Yr oedd ganddo ddawn arbennig yn y maes hwn.

Yma mae ganddo ddysgeidiaeth, ac fe all apelio at eiriau yr Arglwydd Iesu i'w gefnogi - "nid myfi chwaith ond yr Arglwydd".

Yr oedd ganddo ffordd arbennig o lifio'r cyrbau o bren ynn, hwn oedd defnydd y cyrbau bob amser.

Ganddo ef nid coeden gyraints duon fyddai'r goeden ond coeden dyfu perlau, a masnachwyr perlau Llundain wedi gwisgo colyn llidiard yr ardd i lawr i ddim, gan amled eu mynd a dod i gyrchu'r perlau dihysbydd hyn.

Yn achos Stephens a Bebb byddai hynny wedi arbed llawer o'r cecru a drwgdeimlad a fu ddydd Sadwrn gan na fyddai Stephens yn ail-afael yn ei gêm nes y byddai Bebb, a anafwyd ganddo, yn gallu gwneud hynny hefyd.

Harri oedd yr unig un o'r bobl gyffredin ymhlith y cwmni, ac yn ôl pob golwg ganddo ef yr oedd yr anifail gorau, a llongyfarchwyd ef gan amryw o'r crachfoneddigion.

Dywedodd y dieithryn ei fod yn dod o Northampton, a bod ganddo neges bwysig iddo Culhaodd llygaid Edward wrth wrando arno'n siarad.

Dyn a chryn ddychymyg ganddo debyg iawn a benderfynodd fod tri phlwyf Llangwyryfon, Llanrhystud a Blaenpennal yn dod at ei gilydd ar ynys fechan yng nghanol Llyn Eiddwen, ac nid yw ffin Lledrod ym mhell o'r un uniad chwaith.

Roedd erill yn mynnu cofio am y llyged glas gole'na, ac yn dweud fod ganddo fe ddylanwad o ryw fath arni hi - dylanwad wenci ar gwningen, os mynnwch chi.

Mae ganddo fosg ar gyfer ei deulu a'i gyd-filwyr y tu mewn i'r barics yn Tripoli.

Bellach mae ganddo opsiwn arall a bydd yn penderfynu pa gam i'w gymeryd ar ôl ystyried cynnwys adroddiad y swyddogion.

Yn sydyn, roedd ganddo ddwy gân newydd o safon a oedd yn dangos nad oedd o wedi colli dim o'i allu cyfansoddi.

Er hynny fe fydd ganddo ddigon i'w gadw'n brysur.

Mae Gwasg Gomer wedi cyhoeddi ymron ddeugain o'i lyfrau i blant, mwy nag un y flwyddyn, ac mae ganddo nofel ar ei hanner ar hyn o bryd!

Casglodd Henry Hughes lawer iawn o drysorau yn ymwneud â Threfeca hefyd ac yr oedd ganddo, at hynny, lyfrgell gyfoethog iawn o lyfrau Robert Jones, Rhoslan, a set gyflawn o "Welch Piety%, yr adroddiad blynyddol am ysgolion Griffith Jonse, Llanddowror.

Mae'n mynnu taw ganddo ef y ceir y dehongliad cywir, yn wahanol i'r un a gafodd ei lygru gan wledydd Arabaidd eraill.

Fel yr oedd hi'n digwydd, nid oedd ganddo gynlluniau ar gyfer y noson heblaw twtio dipyn ar yr ardd, ond fe allai ef fod wedi trefnu if ynd allan efo'i wraig neu i gyfarfod cyfeillion - wedi'r cwbl, fe fyddai llawer o bobl yn mynd allan ar nosweithiau Sadwrn.

Ond fe gollir popeth a fu'n werthfawr erioed gennym yng Nghymru os â Hitler ymlaen i ychwanegu eto at y galanastra a wnaed ganddo'n barod; ni buasai'n bosibl i mi nac i tithau, gyfaill, a fagwyd yn nhraddodiadau rhyddfrydig a dyngarol Cymru, fyw o gwbl mewn unrhyw wlad a orchfygwyd ganddo ef na chan Mussolini lwfr na chan Franco grefyddus.

