Nid oes unrhyw dystiolaeth iddynt droi at y Tristan en Prose, er bod fersiynau diweddar o Gylch y Fwlgat yn cyfuno'r Tristan hwnnw â hanes y greal,' ac ni adawodd rhamantau cynnar Be/ roul a Thomas' eu hôl ar chwedlau Cymraeg.

I ddileu achos yr anfodlonrwydd hwn fe benderfynwyd paratoi fersiwn newydd a fyddai'n osgoi tramgwydd fersiynau Tyndale a Coverdale ac y gellid ei osod ymhob eglwys fel fersiwn awdurdodedig Eglwys Loegr.

ond nid oedd ganddynt unrhyw ddiddordeb yn ei ddyfais ; efallai mai'r rheswm am hyn oedd y ffaith fod y fersiynau cynnar yn anodd i'w rhedeg yn gyson, oherwydd y gwneuthuriad ysgafn a oedd yn angenrheidiol er mwyn cael gweithrediad cyflym.

Nid oedd Coverdale yn hyddysg yn yr ieithoedd gwreiddiol, ac y mae ei fersiwn yn seiliedig ar fersiynau Lladin Pagninus ac Erasmus, ar fersiwn Almaeneg Luther ac ar fersiwn Saesneg Tyndale.

'Roedd yn amlwg yn waith a oedd wedi gwneud defnydd llwyddiannus o ysgolheictod Erasmus a Mu%nster ac wedi elwa'n fawr ar fersiynau cynharach Luther, Tyndale a Coverdale.

Dyma stori gyfoes, sydd yn ddibynnol ar nodweddion cyfoes i w chynnal - hynny yw, modur a ffawdheglu er bod fersiynau cynnar o'r stori hon ar fathau eraill o drafnidiaeth megis ceffyl a throl, neu geffyl yn unig.

Ond mae'n amlwg bod y stori'n parhau i fod yn boblogaidd ac ambell dro fe gaed fersiynau arbennig o wrth-Seisnig.

Ac fel y diwygiwyd fersiwn Olivetan o dro i dro gan Calfin a Beza, fe rymuswyd y pwyslais hwn ar gadw union eiriad yr Ysgrythurau gwreiddiol nes dod yn un o nodweddion amlycaf y fersiynau a gysylltir â Genefa

Deddf yr Iaith Gymraeg yn rhoi peth cydraddoldeb i'r iaith drwy ganiatâu fersiynau Cymraeg o ffurflenni swyddogol a chaniatâu defnydd o'r Gymraeg mewn achosion cyfreithiol.

Gallai'r beirdd hwythau yn yr Oesoedd Canol gymharu noddwyr â Guy o Warwick neu Foulke le fiz Warin wrth eu camnol, er nad yw hanes yr arwyr hynny ar glawr yn Gymraeg, ac er nad oes lle i gredu fod fersiynau ysgrifenedig Cymraeg o'u hanes wedi bodoli.

Defnyddiwyd y grant i addasu deunyddiau Saesneg (neu iaith arall) i'r Gymraeg, i gynhyrchu teitlau Cymraeg gwreiddiol ac i gynhyrchu fersiynau Saesneg o ddeunydd gwreiddiol.

Mae angen ystyried pa fersiynau o destunau Llwyd sy'n cael eu dyfynnu, a'r un modd gyda Chradoc.

Prif Ddigwyddiadau Hanesyddol Deddf yr Iaith Gymraeg yn rhoi peth cydraddoldeb i'r iaith drwy ganiatâu fersiynau Cymraeg o ffurflenni swyddogol a chaniatâu defnydd o'r Gymraeg mewn achosion cyfreithiol.

Eto i gyd, yr oedd prif elfennau fersiynau Cyfandirol hanes y cariadon yn bur hysbys y tu allan i lenyddiaeth ysgrifenedig.

Bwriedir cynhyrchu fersiynau Ffrangeg, Almaeneg a Sbaeneg yn ogystal a'r Gymraeg (gweler cais IMT.Ff)

Fersiynau Saesneg yn cael eu paratoi gan y cwmni o Glwyd

Defnydiwyd gymysgedd o CorelDraw 3 a 4 a Paint Shop Pro 3 i greu'r graffeg; HTML Notepad yna Windows Notepad (pan sylweddolwyd bod HTML Notepad yn crap) i sgrifennu'r tudalennau HTML; Netscape Navigator 1.1 a 2 (fersiynau 32-bit) i brofi'r tudalennau; Word 6 i sgrifennu'r rhan helaethaf o'r cynnwys; a PageMaker 5 i gysodi a dylunio'r Tafod go iawn; a hyn i gyd yn rhedeg ar Windows 95 (ie, ie, ie, dwi'n sycyr, ond mae o werth o jyst am yr hwyl o allu gael tafod y ddraig fel eich saeth llygoden).

Ond unwaith eto roedd na groeso mawr i'r fersiynau diweddaraf gan y ddau plentyn.

Nid trwy lyfr yn unig yr ymledodd hanes Trystan ac Esyllt, ac o gofio poblogrwydd golygfa'r 'oed dan y pren' yn y cyfryngau gweledol, hynod yw nodi na adawodd yr elfen bwysig hon yn y fersiynau cyfandirol o'r hanes unrhyw ôl ar lenyddiaeth Gymraeg.

Mae angen i'r BBC ddatblygu camau nesaf y broses o drosglwyddo BBC Radio Wales i FM ar fyrder, i'w wneud yn fwy cystadleuol, ac o ran radio digidol, gwna'r Cyngor bopeth posibl i gefnogi nod pendant BBC Darlledu o ddarparu BBC Radio Wales a BBC Radio Cymru digidol ar yr un pryd â fersiynau digidol gwasanaethau rhwydwaith y BBC.

Daliaf i fod y math o Gymreictod a'r math o Ewropeaeth a fynegir yma gan Gruffydd yn rhagori ar y fersiynau a arddelid gan Saunders Lewis yn ystod blynyddoedd enbyd ac argyfyngus yr Ail Ryfel Byd.