Erbyn diwedd y bedwaredd ganrif ar ddeg yr oedd y gwahaniaethau technegol rhwng Sais a Chymro a rhwng rhydd a chaeth yn llawer llai grymus nag y buont: y gwahaniaeth arwyddocaol bellach oedd hwnnw rhwng y rhai a lwyddai i gynnull tiroedd ac adeiladu ystadau a'r rhai a fethai wneud hynny ac a gâi eu gwthio tuag at y cyflwr o fod yn llafurwyr di-dir.

A hyd yn oed pan fethai hynny yr oedd modd ystumio'r gyfraith Gymreig (drwy ddyfais a elwid prid er mwyn cyrraedd yr un nod.

Ergyd i rybuddio, mae'n siŵr - ychydig iawn o ergydion a fethai'r targed y dyddiau hyn.