Yr oedd yn edifar ganddo edrych yn ôl yn yr Eglwys.

Saif Mari Lewis yn ymgorfforiad o'r gwerthoedd Calfinaidd, 'pur', fel y'u gwelid ganddo.

Am y bardd, roedd ganddo ef hynafiaid wrth y llath, gyda thraddodiad hir a disgyblaeth fanwl yn gefn iddo.

Nid oes unrhyw dystiolaeth bod William Jones wedi cadw fawr o gysylltiad a Mon nac a Chymru, ond yr oedd ganddo gryn ddiddordeb mewn materion Cymreig.

Nid da ganddo na phiwritaniaid na chatholigion a gallai fod yn drwm iawn arnynt.

Nid oedd ganddo deulu agos i fynd ar ei ofyn er pan fu farw Hilda.

Mae'n rhyfedd gennyf sut y llwyddodd aml i saer coed i ddod i ben â'r gwaith cystal a heb ganddo ond ambell i erfyn priodol i'w gynorthwyo.

Bob tro y gwelid ef, byddai ganddo lyfr yn ei law.

Er mawr ryddhad iddi, gwrthododd eistedd, gan ddweud fod yn well ganddo sefyll.

Ymhen ychydig ddyddiau cefais alwad ffôn ganddo yn dweud bod y telerau'n dderbyniol ac yn gofyn inni fynd yno ymhen pythefnos, aros am ddeng niwrnod, ac y byddai ef yn danfon ticedi inni trannoeth.

Nid fod ots ganddo i bob golwg.

Os bydd troellwr Morgannwg, Robert Croft, yn y tîm dywed fod ganddo ddau nod.

Mae sylwadau Alun Richards yn ei gyfrol hunan- gofiannol ddiweddar, Days of Absense, yn llai llym na'r hyn a geid ganddo ddeng mlynedd yn ol.

Cymysgedd yr ydw i'n dechra amau y byddai o ddirfawr les i Gruff acw wrthi - achos mai fo ydy'r unig ddyn yng Nghymru, synnwn i ddim, sy'n cwyno ei fod o wedi blino gormod a bod ganddo fo gur yn 'i ben ar yr un pryd.

Gellir crynhoi prif ergyd dadl Glyn Davies i'r dyfyniad a ganlyn er ei fod yng nghwrs ei erthygl yn dweud pethau nad ydynt yn hollol gyson ag ef, ac er ei fod yn gorfod cydnabod nad oes ganddo enghreifftiau o'r math o ganu a ragdybir ganddo.

Wrth i mi baratoi'r ddarlith hon yr ymateb a gawn, gan y canol oed yn ogystal a'r hen pan soniwn am y testun, oedd 'Fe gefais siglo llaw ag Elfed' neu 'Fe glywais Elfed yn pregethu sawl tro', a'r son wedyn, bron yn ddi-ffael, am y llais swynol i'w ryfeddu a oedd ganddo.

Roedd ganddo lais bariton rhagorol ac yr oedd wedi canu ar y radio yn Hong Kong fwy nag unwaith, ac efallai fod hynny wedi mynd i'w ben ef.

A pha un bynnag, roedd ganddo reitiach pethau i feddwl amdanynt.

"Ond cofia," ychwanegodd, "mi fydd yn rhaid i ti roi cweir i un o'r hogia cyn y cei di lonydd ganddyn nhw." Er cased gen i glywed y newydd hwn ganddo, sylwn gyda boddhad ei fod wedi newid y "chi% bell i'r "ti% agosach ac anwylach.

Er fod ganddo gysylltiad â'r dref, ni chynhwyswyd Paul Davies, a theimlai ei hun yn un o bobl yr ymylon.

Yna, o dan nawdd Adran Efrydiau Allanol Coleg Prifysgol Cymru, Aberystwyth, bu ganddo o bryd i'w gilydd ddosbarthiadau ym Mwlch-y-groes, Pencader, Dihewyd, Rhydlewis, Bwlch-llan, Ceinewydd, Llanrhystud a Llwyncelyn.

