Yr oedd honno tua chwe throedfedd o hyd, a phwysai tua dau gan pwys, a phan ddefnyddid yr allwedd fawr byddai wyth o wŷr y felin yn ei thrafod gyda'i gilydd.

TAI LLAWN Ar y briffordd allan o'r dre heibio'r Castell y mae fferm Felin Ysguboriau ac yr oedd yno lond ty - tri ar ddeg o bobl.

Ar ôl cyfnod o ddala, aeth Phil i weithio ffwrnais pan oedd tuag un ar bymtheg mlwydd oed, a dyna'r gwaith caletaf yn y felin bryd hynny.

CLWB Y FELIN: Dathlwyd Gŵyl Ddewi eleni yn y Llofft Hwyliau a threuliwyd noson hynod o ddifyr gan dros hanner cant o bobl.

Meddyliwch fod pentre fel Felin Fach, pentre gwledig sy'n llai na Tai Nant, yn rhedeg theatr lewyrchus.

Rydw i'n eu cofio nhw i gyd: Hugh Cae Haidd, Wil Pant, Shem Pandy, Wil Jones Happy Valley, Ifan Morgan, Ellis Nant, Wil Thomas Bryn Hyfryd, Rolant Gruffydd Felin Hen a William Ifans Glasgoed.

Ar adegau felly, yr oedd y gwres mor llethol yn y felin fel bod pum munud o flaen y ffwrnais yn ddigon i lorio'r cryfaf.

Ryw hannar milltir cwta sy' rhwng fa'ma a'r Felin 'cw." Sibrydodd, "Dydan ni'n dau yn gymdogion rŵan." A chyda'r addewid rasol yna, a chan gydio yn dynn yng nghlust Hywal y mab, camodd Laura Elin y Felin, yn llythrennol o'r Nef i'r niwl.

Mewn dathliad yn Theatr Felin-fach, ger Aberaeron, dyfarnwyd iddo Dlws Mary Vaughan Jones.

Er mwyn cyfleu hyn ni wna ragor nag awgrymu ffurf y môr, y felin, y tir gwastad gan adael i'r awyr lywodraethu'r darlun cyfan.

Canolfan Felin Fach ym Mhwllheli - partneriaeth gyda MIND, Cais a'r Cyngor Gwlad - a agorwyd gan ein Is-Lywydd, Mr Dafydd Wigley, AS

Gafaelai'r dwblwr mewn un pen o'r llafn a'i ddyblu ar lawr y felin, ac yna ei godi at fwrdd y shêr, ei gymhwyso, ei roi o dan y gwasgwr, ei drin o dan y gyllell, ac yna ei daflu ar draws y felin at y gweithiwr ffwrnais.

Ne...ne mi eith y gwarthaig i'r mart 'i hunan." Er ei bod hi'n bnawn myglyd 'roedd drws Nefoedd y Niwl yn agored led y pen a chorff byrgrwn, wynebgoch Laura Elin o'r Felin yn hanner llenwi'r drws hwnnw.

Ymysg hogia Felin yn y tim mae Islwyn Owen, Derek Roberts a Tony Ellis.

Fe gofiwch i David Phillips, Waun-lwyd, ddwyn offer marchogaeth a dillad tra'n gweithio ym mhlas Cilwendeg, a threuliodd flwyddyn o lafur caled yn gweithio'r felin droed yng ngharchar Hwlffordd am ei drosedd.

Yr oedd angen gweithwyr gwydn a chryfion i gyflawni'r gwaith yn y felin fawr.

Yn y felin fawr y gweithid y platiau mwyaf a thrymaf yn y gwaith tun.

Dychmygaf rhyw wyddonydd heb ddim gwell i'w wneud yn cyhoeddi nad yw Sion Blewyn Coch yn mwynhau ieir a ffowls a hwyaid Llyn y Felin ar ei fwrdd cinio.

Beth bynnag oedd y broses ar lawr y felin, gan y dalwr yr oedd y gair olaf, oblegid ar y part olaf, wedi i'r rowlwr dynnu'r wythau i'r hyd gofynnol, gafaelai'r dalwr yn y llafn a'i daro ar lawr y cefn i ennill momentwm, a'i roi'n daclus mewn pentwr o'r neilltu.

Gallai platiau'r Ffôr fod ddwy neu dair gwaith cyn drymed â phlatiau'r melinau eraill, a'r dewraf yn unig a fentrai weithio yn y felin fawr.

