yn Eryl Mor, Penlon, cyn-gartref Mr a Mrs Ernest Roberts.

Digwyddodd pan oernadodd y cŵn fod ffos lydan a lleidiog i'w chroesi, ac ebe Ernest wrth Harri, oblegid hwy oedd y ddau flaenaf: `Yrŵan amdani, Harri, rhaid i chi gymryd y lêd; neidiwch cyn belled ag y medrwch, achos y mae'r ffos yn llydan.' Plannodd Harri ei ysbardunau yn ei geffyl bywiog, a neidiodd ddwylath pellach nag oedd eisiau iddo, a chwympodd i'r llawr gan daflu Harri i'r ffos.

Nid llawer, efallai, sydd wedi darllen pregethau John Donne, ond daeth un frawddeg ohonynt yn bur hysbys ar ôl i Ernest Hemingway ei dyfynnu ar flaen ei nofel, For Whom The Bell Tolls.

Ond mi ddywedaf hyn, Mr Ernest, mai y sbort mwya' gawsoch chi heddiw oedd gweld fy ngheffyl yn torri ei goes, a minnau yn cael fy nhywlu i'r ffos.'

Siaradai Ernest yn ddi-baid am ddifyrrwch y diwrnod, a disgrifiai yr hynt gyda blas.

gan Ernest Jones

`Petasech chi'n siarad fel yna efo fi yn rhywle heblaw yng nghwmni boneddigion fel hyn, Harri, mi faswn yn eich taro yn eich ceg,' ebe Ernest.

Prif Ddigwyddiadau Hanesyddol Ernest Bevin, y Gweinidog Llafur, yn galw am 100,000 o ferched i ddod i weithio mewn ffatrîoedd.

Buasai ei ofid yn fwy pe gwybuasai mai ei fab Ernest a gynllwynasai i ddwyn oddi amgylch y ddamwain.

Canfu ddial Ernest am iddo wrthod rhoi benthyg ei farch iddo.

`Be' ydach chi'n feddwl, Harri?' ebe Ernest.

`Ie, wmbreth,' ebe Ernest, ` 'dydw i ddim yn cofio cael mwy o sbort erioed wrth hela, a phiti garw, Harri, i chi fod mor anlwcus.