Mae Cymdeithas Tai Clwyd Cyf yn cydnabod ac yn derbyn ei chyfrifoldeb fel cyflogwr i ddarparu Ogweithle ac amgylchedd gweithio diogel ac iach ar gyfer pawb a gyflogir ganddi.

Mae ganddi tua 180 o aelodau o bob rhan o Gymru ac o nifer o rhannau o Loegr, yr Alban ac America.

Ni ragwelwyd na fyddai ganddi, o leiaf ar y dechrau, na'r agwedd meddwl, na'r pwysau a fyddai'n ei galluogi i lunio polisiau na fyddai'n adlewyrchiad uniongyrchol o bolisiau adrannau eraill Whitehall.

Roedd Marged wedi gweithio yn yr Eglwys Newydd efo'r sâl eu meddwl am gyfnod, wrth gael ei hyfforddi, ac roedd hynny'n waeth ganddi hi.

Ei fwriad oedd ei bachu wrth iddi ddod allan, ond yn amlwg roedd madam wedi rhag-weld ei gynlluniau ac wedi gofalu bod ganddi gwmni.

Fyddai ganddi ddim cywilydd ohono yn yr Hengwrt heno.

Mae ganddi tua 35 o gryno ddisgiau ar y farchnad gan gynnwys CD dwbl o Symffonïau 5, 6 a 10 Shostakovich, dan arweiniad ei Chyfarwyddwr Cerddorol, Mark Wigglesworth, a Symffonïau 5 ac 8 Rubbra, dan arweiniad y Darpar Brif Arweinydd, Richard Hickox.

Roedd popeth yn dawel ar lan Afon Ddu a dim i ddangos fod ganddi gyfrinach.

Pan landiodd Begw ym Mhendre, doedd neb adra ond fy nain, a phan ddywedodd Begw fod Rondol wedi marw ac nad oedd ganddi'r un ddima i'w gladdu, ar ol paned o de, fe gafodd chweugain.

Yr oedd ganddi lawer o ffrindiau.

Yn ei thrallod gadawsai bopeth yn fy llaw; a phan geisiwn ymgynghori â hi ``Y ti ŵyr ore'', oedd yr unig beth a gawn ganddi.

Yr angen enbyd am ragor o Feiblau yng Nghymru a barodd iddo awgrymu ei sefydlu a'r peth cyntaf a gyhoeddwyd ganddi oedd y Beibl Cymraeg, gyda Charles yn olygydd iddo.

Roedd hi wedi dangos y cyrn oedd ganddi ar ei thraed i'r plismyn.

Yr ysgol ac ati Byddai yr "hunt" yn cyfarfod ar sgwar Pentraeth, ac roeddem yn adnabod y rhan fwyaf o'r "grooms" a'r byddigion hefyd o ran hynny, ond mae y cwn hela fel llawer o bethau eraill wedi peidio a bod Fe anghofiais son am siop Ty Llwyd oedd ar y sgwar, siop Jane Davies oedd i ni pan yn ifanc, pethau da a rhyw fan bethau oedd ganddi ar y pryd hynny, wedyn daeth yn dipyn mwy ddaeth Mrs Evans a'i dau wyr Hugh a Tommy oedd wedi colli ei mam (merch Mrs Evans) yn ifanc.

Mae gennyf gof fel y byddai mam a finna yn galw yno lawer i nos Sadwrn i gael torth fawr, a chael paned o de ar y bwrdd bach crwn, a byddai y Beibl ganddi ar y silff pen tan, ac yn hongian byddai Almanac Robert Roberts Caergybi, a llyfr cyhoeddiadau y Methodistiaid Calfinaidd (roedd hi yn ofalus iawn o'r achos).

Fel gwraig i fanijer pen-pwll Tyn-y-bedw roedd ganddi'r statws angenrheidiol i gael y fraint o arllwys te wrth un o'r byrddau adeg unrhyw barti a gynhelid yn y festri, swydd o urddas i'r dewisol o blith y chwiorydd.

Ond y rhan amlaf, storiau o'r frest oedd ganddi.

Dyma hithau'n pledio am gael aros ychydig ddyddiau yn ychwanegol gan nad oedd ganddi unlle arall i fynd iddo ar y pryd.

