Eilbeth, o ran pwysigrwydd, yw'r tir i fodolaeth y genedl, ond y mae'r ymwybyddiaeth o'r gorffennol hir sydd wedi ei grisialu yn y Gymraeg, a'r diwylliant sydd ynghlwm wrthi, yn hanfodol.

Cofier fod Mawrth ymhellach oddi wrth yr haul na'r Ddaear ac o'r herwydd mae tymheredd arwynebol Mawrth oddeutu rhewbwynt dŵr yn barhaus, er mai'r unig dystiolaeth bendant sydd ar gael o fodolaeth dŵr arni yw yng nghyffiniau ei dau begwn.

"Hoff gennyf yw ateb y morwr hwnnw o Wlad yr Haf pan ofynnodd Coleridge iddo paham yr oedd wedi mentro ei fywyd i achub dyn na welsai erioed ac na wyddai enw na dim amdano : "Mae amcan gennym tuag at ein gilydd.' Meithrin yr amcan honno yw galwedigaeth greadigol dyn, ac wrth geisio gwneud byd teilwng o frawdoliaeth daw ef ei hun yn deilwng o'i fodolaeth.'

Yr unig anhawster ynglŷn â'r rheiny oedd nad ydoedd yr Heddlu eto wedi'u dal, ond cwestiwn arall oedd a ddylid eu herlyn am ddwyn y corff pan oedd yn amlwg na wyddent am ei fodolaeth.

Yn 'Atebiad y Golygydd i Lythyr Mr Saunders Lewis' yn yr un rhifyn cydnabu Gruffydd fodolaeth traddodiad ond fe'i cafodd ei hun yn anghydweld â diffiniad Saunders Lewis ohono.

Yna, dan bwysau bygythiad yr Ail Ryfel Byd i fodolaeth cenedl y Cymry, mae'n mynegi ei safbwynt yn ddigamsyniol.

O'r dauddegau cynnar ymlaen bu Saunders Lewis yn datgan ei gred ym mhwysigrwydd creiddiol y Gymraeg i fodolaeth bywyd gwâr yng Nghymru.

Fydd hyn yn golygu bod yn amhoblogaidd efo llawer iawn o bobl barchus, ac unwaith ddaw'r Cynulliad i fodolaeth fe fydd 'na fwy o bobl barchus nag erioed o'r blaen yn cau am ei gilydd ac yn gwarchod ei gilydd.

Ceisiodd dyn ar hyd yr oesoedd fesur fy modolaeth, ac, yn ei ddoethineb, erbyn hyn, wedi llwyddo, a sylweddoli mai fi ydyw mesur ei fodolaeth ef o'i grud i'w fedd.

Ni ddeuai Prydain i fodolaeth am ganrifoedd, na'r syniad o Brydeindod.

Daeth y Clwb i fodolaeth yn sgil criw o Gymry yn trafod sut i ddathlu Dydd Gwyl Dewi cynta'r mileniwm.

b) dynodi beth yw ieithoedd swyddogol Cymru fel rhan o'i hunaniaeth greiddiol fel bo darparwyr gwasanaethau a masnachwyr o'r tu allan yn enwedig yn ymwybodol o fodolaeth yr iaith Gymraeg a dyhead pobl Cymru i greu dyfodol iddi.

Daeth y Gwasanaeth Iechyd i fodolaeth, ond bach iawn a sylweddolwyd i ba raddau y bu'n rhaid cyfaddawdu er mwyn cyrraedd y nod.

Nid oes amheuaeth na fu gan ardal Penllyn, holl natur a naws y wlad a'i hiaith, ddylanwad anhraethol ar ei ieithwedd, ar y ffordd y syniai am fodolaeth a'r ffordd y dehonglai arwyddocad ei brofiadau hen a newydd.

Dangos Mathew Tomos yn marw'n serennaidd fodlon a wneir beth bynnag, fel pe i gymeradwyo'i fodolaeth ddibrotest.

Mae'n ddiddorol cofio mai wrth fynd i mofyn y gwartheg i'w godro gyda'r nos y daeth 'Mewn Dau Gae' i fodolaeth hefyd.

Gofynodd Mr Redwood, tad ein Glw-byrd ni: 'We uzz Saeth Weilz?' A thrwy hynny dywedodd y dywededig Mr Evans, Maesteg, wrtho am fodolaeth Cymru.

Roedd un gair, meddai, sef y gair 'sŵn', yn hanfodol i fodolaeth syniad canolog y delyneg; ac o'r fan honno, lle'r gair hwnnw yn y bedwaredd linell, yr oedd yn rhaid cychwyn:

Ymgais dyn ar hyd yr oesoedd i egluro byd natur a'r amgylchfyd a'i fodolaeth ef ei hun ar y ddaear.

Mae ryddhau cerddoriaeth dawns yn gyson yn rhan o'r un genhadaeth - atgoffa cynulleidfa y tu hwnt i Glawdd Offa, a thramor, am fodolaeth Cymru a'r Gymraeg.

Yn ei dystiolaeth, yr oedd wedi tynnu sylw at y 'drwg ymarferol' a achoswyd gan fodolaeth y ddwy iaith, ac wedi difri%o'r gwladgarwyr Cymreig:

Hynny a roddodd fodolaeth i arwyddair yr ynys, "Môn Mam Cymru%.

Roedd ei ymddangosiad bob mis yn brawf o fodolaeth y blaid i'w haelodau ar wasgar.

Fel y rhai y mae'r prif gyfrifoldeb arnynt am y sefyllfa, gwŷr Gŵr Glangors-fach a'i ferched am fodolaeth y lleill er nad yw Rhys ac Ifan, Elen a Sal yn ymwybodol nad ar eu pennau eu hunain y maent ym murddun y tyddyn.

I ni fel tîm a grūp o ffrindi yn Nantgarw mae'r wobr yma'n coroni deng mlwydiant o fodolaeth.

Mae ei ddatblygiad a'i enw fel awdur wedi bod ynghlwm wrth fodolaeth y mur hwnnw o'r dechrau.

Teg yw cydnabod fod Shakespeare mewn dramâu eraill yn ddigon ymwybodol o fodolaeth Cymru a'r Alban - fel y gweddai i fardd yn canu yn y cydiad rhwng Oes y Tuduriaid ac Oes y Stiwartiaid!

Ei fodolaeth fel dyn a wnaeth John yn ddiogyn.

Beth bynnag, un noson, ac yntau wedi mynd i lawr i'r caeau i mofyn y gwartheg i'w godro (yn Rhosaeron?) ac yn myfyrio am Franwen yr un pryd - fe ddaeth 'Cofio' i fodolaeth.

Yn gyffredinol rhaid cael y wybodaeth fewnol hon er mwyn amlygu unrhyw fodolaeth mewn gwrthrych neu broses faterol.

Dyna'r eglurhad dros fodolaeth cyfres o anhwylderau sy'n gorgyffwrdd a'i gilydd, anhwylderau yr wyf fi yn fy ffordd heipocondriag fy hun yn teimlo 'mod i'n dioddef ohonynt.