Deng niwrnod i'r dydd fe deimlais anesmwythyd yn ochr dde fy nghefn, a'r noson honno fe'm dihunwyd yn sydyn gan frathiad o boen yn ochr fewnol fy morddwyd.

Cyn hynny roeddwn i yn ei barchu o, ond doedd o ddim yn fy mharchu i.

Becws bach oedd gan fy nhad ym mhentref Aberffraw yn Sir Fôn, ac yno y galwai pawb ar eu ffordd i'w gwaith.

"Rydw i wrth fy modd yn gwrando ar stori." "Mi wyddost am y rhostir anial sydd yna y tu allan i bentref Plouvineg ac am y meini hirion anferth sydd yno?" meddai'r ych.

"Roedd fy nhad yn golier ac mi fu+m i yn gweithio fel Bevin Boy am dair blynedd cyn mynd i'r Coleg Normal ym Mangor.

Bu pwyso mawr arnaf i'w gadael ym Mangor, ond parhâu ar fy siwrnai'n dalog a'r cyfrolau dan fy mraich a wneuthum.

Aeth fy ngheg yn hollol sych.

Clop, clop, un o'r drymiau mawr - fy nhad wedi cyrraedd adref o'i waith.

A dyna, yn fy marn i, bennaf camp y Cofiant presennol.

Chlywodd Robat John, fy mrawd, na fi erioed Dad a Mam yn ffraeo gymaint.

Cadarnhawyd fy mhryderon ar ôl i ni fodloni'r swyddogion diogelwch â'u cyfarpar electroneg.

Ar y daith hon ar y llong y cefais fy mheint cyntaf o Guinness.

Aeth fy chwaer i fyw i Fethesda ar ôl priodi, a'r Nadolig cyntaf i ni fod hebddi cafodd Mam y ffliw neu rywbeth, bu'n wael iawn, a gorfu iddi aros yn ei gwely.

Dim ond fy ngherdyn i ydw i isio - cerdyn banc.' Dydw i ddim wedi deall.

Clywn lais patriarchaidd yn fy nghyfarch yn wresog o'r lle tân, ac o dipyn i beth ymffurfiodd Huw Huws, fel rhyw Fephistopheles diaconaidd a barfog, allan o'r mwg.

Arhosais i bethau ddod atynt eu hunain ryw ychydig: y fegin yn dal i weithio er bod yr esgyrn yn ratlo ar ôl y glec, ac roedd y byd yn dechrau sadio wedi fy nhaith din-dros-ben drwy'r awyr ar ddeng milltir ar hugain yr awr.

A chynigiodd yr un gwr ddau swUt i minnau os awn, dywedais wrtho yr awn; a rhedais o heol y Bont Pawr oddi amgylch yr HaU yng nghanol y dref yn noethlyrnun; a dychrynodd rhyw wraig feichiog wrth fy ngweld, nes yr aeth yn sal.

Ac 'roedd Mam a fy chwaer wedi gwnio RJR yn goch ar bob dilledyn o'm heiddo.

"Wel, wel," meddwn i wrthyf fy hun, yn cymryd y gadair gyferbyn, "mae rhyw brofedigaeth lem wedi ei gyfarfod." Ofnais y gwaethaf.

Daliwn i deimlo'n gynnes tuag ati, ond erbyn hyn roeddwn wedi dechrau meddwl amdani'n fwy gwrthrychol ac fel fy nghyfoedion yn yr ardal, yn ei gweld hi'n dipyn bach o gymer comig.

A minnau drwy'r ystryw seicolegol a elwir yn ddisodliad a dirprwyaeth yn bachu ar ei drwyn ac yn hoelio fy nghasineb at y Parch.

"Popeth yn iawn,' meddai fy Nhad-yng-nghyfraith, "Mi â' i â chi i orsaf Euston.' A dyma gytuno ar hynny.

A'm gwaith wedi cwpla daeth yn amser i fi ddweud ffarwel i Cape Town, ond roeddwn yn edrych ymlaen at weld fy nheulu unwaith eto, cwrdd â'm cwsmeriaid a dychwelyd i ddysgu Cymraeg.