Ond pa obaith oedd ganddi yn erbyn aelodau darbodus Undeb y Mamau?

'Mae hi'n gweithio'n rhy galed,' torrodd Megan Evans i mewn i'r sgwrs, 'yn enwedig ar ryw draethawd hanes sy ganddi.

Roedd ganddi goesau mor fain a phengliniau mor esgyrniog.

Yna, fel petai'n ddrwg ganddi am fod braidd yn gwta: 'Sori, Megan, ond mae gen i bobol ddiarth...'

Yn hytrach, dewisodd fynd i'r llyfrgell am y dydd gan fod ganddi amgenach gwaith yno.

Pa batrymau a oedd ganddi ar gyfer ei hymddygiad?

Hynny yw, amod cyntaf parhad bywyd cenedl yw bod ganddi ei gwladwriaeth ei hun i'w gwasanaethu.

'Doedd ganddi hi ddim lle i gadw ci.

Nhad yn chwilio a chwilio, yna "Lle dudoch chi ma' nghrys i Jini?" Mam yn cymryd pwffiad oddi ar y pwmp oedd ganddi i'w helpu anadlu cyn ateb, "Wel, yn yr 'airing cupboard' Charles".

Yna tynnodd ddystar a guddiwyd ganddi o dan ei chlustog, a dechreuodd rwbio'r darnau'n gariadus.

Fel y dynesai at y bargod gallem weld fod ganddi rywbeth yn ei llaw, a rhaid oedd mesur a phwyso'r sefyllfa'n bur gyflym.

Pan ddywedodd hi fod yn ddrwg ganddi am farw John, meddai, 'Yn enw Duw, peidiwch â sôn dim am y diawl'.

Roedd ganddi hen blismon a'i fab yn aros hefo hi.

(Ganddi hi roedd y baedd Large White gorau ar Benrhyn Llyn.) Rhesymau gwahanol, fodd bynnag, a barai fod y postman lleol - priod a thad i bump o blant, a blaenor gwerthfawr gyda'r Annibynwyr - yn troi i mewn i Gerrig Gleision ambell i fin nos o dan yr esgus o ddanfon teligram.

O, oedd, - roedd ganddi le i boeni am hynny, roedd angen rhyw garnau newydd ar y brêcs, ond pam ddylai o boeni, gadawai bethau felna i'r peirianwyr.

Fe ymdrechodd yn deg gan ddefnyddio pob ystryw i geisio ymateb ganddi ond heb fawr o lwyddiant.

Doed ganddi ddim syniad faint o amser y gorweddodd hi yno'n gwylio'r sêr, ond roedd yn rhaid ei bod hi wedi syrthio i gysgun hollol ddiarwybod idd ei hun.

Ni all na chafodd Daniel Owen ei fam a'i chof cyfoethog yn dipyn o athrawes er nad oedd ef, mae'n siwr, yn adnabod yr hyn a gafodd ganddi fel addysg.

Llyfrau durchafol ac addysgiadol oedd ganddi, dim byd ysgafn a salw.

Nid oedd mwyach yn sefydliad byw, a chyfrifid hi fel rhyw gymdeithas hanner-dirgel gyda'i defodaeth arbennig, heb fod ganddi unrhyw hawl i aelodaeth gyffredinol, megis y Rechabiaid a'r Seiri Ryddion.

Yr oedd ganddi hi ddyletswydd iddi hi ei hun yn anad neb, dyletswydd i ddod o hyd i'w rhyddid.

'Roedd pethau'n mynd yn esmwyth iawn ym mherthynas Teg a Cassie ar y dechrau ond dechreuodd pethau fynd o chwith yn gynta pan ddaeth Steffan i chwilio am ei fam - 'doedd Cassie 'rioed wedi cyfadde wrth Teg fod ganddi blentyn cyn priodi - ac yna pan benderfynodd Beryl, mam Cassie, adael y gogledd a dod i fyw at ei merch i'r Deri.

Cof plentyn yn unig oedd ganddi amdano a'r cof hwnnw'n ddelwedd o ryw Siôn Corn, un a ddeuai ag anrhegion iddi, ac a arhosai am gyn lleied o amser nes gwneud pob ymweliad yn ŵyl.

