Er nad oes gan y Cynulliad Cenedlaethol bwerau deddfu cynradd mae Deddf Llywodraeth Cymru yn dweud y gall y Cynulliad 'wneud unrhyw beth i gefnogi neu i gynnal yr iaith Gymraeg'. Credwn mai hawl foesol y Cynulliad yw deddfu dros y Gymraeg.

Y rhain oedd y dadleuon, y tyndrâu, ac er na fynnaf ei thrafod heddiw, yr oedd hefyd y ddadl foesol hanfodol ynglŷn â defnyddio dulliau uniongyrchol.

Trafodwch y ddyletswydd foesol sydd arnom i gadw harddwch naturiol y blaned a chynnal ei hadnoddau fel y gall cenedlaethau'r dyfodol eu mwynhau a chael budd ohonynt.

Y ffordd ymarferol i'r Cynulliad gefnogi'r iaith yw datgan ei hawl foesol i ddeddfu ar fater y Gymraeg yn hytrach nac ymddiried y mater i San Steffan.

Byddai'n golygu fod yr egwyddor foesol sy'n gwahardd lladd yn cael ei thanseilio.

Y ddadl amlycaf ym meddwl y mwyafrif ymhlith y genhedlaeth gyntaf o arolygwyr oedd yr un foesol: wedi'r cwbl, roedd bron pob un ohonynt yn glerigwr mewn urddau a oedd wedi ei gymeradwyo gan awdurdodau'r Eglwys: ond ym meddwl y mwyafrif o'r beirniaid roedd yr hirben a'r moesol wedi'u cydgymysgu.

Enillid aelodau drwy amrywiaeth o argyhoeddiadau megis cred newydd yn Nuw fel Pen-lywodraethwr, neu apêl Cristionogaeth fel rheol foesol ragorach, a gwelai rhai yng Nghrist waredwr i'w rhyddhau o afael pwerau demonig.

Dwg i gof yn un peth amheuon Gruffydd am agwedd dybiedig ddilornus Lewis at yr Eisteddfod fel dim namyn 'gwyl y bobl.' Dengys hefyd fel y syniai Gruffydd am y gwahaniaeth barn o'r cychwyn fel dadl foesol yn ogystal a dadl esthetig, fel ymladdfa gwerthoedd.

Pa hawl foesol oedd ganddo i ddiwygio treftadaeth y tadau a newid adeiladwaith bro?

Dechreuodd Gadaffi ystyried Sadat ac arweinwyr rhai o'r gwledydd Arabaidd eraill fel brenhinoedd hunanol a oedd yn foesol amhur ac yn rhy hoff o'u perthynas â'r Gorllewin.

Y patrwm crefyddol hwn oedd cyfrwng artistig Cymraeg y ganrif ddiwethaf, yn ogystal a'i sail yn foesol a deallusol.

Buasai'r stori%wyr Cymraeg - a Daniel Owen yn eu plith - yn dadlau bod eu gwaith hwy y tu hwnt i bob beirniadaeth foesol.

Rhaid glynu'n gyndyn wrth yr egwyddor nad yw byth yn foesol i ysbeilio neb o'i fywyd.

Hwn yw y gofyniad mawr, a yw Cymru i bara yn wlad foesol a chrefyddol fel ei gwnaed gan Ymneilltuaeth Gymreig, ynte a ydyw yr egwyddorion, dros y rhai y gwaedodd ein tadau, i gael eu gwadu?

Ac eto, un cyfrwys ar y naw ydi'r temtiwr, un a fedr siarad â llais cymhellgar trwy ddangos pa mor foesol ydi'r aberth.

Credwn mai hawl foesol Cynulliad Cenedlaethol Cymru yw deddfu ar yr iaith Gymraeg.

Galwn hefyd ar i'r Cynulliad ddatgan ei hawl foesol fel corff llywodraethol democrataidd ein gwlad i ddeddfu ar yr iaith Gymraeg, a mynnu gweithredu arni yn hytrach na'i gadael yn San Steffan.

Heb unrhyw amheuaeth, yr oedd y Rhyfel yn grwsâd yn erbyn rhuthr y gwrth Dduw Natsi%aidd, a gelyn rhyddid, ond ymofidiodd am fod canlyniadau'r Rhyfel, sef casineb, rhagfarn, bydolrwydd, anobaith, colli ffydd yn Nuw a dyn, pylu'r ddeddf foesol a diystyru'r ysbrydol ar gynnydd.

Roedd Cwmglo, medden nhw, yn ddrama ardderchog o ran creffl ond yn ycha-fi yn foesol.

Eu nod hwy oedd amddiffyn Cristionogaeth yn erbyn ymosodiadau paganiaid ac arddangos rhagoriaeth ddeallusol ac athronyddol ei dysgeidiaeth a'i safon foesol uwch.

Edrychwch ymhellach ar y themâu sydd yn esbonio peth ar apêl y stori hon - elfennau o'r stori ydynt sydd yn cadarnhau rhai credoau cyffredin yn ein cymdeithas, ac felly yn taro tant â'r gwrandawr a'r storiwr (i) Y gūr yn dial ar y wraig anffyddlon - drwy ryw hawl foesol.

Os oedd hyn yn wir, yr oedd yn ddigon i gyfrif am bob anfoesoldeb arall, gan fod pob cenhedlaeth yn derbyn ei safon foesol i raddau helaeth oddi wrth y mamau a'i magodd.

Codwyd amheuon a yw ein chwant i fynnu mwy a mwy o adnoddau'r ddaear, (yn aml ar draul rhywogaethau eraill a'r llwythau dynol llai pwerus) yn gynaladwy heb sôn am fod yn foesol.

Wrth feddwl am drobwyntiau bywyd Daniel Owen, anodd credu fod yr un trobwynt wedi bod yn bwysicach na'i brentisio'n deiliwr gydag Angel Jones, blaenor gyda'r Methodistiaid Calfinaidd, oblegid fel y cyfeddyf ef ei hun, gwnaeth hynny'r byd o wahaniaeth iddo yn foesol ac yn ddeallusol - yn foesol, oherwydd golygodd fod rhaid iddo fynd i'r capel dair gwaith ar y Sul ac i bob moddion yn yr wythnos yn y cyfnod pan oedd yn dechrau ymryddhau o lyffethair awdurdod ei fam, a phan oedd ei frawd Dafydd efallai'n dechrau mynd ar gyfeiliorn, - yn ddeallusol am yr un rheswm ac am fod gyda'r hen Angel 'hanner dwsin o ddynion call, sobr, a darllengar, a bu (bod gyda hwy) yn fath o goleg i mi'.

"Mae'n syn na welodd yr un ohonynt pa mor hanfodol foesol oedd mater Cwm Glo.

Wrth ailadrodd y gair 'pechod' yn ei 'Lythyr' yr oedd Saunders Lewis yn dangos yn glir ei fod yn ymwrthod â rhyw foesoldeb cysetlyd, arwynebol, ond yn Žedu yng ngrym moesol llenyddiaeth yn ystyr ehangaf a dyfnaf y gair 'moesol': h.y., yn gwrthod llenyddiaeth foeswersol, ond yn derbyn llenyddiaeth yr oedd ei harwyddocâd sylfaenol yn foesol.