Geilw John Leland yr afon yn Afon Kefni ac mewn nifer o fapiau cynnar eraill defnyddir orgraff ddigon tebyg.

Aethant yno'n dawel fach yn ystod oriau mân y bore - unwaith y cawsant hyd i'r lle wedi astudio hen fapiau ac wedi archwilio pobman i chwilio am y lle gorau.

Y mae Llyfryddiaeth eang a defnyddiol, er imi sylwi ar un neu ddwy eitem yng nghorff y gwaith nad ydynt wedi cyrraedd y Llyfryddiaeth, ac y mae'r llyfr yn frith o luniau ysgolheigion pwysig yn y maes a nifer dda o fapiau a deiagramau hwylus.

Tynnodd y milwr ei fapiau allan ac egluro'r cynllun arfaethedig i'r dynion o'i amgylch.

Cofiwch hefyd am y casgliad hanes lleol sy'n cynnwys llyfrau, darluniau, hen fapiau a hen bapurau newydd ar ficroffilm.

Y mae dadansoddiad o nodau uchder ar fapiau AO, fel yr enwau Glan-yr-afon a Rhyd Lydan, yn tystio ymhellach i'r ffaith mai i'r gorllewin o'r llwybr presennol y gorweddai llwybr gwreiddiol Afon Cefni o ad-drefnu'r rhwydwaith traenio crewyd sianelau dwr hollol newydd, sianelau y rhoddwyd enwau penodol iddynt.