Yr oeddwn yn cael benthyg llyfrau ganddi, ac nid fi yn unig, ond amryw o bobl eraill.

Cymaint haws oedd ganddi weini trugaredd a thosturi efo dwylo a chusan; gwisgo a dadwisgo, golchi a bwydo, trwsio a smwddio, anwylo a chribo, cysuro teuluoedd 'euog' a dwrdio ambell un esgeulus.

Hyd yn oed yn y cyfnod cynnar hwn, yr oedd ganddi ddigon o hyder i allu beirniadu'r beirniad.

Ychydig iawn a gyffro a achoswyd ganddi yn Llyn.

Meddyg gwyn, yn siarad Cymraeg, a chyda blynyddoedd o brofiad yn ei swydd, a ddywedodd mewn ffordd ddifeddwl ac angharedig wrth wraig ifanc fod ganddi hi ganser ai gollwng wedyn yn syth yn ôl i ward i ganol cleifion eraill.

Wedi dychryn mae e Aeth Mali, ei fam, i'r Infirmary neithiwr.' Ni bu ganddi erioed awydd na dawn i siarad â phlant bach lleiaf y Teulu, ond nawr roedd Amser ei hun fel pe bai wedi sefyll o'i chwmpas a chlywodd ei llais ei hun yn cysuro'r un bach: 'Mae popeth yn iawn, Robin, bydd dy fam yn dod 'nôl atat cyn bo hir.

Er bod fy mam am roi'r enw 'Merlin' i'w hunig fab nid oes unrhyw sail i dybio fod ganddi lawer o wybodaeth am yr hen chwedl am Fyrddin Wyllt.

"Mae ganddi ffordd wahanol o edrych ar bethau a hiwmor eitha gwahanol," meddai Ann Fôn, cynhyrchydd Mêts yn y Stêts.

Erbyn hynny, roedd y cwbl yn prysur droi'n hunllef o'i chwmpas, er bod popeth wedi mynd yn iawn ar y dechrau, yn ôl y cynllun a fu ganddi yn ei phen wrth ymadael.

Roedd ganddi lais alto gyda'r gorau glywsoch chi erioed a byddai yn berffaith "ar y nodyn" bob amser.

Roedd pump o feibion ym Mhlas Gwyn ac un ferch a aned a dwy droed "clwb" ganddi, a byddai ganddi rhyw gert fach a mul yn ei thynnu, a nyrs hefo hi bob amser.

Credai ef fod crefft y stori fer wedi mynd yn 'ail natur' iddi ac nad oedd ganddi'r un afael ar grefft y nofel.

roedd ganddi hi waith pwysig i'w wneud efallai y byddai hi'n gallu helpu lopez i ddal y rheini oedd yn gyfrifol am farwolaeth betty a susan.

Ffordd arall o osod hyn yw dweud eu bod wedi ei weld sub specie aeternitatis: ond ffordd goeg o'i osod ydyw hon, oni chofir fod y weledigaeth yn cyplysu ag ystad enaid - ystad a all fod yn ffynhonnell y weledigaeth neu a all fod yn ganlyniad iddi - ond ystad na all y sawl a'i meddiannodd neu a feddiannwyd ganddi beidio a'i thrysori uwch law popeth arall.

Dydi'r ffaith fod gweithiwr gofal ddim yn gyfoed ddim yn golygu nad oes ganddi ran i'w chwarae yn natblygiad defnyddiwr y gwasanaeth o'i hunan-ymwybyddiaeth a'i werthoedd personol.

Yr oedd yn Sarah Owen, meddai ef, 'ryw ddefnydd anghyffredin', nid yn unig yn gorfforol - cerddodd bedair milltir a deugain un diwrnod gwresog gan gario plentyn ar ei braich y rhan fwyaf o'r ffordd - eithr hefyd yn feddyliol, oblegid er ei bod yn anllythrennog, yr oedd ganddi gof cryf a chariai lawer o lenyddiaeth arno.

Roedd ganddi dalcen cadarn a thrwyn hir main a gwelodd Llio ei gwefusau llawn yn toddi'n llinell i'w gwddf hir.