Os bydda ganddo fo stori newydd, mi fydda ar y ffôn - "Glywaist ti hon?" neu, "Dwi isio mynd i lle ar lle heno, sgin ti rwbath i mi?" Mae llawer yn gwybod iddo deimlo i'r byw na chafodd arwain y 'Steddfod Genedlaethol.

Maen wers seml, os ydych chi'n gwahodd ci ffyrnig ich ty rhaid ichi ddisgwyl cael eich brathu ganddo hefyd mae gen i ofn.

Ond wrth ystyried Elphin, ar y llaw arall, dichon y cytunem nad oes yn ei waith odid ddim o werth mawr parhaol ac nad oes ganddo gymaint ag un gerdd gron y gellir cymharu ei hansawdd a goreuon ei genhedlaeth nac ag unrhyw genhedlaeth arall.

Cerddi sy'n rhan o stori a geir ganddo'n aml, a rhaid cael y stori%wr a'r stori ynghyd i'w gwneud hwy'n wirioneddol effeithiol.

Byddai'n llawer gwell ganddo wynebu'r Almaenwyr na'r criw swnllyd yma.

Ond yr oedd yn rhoi cyfle iddo gadw ei feddwl yn fywiog, yn ogystal â thrafod gyda phobl ddeallus y pynciau yr oedd ganddo ddiddordeb mawr ynddynt.

Ac nid oedd yn ddim ganddo adrodd hanes rhai o fawrion yr enwad yn ystod ei wers Ysgol Sul.

Yr oedd Rhys Thomas yn saer nodedig ac yr oedd ganddo weithdy helaeth iawn, a dysgai amryw o fechgyn ifainc i fod yn seiri coed yn eu tro.

Roedd yn gas ganddo wneud hyn.

Mae sawl teulu wedi bod yma'n ceisio ganddo wneud y gwymwynas brudd hon iddynt.

Ac wedyn bydd yn lluchio grant yn awr ac yn y man (tan y penderfynith o beidio - a mae ganddo bob hawl i wneud hynny) i gadw'r defaid i droi gwellt yn wlân a chachu, a chadw gwên ar wyneb y gwladwr hawddgar.

Wedi'r cyfan, nid ei ansoddeiriau cymwys, er bod y rheini ganddo, nid saerni%aeth gymesur mewn ysgrif a phennod, yw gogoniant Owen Edwards, ond ei ddarluniau o ddarn o wlad; ei bortreadau o ddynion a gyfarfu; ei ddoniolwch direidus; ei hynawsedd a'i radlonrwydd; yr ychydig wermod weithiau pan wêl "wyneb coch rhyw Philistiad o Sais ariannog"; ei onestrwydd unplyg wrth gofio am Gymru yn yr Eidal neu Lydaw, a dewis ei moelni digelfyddyd crefyddus hi o flaen pob ysblander lliw a chyfoeth.

A fi sydd wedi ei ddal!' Un cyndyn oedd y swyddog i gydnabod ei feiau fo'i hun, byddai'n well ganddo gydnabod beiau pobol eraill a'u harestio nhw am hynny.

Yn ogystal â'r ugain punt, 'roedd ganddo ddeuddeg swllt a dwy geiniog yn ariandy cynilo'r llythyrdy ac ychydig o bapurau punt yn y tŷ - swm bach eitha' taclus ac ystyried ei sefyllfa.

Cefais lawer cyngor amserol ganddo ar sut i drin pobl.

Pe bai pobl yn dweud na fedrent ddarllen, byddai ateb parod ganddo, "Gofynnwch i wraig y llety ei ddarllen ichi.

Lluniau dyfrliw, sialc, siarcol neu bastel yw'r rhain, ond mae ganddo hefyd nifer o doriadau pren a leino ar destunau tebyg.

