Braint ac addysg oedd darllen ei sylwadau treiddgar yn y Western Mail yn dilyn yr Eisteddfod -- bechod na fyddent wedi eu cyhoeddi cyn yr W^yl; efallai y gallen ni fod wedi osgoi llawer iawn o helbul.

Beth bynnag eu henillion, p'un a oedd y rhieni'n gymharol gyfforddus neu'n dlawd, dodid y plant allan i weithio pan fyddent yn saith neu wyth mlwydd oed, yn ferched a bechgyn fel ei gilydd.

Ni chofiai iddi erioed weld yr un ohonynt, gan na fyddent byth yn siopio'n y pentref nac yn mynychu cyfarfodydd.

Bellach, roedd yn rhaid derbyn na fyddent yn debyg o gyrraedd heddiw.

Yn wir ni fyddent wedi breuddwydio am wneuthur hynny gan fod yr Eglwys yn dysgu nad oedd rhaid i neb allu darllen yr Ysgrythur er mwyn dod i afael y cadw.

Gresyn na fyddent wedi ymchwilio i'r mater cyn codi helynt!

Mi fyddent yn dod yn aml efo rhyw esgus, ond mi pedd Dada, yn gallu eu cadw yn eu lle, a felly 'roedd ef yn cael ei barchu ac yn cael eu help pan fyddai yn adeg brysur.

Fe fyddai Emyr wedi medru dweud wrth ei fam-yng-nghyfraith yn ddigon plaen, er yn gwrtais, eu bod nhw wedi ailystyried ac na fyddent wedi'r cwbl yn dod i dreulio'r Nadolig yn Nhyddyn Ucha' eleni.

Gwyllt a chaled a diwyro fyddent bob amser.

Roedd ei thad-cu wedi ei rhybuddio fod porthmyn tueddu i orliwio pan fyddent yn adrodd newyddion.

Byddai rhai yn llawer llai effeithiol nag eraill, yn arbennig yn ystod cyfnod cynnar y cataledd atblygol, ac oherwydd hyn ni fyddent yn ymarferol bosibl.

Felly y sicrhawyd nifer calonogol iawn o dderbynwyr newydd - a minnau'n rhyw ddirgel hyderu, yn y misoedd wedyn, na fyddent yn darllen y papur yn rhy ofalus: fe ddaw'r rhesymau am hynny'n amlwg yn nes ymlaen.

Er hynny, yn dilyn eu cyfarfyddiad gyda'r ddirprwyaeth yng Nghymru fe fyddent yn ystyried cyflwyno polisi dwyieithog yn eu siopau yng Nghymru yn enwedig gan eu bod ar fin agor nifer yn rhagor ohonynt.

Wedi i'r Beirdd ymgynnull wrth y maen, gweiniwyd y cleddyf ganddynt ac eglurodd y 'datgeiniad', sef llywydd y seremoni, Iolo Morganwg, na fyddai'r Beirdd yn arfer cario cleddyf noeth yng ngŵydd neb ac na fyddent yn caniata/ u i neb gario un yn eu gŵydd hwythau ychwaith.

Mi fyddent yn cael cosb drom petai'r Gwylwyr yn gwybod am y llyfrau.

Mynnai un ohonynt chwilio am nodwyddau hypodermig a chwistrellwyr ym mhob man, ac wedi iddo fethu'n lan a'u cael holodd tybed a fyddent ar werth yn y siop di-dreth yn y maes awyr?

Llai na chanrif sydd yna ers i deulu fy nhad roi'r gorau i ddefnyddio'r Gymraeg am byth, nid o dan orfodaeth, ond ohewydd eu bod yn credu na fyddent fawr elwach o'i defnyddio.