Ganddi hi yr oedd yr wybodaeth gywir am Dduw ac am ddyn a hi, trwy ei sacramentau, oedd yn trin allweddi Teyrnas Nefoedd.

Mae'n siwr na fynnai iddynt fyned i'r gwaith glo i golli eu bywydau fel eu tad a'u brodyr, ac nid yw'n debyg y byddai gwaith fferm wedi apelio atynt fel plant tref, hyd yn oed pe na bai ganddi hi wrthwynebiad Mari Lewis i'w phlant fynd yn weision ffermydd: fe gofiwch na welodd honno yn ei bywyd bobl mor ddi-fynd 'a'r gweision ffarmwrs yma', na phobl a llai o'r dyn ynddynt.

Y mae hi hefyd yn teimlo ac yn ewyllysio; mae ganddi brofiadau esthetig a moesol; gwyr fod haenau economaidd a gwleidyddol i'w bodolaeth.

Does dim amheuaeth na fyddai Siwsan wedi cael gadael y wlad oni bai bod ganddi basport Prydeinig.

Roedd Edna yn nodedig am ei ffydd Gristnogol ddofn a chadarn a amlygwyd ganddi yn ei gweithgarwch yn ei hen gapel Saron am ddeugain mlynedd a mwy.

Hyd yn oed pan oedd ganddi dair merch, Kate, Pam a Polly, gadawai ef y cartref am wythnosau meithion o dro i dro gan daflu'r holl ofalon ar ysgwyddau Pamela.

Roedd ganddi wallt tenau melyngoch, tonnog wedi ei dorri yn dipyn byrrach na'r ffasiwn cyfoes o dresi "gwas bach" wedi eu cyrlio odditano ar y gwaelod.

Dyma'r frawddeg sydd ganddo i gloi'r ysgrif: 'Yn ei farwolaeth collodd llenyddiaeth un o'i charedigion pennaf, er na chwanegodd nemawr ati, a theilynga gongl fach ganddi hithau i'w goffadwriaeth.'

Gwyddai Del fod hynny'n wir, ond roedd ganddi ofn credu y byddai Fflwffen yn gwneud hynny bob tro .

Yr oedd yn gadael y gweddill ohonom ymhell ar ôl gan fod ganddi egni a nerth anhygoel.

Yna, gyda rhediad amser ganwyd tri o blant iddynt ond cyfansoddiad gwan oedd ganddi a dadfeiliodd yr iechyd yn enbyd a gorfu i'r gŵr, yn erbyn ei ewyllys, erfyn am help i gael arbenigwr i'w gweld.

Neshaodd draw tuag ataf a gwenodd gyda'i cheg ac roedd ganddi ddannedd bychan, miniog, rheibus mor wyn â bywyn oren newydd ei blicio ac mor ddisglair â phorslen.

Ond mae'i doniau ganddi hi o hyd.

Byddai ganddi'r gallu i fwydo'r cyfandir cyfan pe bai'n cael cyfle i ddatblygu i'r cyfeiriad iawn.

'Diolch mai dim ond un oedd ganddi,' ebe Sylvia.

Wn i ddim sut y gallan nhw gysgu'n dawel fyth eto." "Ond o leia mae ganddyn nhw ei gilydd, lle nad oedd ganddi hi neb iddi hi ei hun.

Mewn gwlad nad oes ganddi ei llywodraeth ei hun ac sydd wedi dod yn rhan o wead gwleidyddol gwlad arall, a honno'n genedl llawer mwy, bydd teyrngarwch pobl yn dechrau simsanu a'u hunaniaeth yn gwanhau.

O ganol y deugeiniau tan yr Ymraniad, nid oedd ganddi hyd yn oed arweinyddiaeth berœaith gytu+n.

Hynny yw, y bêl yn bownsio fel pe byddai ganddi ei meddwl ei hun wrth rowlio dros wyneb y gwair.

Sut lwyddodd pethau mor frau, mor ysgafn â brwyn i oresgyn y storm tra bo derwen mor gadarn wedi'i chwympo ganddi?

Sut bynnag, 'roedd yn gas ganddi iddo ei chyffwrdd.