A'ch hen wyneb trôns yn tindroi y tu allan i ddrws fy nhþ i efo'ch cape a'ch magic-wand yn ei lordio hyd y lle, ac yn fy mygwth i!" Rhoddodd bwyslais coeglyd ar y geiriau Saesneg.

Cododd y brenin ei law ac ynghanol twrw'r dŵr gwaeddodd: Dowch ar fy ôl i rwan a gwyliwch rhag llithro ar y cerrig." Fel stori o lyfr yn yr ysgol, diflannodd o dan y pistyll dŵr.

'Champion,' meddai fy nhad.

Bu'r perthi a'r goedlan yn crynu er diwedd Chwefror gyda sgrech, chwiban a chrawcian, a gollyngwyd pob offer o law i wrando'r deryn du o'i gangen ar y pren ysgawen; ac yn y distawrwydd hwyrnosol, deuai nodau trist y gylfinir o'r ffridd uchaf drwy ffenestr ystafell fy ngwely.

"Cymrwch," medda fi, "fy mod i allan ar noson dywyll, a bod yna rywun yn intyffirio hefo fi - rhyw hen genod drwg neu rywbath felly - caniata/ u fy mod i'n gallu cadw fy nwylo i mi fy hun, mi fydda i'n chwythu hon, ac os y clywch chi hi, mi fydda i'n disgwyl i chi olwng pob dim a rhedag ata i."

Daeth ataf a rhoi ei law ar fy ysgwydd yn ei ddull cu a thadol (a bu ei gyffyrddiad grasol yn help nid bychan i mi ddeall ystyr seicolegol 'tadolaeth Duw', reit siwr).

Byddaf innau'n gofyn i mi fy hun yn aml: Sut y gall y Cymry fod mor ddi-hîd?

Daethai'r Arglwydd Iesu i dderbyn fy Anwylyd a'i arwain i fywyd tragwyddol.

Dim ond 'i chario yn fy llaw a cheisio edrych fel pe bawn i newydd 'i thynnu i sychu chwys oddi ar fy nhalcen.

Daliais fy anadl rhag ofn iddi daro ym mhennau'r gath a'r gwrachod i droi Anti Meg yn gabaitshen.

Ac un o'r pethau sydd yn fforddio mwyaf o gysur i mi y funud hon ydyw, ddarfod i mi fy hun gario allan drefniadau claddedigaeth fy hen feistr er boddhad pawb, heb ymgynghori â neb ond Dafydd Dafis.

Dilynais gyfarwyddiadau Bryn Roberts pan osododd ef ei ddwylo ar fy mhen a phump o weinidogion eu dwylo ar fy nghefn.

Ar ryw brynhawn gwlyb fe'm rhoddwyd mewn ystafell ar fy mhen fy hun i basio'r amser gyda thwr o ddisgiau gramoffon.

Ac yn olaf, gwaith ymchwil sydd wrth fy modd.

Curais ar y drws, a chlos o ato o dan fy ambarel, a chlywed sŵn traed rhywun yn dod i'w agor.

"Roedd fy nhad gyda'i anffurfioldeb arferol yn dymuno i mi atgoffa Miss Davies fod perffaith ryddid iddi ddod â ffrindiau neu deulu i aros yn y fflat unrhyw adeg, ond os bydd rhywun yn dod yno i fyw ar sail fwy parhaol, efallai y byddai hi garediced â gadael iddo fo gael gwybod er mwyn iddo gael trefnu ynglŷn â'r rhent.

Byddai fy ewythr Wncwl Jack yn rhoddi ffyrling wedi ei lapio mewn menyn i'w gi pan y byddai llyngyr amo.

A phan glywodd Rondol fod Pitar Wilias yn gwneud montibag ohono ar lwyfannau'r wlad, y cyfle cyntaf a gafodd fe ddwedodd wrtho, 'Weli di Pitar - ma'n nhw'n dweud wrtha i dy fod yn cymryd fy enw'n ofer am fy mod yn cymryd ambell i lasiad o gwrw, ac na fyddi byth yn son am dy ffrindia sy'n llyncu wisgi.