Mae'n debygol mai Robert Jones, Tan y Bwlch; Hugh Evans, Tŷ'n y Gilfach; William Hughes, Tŷ'n Pant a John Hughes, Y Felin; a weithredai fel blaenoriaid ar y pryd, ac fe etholwyd David Pritchard, Hafodymaidd, yn ychwanegol atynt yn yr un flwyddyn ag y codwyd y Capel.

Er bod y dalwr yn osgoi gwres mwyaf y felin gyda'r gwaith hwn, yr oedd serch hynny'n waith caled iawn i grotyn pedair ar ddeg mlwydd oed.

Rhoddai'r dwblwr holl nerth ei freichiau cryfion i blygu'r blaten boeth, a chyn i ddeupen y blaten gyfarfod â'i gilydd ar lawr y felin, rhodd ai'r dwblwr holl bwysau'i glocsen ar y blaten i ddyfod â'r dybliad i fwcwl.

Lluchid y platiau gwynias rhwng y gweithiwr ffwrnais, y rowlwr a'r dwblwr, ac ni allai neb aros ar ganol y felin heb gael ei daro tra gweithredid y broses hon.

Ar ôl cyfnod byr o fwndelo wrth y shêr, crud y felin fel y gelwid y gwaith hwnnw, aeth Phil i ddala yn y felin.

Gafaelai mewn un pen o'r senglen gyda'r efail a cheisio'i throi ar lawr y felin.

Gallwch gofrestru eich tîm drwy ein ffonio ar 74983, neu drwy ein e-bostio i'r cyfeiriad gang@bbc.co.uk - a chofiwch y cynta i'r felin gaiff falu.

'Roedd o'n beth digon amlwg na fuasai neb yn disgwyl i'r Beibil fod yn siarad, er y byddai y bobol oedd yn hwnnw yn gorfod siarad ar bnawn Sul pan fyddai yna holi'r plant yn yr ysgol þ "Be ddeudodd Samiwel bach wrth Dduw 'y mhlant i?" 'Roedd pobol mewn oed yn sôn bod yna bethau digon difyr fel cerdded drwy'r mwd a chwffio efo llewod yn Nhaith y Pererin, ond 'doedd dim dichon cael hyd iddyn nhw fel y medrech chi gael hyd i Dôn y Botel neu Spargo'r Felin yn Nedw.

Yr oedd Daniel ryw ddwy genhedlaeth yn hŷn na mi, a phan euthum yn grotyn i'r gwaith tun yr oedd ef yn rowlo yn y felin fawr.

Cyfyng yw'r amrywiaeth tonyddol, ond mae yma gyfoeth o sensitifrwydd a theimlad.Yn rhannau uchaf yr awyr mae'r haenau paent yn dewach a'r llwydlas ar letraws yn awgrymu cymylau'n symud ac yn cyd-bwyso â llinellau esgyll y felin.

Tra gallai melinau eraill drafod tri dwsin o blatiau mewn twymad, gymaint ag a allai'r felin fawr eu trafod oedd rhyw ddau ddwsin o blatiau trwm ar y tro.

Pan ddeuthum i adnabod Phil gyntaf, yr oedd yn ei breim ac yn dyblu yn y Ffôr, y felin fawr.

Penodwyd pwyllgor i chwilio am gerrig a chafwyd rhai pwrpasol yn Nant y Felin a Chae yr Hendy ar dir Hafodymaidd a'r cornelau yng Nghraig Iwrchen.

a phoncia' Clegyrog a Choed Felin Nant a chaea' Llanol mor ddychrynllyd o bell i ffwrdd!

Rhennir y llun yn dair rhan: yr awyr o amgylch y felin yn llenwi hanner y canfas, yna'r caeau llafur ar oleddf, a'r creigiau yn y blaendir a lôn yn troelli rhyngddynt.

Gelwid y pentwr hwn yn wats (term morwrol yn golygu gwyliadwriaeth), pedair wats bob dydd ym mhob melin, a'r dalwr oedd yn gyfrifol am eu rhoi'n daclus yng nghefn y felin o fewn cyrraedd y bwndelwr a'r shêrwr.

Ar gyfer y felin ei hun, prin yw'r manylion.

Yna, gyda thafliad nerthol o fon ei fraich chwith, gyrrid y blaten ar draws y felin at y gweithiwr ffwrnais.

Mae mochyn y Felin A hwnnw heb ddim blew Yn bwyta bonion cabetsh Ni ddaw e' byth yn dew.