Cafodd niweidiau mor ddifrifol dim ond un siawns mewn deg a oedd ganddi i oroesi.

Gellir priodoli llwyddiant y sianel i gorff o gyflwynwyr ymroddedig a hyblyg ynghyd âr cyfleoedd gwych a gynigir ganddi ar gyfer dyfeisgarwch a chreadigrwydd.

Yr oedd y ffaith mai yng Nghaernarfon y gweithiai ei hysgrifennydd a'i phrif drefnydd yn adlewyrchu dechreuadau'r Blaid fel mudiad yn y dref a'r fro honno a'r gwreiddiau dwfn a oedd ganddi yng Ngwynedd.

Fu ganddi hi erioed 'gariad' fel y bu gan y rhan fwyaf ohonom ni yn ein tro; ac fe glywais un o'r hogiau'n dweud rywdro, pan oedd rhywun yn ei herian.

Nid oedd waeth ganddi hi beth a ddigwyddai yn yr harbwr.

Yn aml roedd ffermwyr yn defnyddio ffon o'r fath a chredid na fyddai yr un anifail fymryn gwaeth o gael ei daro ganddi.

'Mi gawsom ni ddwy gwpan bach a oedd yn perthyn i'w thaid a'i nain, a oedd hefyd yn byw yma, yn rhodd ganddi pan symudom ni i mewn,' meddai Judith.

Yr oedd ganddi ddannedd bach, gwyn, ac edrychai ar eu hol yn dda.

Un olwyn a dau droed oedd ganddi.

Yr hyn a hawliai'r Blaid i Gymru mewn gwirionedd oedd sofraniaeth, sofraniaeth yn yr ystyr fod gan y genedl fel person moesol yr hawl i benderfynu a oedd hi am ryfela yn erbyn cenhedloedd a gwledydd eraill ai peidio, a bod ganddi yr hawl ar fywydau a chydwybodau ei meibion a'i merched yn y mater hwn.

Wrth archwilio fel hyn natur euogrwydd unigolion, mae'r awdur hefyd yn dweud llawer, yn anuniongyrchol, am berthynas yr Almaen â darn tywyll o'i hanes y bu'n well ganddi'n aml ei gadw dan glo.

Yn achos Ysgol Waterston, roedd yn ateb y broblem o ddiffyg lle i blannu ar safle ysgol fechan nad oedd ganddi ond iard chwarae fechan.

Yr oedd ganddi ddodrefn da, o dderw.

Wnaeth hi ddim petruso o gwbl ac am fod ganddi gar gofynnais iddi alw am Mrs West a Mrs Dixon hefyd Ffonio Mrs Dixon i adael iddi wybod am y trefniadau a hithau; chwarae teg iddi, yn ymddiheuro am y tro anffodus wythnos i heddiw.

O fewn dim ond tridiau i gyhoeddir syniad ou dirwyo gan punt yr un yr oedd ganddi saith gan punt yn y gelc.

Roedd hi'n un ar bymtheg oed as wedi tyfu'n ferch ifanc dal, osgeiddig; y gwallt cyrliog melyn a fu ganddi pan oedd yn blentyn wedi tywyllu'n frown golau cochlyd.

Prynodd Carol becyn o fferins bob un i'r bechgyn eu bwyta tra disgwyliai hi wrth y ffôn, a safodd yn amyneddgar â'r bechgyn o bobtu iddi, gan barhau i dicio eitemau i ffwrdd oddi ar y rhestr neges oedd ganddi yn ei meddwl.

'Roedd ganddi hances boced fawr, ac os oedd un o'r merched yn chwerthin yn y capel, byddai'n ei tharo'n galed efo'r hances.

I wireddu hyn mae ganddi'r peirianwaith i drefnu hyfforddiant a chyrsiau a fyddai'n arwain yn uniongyrchol at berfformiadau a chystadlaethau.

Ni fyddai ganddi'r un llwyfan hebddynt, mae hynny'n sicr.

mae Siwan, merch y brenin John o Loegr, yn siarad â'i morwyn Alis yn nrama Saunders Lewis Siwan, ac yn cael hanes noson Glanme ganddi hi.