Dilyn rhaeadrau oedd fy ngwaith yr ochr draw, saith milltir o raeadrau rhwng copa'r bwlch a phentref bach Susauna, a milltir ar ben milltir arall o raeadr a phistyll yn ymuno a phrif afon y cwm o grognentydd clasurol, o'r pantiau eira disglair y tu ol i'r cymylau, ac o lasierau cudd Piz Vadret.

Cyn codi'r llyfr roeddwn i'n amau y buasai y fersiwn Saesneg yn tynnu fy sylw ac yn amharu ar fy mwynhad.

Collais fy esgidiau a'm sanau, ac yna fy sgarff cyn symud fawr ddim ymlaen.

Ac wedi i'r haul lamu o'r môr fel pelen dân, Dafydd yn canu yn fy nghlust:

Clywais i fy nhad yn dweud ei fod wedi anfon gair at ddyn o'r enw Rhisiart Roberts yn Washington ynghylch cael gwaith iddo yno.

A phan welsant fi yn dyfod atynt, ac yn gwybod fy mod yn ddirwestwr, daeth un ohonynt o'r tu ôl i mi ac ymaflodd am fy nghanol a gwasgodd fy mreichiau, a chymerodd un araU hanner peint o gwrw, gan feddwl ei dywaUt i fy ngenau, er fy ngwaethaf, gwasgais innau fy nannedd mor dynn ag y medrwn, nes y methasant yn eu hamcan."

"Ddaw Emrys allan i chwarae?" oedd y cwestiwn a glywais yn llais Capten, a neidiodd fy nghalon gan lawenydd.

Anodd oedd cysoni fy nau argraff cyntaf am y wlad drallodus hon.

digwydd taro yn fy mhen i wnaeth y syniad pan oedden ni y tu allan.

Ar un olwg gwelaf HANES yr ardal drwy ffenestri fy ystafell a thrwy ffenestri'r meddwl, a dod i'r farn nad oes angen croniclo hanes plwyf di-nod yng nghanol sir Aberteifi gan fod y cyfan o flaen fy llygaid.

Ar ei gais, tynnais fy nghrys, plygu'n ddwbl dros ymyl y soffa, ac aros felly yn fy nghwman i ddisgwyl y nodwydd.

Adroddai fy nhad amdano yn ymweld a chymydog adeg y Nadolig.

Cydsyniais yn eiddgar, gan weld cyfle i grisialu fy syniadau fy hun am fanteision ac anfanteision uno dwy ran y wlad, ac i fynegi sut rydw i - fel brodor o'r hyn a arferai fod yn Ddwyrain yr Almaen - yn teimlo erbyn hyn.

"Ble'r aeth eira llynedd?" fydd Mam yn ei ddweud pan fydd y gacen siocled wedi diflannu i gyd a neb yn gwybod i ble!' 'Ie,' torrodd Delwyn ar fy nhraws a "Caws o fola ci% fydd hi'n ei ddweud pan ofynna i iddi am arian i brynu hufen iâ, ac addo'i thalu'n ôl yr wythnos wedyn.'

A dweud wrthynt fy mod i wedi marw ac nad oes gen ti yr un ddima at fy nghladdu.

* fy nghyd-weithwyr uniongyrchol?

"Ddim hyd yma, neu fuaswn i byth wedi mentro ailadrodd yr holl stori wrthych chi heno." "'Rydym yn ffodus ein bod ni wedi gofalu am gaban," meddai fy ngwraig wrth i'r llong symud oddi wrth y cei yn Dover am un o'r gloch y bore.

Beth bynnag, mae'r giard yn amlwg yn amddiffyn fy ngwely i, oherwydd mae'n rhoi ei law arno, yn ysgwyd ei ben yn filain, ac yna'n troi ataf gyda gwen nefolaidd...

"Galw gyda fi% meddai, "i adrodd i hap a'i anhap." Ac yna - "Mae'n bwysig i mi newid yn gynnar yn y bore rhag cael fy nala yn fy nisabil." Gair hollol gyffredin yn nhafodiaith gogledd Sir Benfro oedd disabil pan oeddwn yn ifanc.