'Ro'n i'n gweld Laura Elin o'r Felin a Hywal y mab yn mynd yno bora a baich o bricia dechra tân ar gefna'r ddau." Gwelodd JR yr annibyniaeth y bu'n hiraethu cymaint amdano yn diflannu o dan ei drwyn, a hynny cyn iddo ef i gyrraedd.

Rydym yn chwilio am 16 o dimau ar cyntaf i'r felin gaiff falu.

"Os ydych chi'n gorfod teithio naw milltir a ffeindio lle i barcio - rydych chi'n dewis rhwng hynny a gwneud rhywbeth arall." Yn ôl llefarydd ar ran Swyddfa'r Eisteddfod, roedd rhybudd wedi cael ei gyhoeddi adeg Eisteddfod Llanelwedd y byddai lle yn Nghwm-nedd yn brin ac mai'r cynta' i'r felin fyddai hi.

Yn anffodus crwydrodd ei lygad i gyfeiriad bwrdd crwn a diflannodd y gwynt i gyd o'i hwyliau - roedd Laura Elin o'r Felin wedi hulio brecwast i dri.

Un prynhawn yn yr haf, pan oedd y peiriannau'n segur, daeth gwyr y felin at ei gilydd y tu allan i fynedfa'r gwaith a chael hoe a sgwrs yn yr heulwen.

'Nid yw'r felin heno'n malu', ac nid oes dân i grasu'r ŷd.

Roberts wedi bod yn doethach i anwybyddu'r cyhuddiadau yn erbyn ei gyd-genhadwr; yr oedd, hyd yn oed bryd hynny, yn siwr o fod yn sylweddoli mai dyn dichellgar oedd Badshah, yn troi pob dwr i'w felin ei hun.

Mae'n anodd dychmygu Bob Tai'r Felin yn canu Alelwia Ha-Haleliwia oedd hi bob amser iddo ef!

Gallai pethau fod yn anodd iawn yn y felin fawr gydag ambell archeb drom, a phan oedd yr hin yn boeth.

Mae'r felin foel yn cydio tir, môr ac awyr trwy linellau lletraws ei hesgyll.

Y lle mwyaf peryglus ar wyneb y ddaear oedd llawr y felin pan eid drwy'r broses o gynhyrchu'n blaten dun.

Llifa tua'r de ar draws wyneb tonnog dwyrain Môn, ond pan gyrhaedda Landegfan mae'n dilyn llwybr llawer mwy serth, ac o ganlyniad, i'r de o Felin Cadnant, mae'r afon yn dilyn llwybr dyfnant sydd ag ymylon serth iawn iddo.

Gwelwn lawer yno mewn ciltiau, a'r cof am Felin-y-Rug yn dod yn ôl o'r flwyddyn gynt.

Yn swyddogol, awr o ddiffyg peirianyddol oedd yr awr honno, ond y peth a erys yn y cof yw bod cwmni o wŷr y felin yn trafod cwestiwn creadigaeth, a Phil yn rhoi arweiniad i'r drafodaeth.

Ymhellach i ffwrdd mae'r dolydd glas a'r caeau yd ger y felin sy'n malu'r grawn yn flawd i'w fwyta.

Rhyddhaodd Alun ei hun o freichiau Nia ac meddai wrthi: "Tyrd, mi awn ni i ofyn i dy dad gei di fenthyg y car i fynd â mi i Berth y Felin." "I beth?" "I ddweud wrth Jenkins y twrne nad ydw i am werthu'r fferm." "Dwyt ti ddim ffit i fynd allan a tithau newydd godi o dy wely," meddai ei fam .

Cawsom oriau bwygilydd o bleser hefyd wrth bysgota llysywod yn afon Soch a brithyll bychain yn afon y Felin a lifai o lyn y gwaith dwr.

Yr oedd gan Rhys Thomas felin lifio hefyd yn cael ei gyrru gan ddŵr afon Aeron.

Yr unig beth negyddol a ddwedwn i am y gyfrol yw fod rhan rhy helaeth ohoni yn yr adran "Amrywiadau", gyda nifer fawr o gerddi wedi eu seilio ar y pennill "Bachgen Bach o Felin y Wig" ond wedi dweud hynny, mae unrhyw un sydd yn gallu gwneud cywydd neu awdl ar y fath bwnc, a chodi gwen ar yr un pryd, yn haeddu canmoliaeth fawr.

Ym 'Melin Adda, Amlwch' mae paent yr awyr wedi ei osod yn ffyrnig â chyllell balet nes bod y cymylau'n edrych fel petaent wedi eu cerfio, eu ffurfiau deinamig yn cau am y felin a'r beudai, yn gymheiriaid i ffurfiau'r tir.