Erbyn hyn nid oedd neb yn defnyddio hen lwybr y fasnach gaethweision a redai o berfeddion Affrica i'r Aifft a thu draw.

Yn y fasnach drionglog hon, cludid nwyddau a gynhyrchid yn ardaloedd diwydiannol Lloegr i orllewin Affrica a'u cyfnewid yno am gaethweision.

'Y nhw oedd yn cadw'r Madriaid yn gaethweision ac yn arbrofi arnyn nhw.'

Roedd y twf ym mhwysigrwydd Lerpwl fel porthladd, yn ogystal â'i rhan yn y fasnach gaethweision annynol, hefyd yn hwb i ddatblygiad Ynys Môn.

Wrth i ni danysgrifio i'r is-normal a derbyn safonau dwbwl, wrth i ni ddweud celwydd a thwyllo'n agored, wrth i ni amddiffyn anghyfiawnder a gormes, yr ydym yn gwagio ein hysgolion, difrïo ein hysbytai, llenwi ein boliau â newyn a dewis cael ein gwneud yn gaethweision i rai sy'n arddel safonau uwch, sy'n geiswyr y gwirionedd, sy'n anrhydeddu cyfiawnder, rhyddid a gwaith caled.

Americanaidd Will Coleman ynglyn â sut y lluniwyd ei farn grefyddol gan ei gyndadau a oedd yn gaethweision ym Mhellafoedd y De yn America, yn y rhaglen Cut Loose Your Stammering Tongue.

'Rhwbath hynod o frwnt, mae'n debyg, i'w gorfodi i fod yn gaethweision i chi.'