Am fy mod yn ddyn papur newydd roedd hi am imi weld pawb a phopeth.

"Yn ôl fy hen athro mae brân yn medru canu yn well." "Ta waeth," gwenodd Henri .

Anwylai fy mam yr ybaid cynnar hapus a gawsai yn yr ardal honno cyn cael ei symud yn wyth oed i gymoedd diwydiannol Morgannwg; a diau fod swyn iddi yn yr enw 'Merlin'.

"Cyflog mis ar fy ngwir," chwedl Griffi'r Cwrt.

mae fy meddwl bach yn llawn cynnwrf disgwylgar.))

Cysurwn fy hun er mor ddiweddar y tymor fod y blodau yn araf yn dod ar y drain duon.

beth sy'n fy nigio fi'n fwy na dim yw'r holl sôn am gabledd dyna whitehouse yn dwyn achos o gabledd yn erbyn gay news a dyna'r ffatwa ar salman rushdie a sawl ffatwa sydd ar naguib mahfouz erbyn hyn?

'Chlywais i erioed am Mozart, ond wedi canu'r ddisg, cymaint oedd fy mhleser fel y cenais hi drachefn a thrachefn.

Cudd fy Meiau

Ar ddiwedd fy nghyfnod fel Cyfarwyddwr PDAG hoffwn fynegi fy ngwerthfawrogiad diffuant i'r Cadeirydd, i aelodau'r hen bwyllgor a'r newydd, i aelodau'r amrywiol weithgorau, i'm cydweithwyr yn y swyddfa ac i bawb a gyfrannodd i waith y pwyllgor o'i ddechreuad ansicr dair blynedd yn ôl.

"Wyt ti'n fy nghlywed i'n iawn rŵan?" meddai Llefelys.

Cael golwg ar fy nghartref am y ddwy flynedd nesaf - wel dyna sioc.

Ac fel tasa hyn ddim yn ddigon, roedd y Sbaenwyr ar Ffrancwyr nad oeddynt mewn dosbarthiadau'n arbenigo mewn sgio dros fy sgis, fy nharo hefo'u polion a gwneud swn llithro fel 'avalanche' y tu ol i mi.

'A rhyw ddiwrnod, mi rydw i am fynd i fyny i'r wyneb i weld popeth drosof fy hun.'

.' (neu 'ffisig coch', 'ffisig gwyrdd' neu 'ffisig du', yn ôl y galw.) Un gaeaf pan oeddwn yn llanc, o fethu â chael gwared â pheswch go gyndyn, nid oedd dim amdani ond galw yn Llys Meddyg i ddweud fy nghwyn.

"Fydd fy mab ddim yno pan ddychwelwch chi,' meddai.

'Doedd hynny ddim yn rhyfedd gan 'i fod o wedi eistedd ar fy het i nes 'roedd hi'n fflat fel crempog.

Chwarddai Capten yn foddhaus, ac wrth fynd i'r leins wedi i'r gloch ganu, sibrydodd yn fy nghlust, "Ardderchog, fachgen.

Atebodd fy nghyfaill dall fi mewn llawn hyder.

(Y miwsig yn ergydio drwy'r pared.) Mewn gwirionedd, y rheswm rw'i'n cadw'r lle'n daclus ydi am fod fy ffrind gore fi, Sara, hefyd yn hoffi pethe'n daclus.

Cwestiynau fel 'Gan bwy, wrth bwy, ac o dan ba amgylchiadau y llefarwyd y geiriau a ganlyn - "Ai gwir yw, y preswylia Duw ar y ddaear?" "Ai ceidwad fy mrawd ydwyf fi?" "Ai cyfreithlon rhoddi teyrnged i Gesar?" neu - 'Ysgrifennwch nodiadau ar Feibion y Proffwydi, Jehofa Jire, Salome, Cleopas.'

Cafodd fy nhipyn haerllugrwydd ei geryddu gan Gymro adnabyddus a berchir yn haeddiannol am ei ymlyniad wrth heddwch ac wrth Gymru.

Ar ôl diolch am allu i'w fwyta, clywaf ef yn dweud, "Er i mi dreulio bron i hanner can mlynedd ar y môr fy hoff sŵn yw si awel ysgafn dros barc o geirch aeddfed." Credaf fod gwên radlon yr "hen Grynwr" ar y bocs ceirch yn ysbrydiaeth iddo hefyd.

Deuthum i Tel-abib at y caethgludion oedd wedi ymsefydlu wrth afon Chebar, ac aros lle'r oeddent hwy yn byw; arhosais yno yn eu mysg wedi fy syfrdanu am saith diwrnod.

Credaf fod fy atgofion o gyfarfod â Gordon Wilson a gwrando arno'n siarad wedi bod yn brofiad a rannwyd gan y mwyafrif ohonom a fu'n gwrando arno.

Cerdded y gwaliau a llwybreiddio fy ffordd o'r Forum - sgwâr braf gyda'r deml i Jupiter yn llanw un pen iddi a'r Basilica a themlau Apollo a Venus yn addurno'r pen arall.

"Daeth fy mhrofiad o wneud colur yn handi, achos oedd angen gwneud y llygaid yn drawiadol, felly oedd e'n neis gallu gwneud hynny." Tra'n gwneud Twm Sion Cati gyda Chwmni Whare Teg, fe ddaeth i gysylltiad â Catrin Fychan - Gina yn Pobol y Cwm.

Ar ddydd Mercher y cyhoeddir y Gwyliwr, ac am ddeuddydd cynta'r wythnos fy mhrif broblem i fel golygydd yw dod o hyd i stori ddiddorol ar gyfer tudalen blaen y papur.

Agorodd y drws a dyma Derek yn fy ngalw i fewn.

Aethai yntau "i wynfa'r haul at yr anfarwolion." Pan glywais am farw fy nyweddi, y geiriau a ddaeth i'm meddwl oedd: Safodd yr Iesu ar y lan.

"Mi rydw i'n cofio amsar," medda fi, pan ges i gyfla i dorri ar ei draws o, "pan oeddwn i'n mynd hyd y ffyrdd yma hefo ceffyl a throl, ac wrth ddþad adra, yn gorfadd ar wastad fy nghefn yng ngwaelod y trwmbal yn sbio ar y cymyla, a'r gasag yn mynd ei hun, a phan fydda'r drol yn dechra sgytian, roeddwn i'n gwybod fy mod i wrth Tþ Gwyn, achos doeddan nhw ddim wedi tario ddim pellach na'r fan honno." "Rwyt ti'n drysu yn y fan yna," medda fo.

* Sut y bydd cynnwys fy nghynllun yn effeithio ar:

"Ond wyddost ti Gruff, rydw i'n teimlo rhyw fur rhwng fy mhlant a minna, rhyw ddieithrwch..." "Wyt ti?

"Fedra i ddim symud fy mraich chwith na'm coes chwaith," sibrydodd wrth Royal.

Cofiwn hefyd eiriau'r Salmydd: 'Fy llinynnau a syrthiasant mewn lleoedd hyfryd; y mae i mi etifeddiaeth deg.' Yr oedd David Ellis yntau yn caru bro ei febyd yn angerddol.

(cysuro fy hun ydw i rwan!!) Yr ymateb cyflawnaf a gafwyd yn ddiweddar oedd hwnnw i hanes yr hen long HMS Conway.

Diolch byth bod yr hen roddwr hael yn cymryd ei dalu mewn darnau plastig meddyliaf wrth fy hun wrth ymuno â'r ffyliaid dyledus eraill sy'n llifo o gwmpas honglaid o warws a'i lond o deganau a rheiny res ar res o'r llawr i'r to ugain troedfedd a mwy uwch fy mhen.

Daeth awydd arnaf i ffoi o'r lle hwn a'i atgofion, yn ôl at fy mhlant.

(Mae'n agor drws ei llofft ei hun a mynd i mewn.) Fy ystafell i yw hon.

dacw'r man, a dacw'r pren Yr hoeliwyd arno D'wysog nen, Yn wirion yn fy lle; Y ddraig a sigwyd gan yr Un, Can's clwyfwyd dau, congcwerodd Un, A Iesu oedd Efe.