Nid oes amheuaeth nad oedd ganddo, fel sawl bardd arall, synhwyrau main ond gan mor angerddol oedd ei ymserchu yn nodweddion y byd o'i gwmpas dymunai iddynt fod yn feinach byth.

Ni theimlwn fod ganddo ef, na neb arall o'i griw, ATEBION gwrthrychol i ddadleuon rhai fel Guignebert a Spengler i mi ar y pryd.

Byseddodd defnydd cras ei drowsus a cheisiodd ddychmygu mai jîns oedd ganddo am ei goesau.

Teimlai hwnnw'n ofnus oherwydd gwyddai mai neges annerbyniol iawn oedd ganddo i'w rhoi, ond dywedai wrtho'i hun mai nid ei fai e oedd fod llawer o'r ceffylau yn y fintai naill ai wedi, neu ar fin colli eu pedolau.

"Er mai coesau metel sy ganddo, mae o yn gallu dinistrio ein hawyrennau ni yn well na neb bron!" "Rhaid wir," gwylltiodd Almaenwr arall.

Hyd yn oed os yw dŵr wedi treiddio i'r tir, y mae ganddo wahanol ffyrdd o gyrraedd yr afon.

Fel y dywedais, ar faterion eraill yr oedd yn gwmniwr diddan a diddorol, a dysgais lawer ganddo.

Yr hyn a olygir yw y dylai pa gredoau bynnag sydd gan y bardd fod hefyd yn deimladol angerddol ganddo, yn hytrach na bod yn ddogmâu a wasanaethir o gydwybod neu o ddyletswydd.

Mae cytundeb pur gyffredinol erbyn hyn ymysg llenorion a beirniaid llenyddol ein gwlad fod Gruffydd yn un o brif feistri rhyddiaith Gymraeg ac y mae dwy gyfrol a gyhoeddwyd ganddo yn y tridegau yn dangos hyn yn glir, sef Hen Atgofion, rhan o'i hunangofiant, a'r gyfrol gyntaf o gofiant OM Edwards.

"Mae gan bobol Pen'sarwaen," medda fi, "gystal hawl â neb i wybod faint o ffordd sydd yna i Lundan." Doedd ganddo fo ddim atebiad i hynny, ond mi lloriodd fi hefo peth arall.

"Mae John yn dod," meddem ar unwaith, "ond mae sŵn torcalonnus iawn ganddo.

Y mae dyn yn rhydd i chwalu cymdeithas; y mae ganddo hefyd y gallu, mewn cyd- weithrediad â'i gyd-ddynion, i lunio amodau cymdeithas glos a llewyrchus.

O'r cychwyn bu'n freuddwyd ganddo i sefydlu cartref lloches i droseddwyr.

Doedd dim gwahaniaeth ganddo am ddim byd arall.

Ond os daw hi'n frathu ewinedd heddiw, profodd David Park, gyda rownd o 65 ar ei ymddangosiad cynta yn y gystadleuaeth fod ganddo fo'r gêm i gario Cymru dros y llinell derfyn.

Nid yw'n ymddangos fod ganddo unrhyw wybodaeth am safbwynt Penri.

Beth bynnag a ellid ddywedyd am waith Mr Jones yn cusanu genethod ieuanc iawn a fegir ganddo, ni welwn reswm yn y byd dros iddo barhau i wneuthur hynny wedi iddynt dyfu i fyny yn ferched ieuanc.

W^yr neb beth yw'r rheswm pan na all pawb o'r un pwysau bwnio mor galed â'i gilydd a fydd neb ychwaith yn dod o hyd i ergyd drom nac yn llwyddo i ddatblygu un os na fydd hi ganddo o'r cychwyn.

Trwyn cam oedd ganddo fe - wi'n credu ma trwyn Rhufeinig yw disgrifiad yr arbenigwyr ohono fe.

Ond wrth ei danfon adref soniodd wrthi am y cariad arall oedd ganddo draw yn Ffrainc.

Telyneg yw disgrifiad y lilith o'r fferm sydd ganddo i'w gwerthu, ond lle y buasai bardd yn sôn am fwthyn uncorn, gwyngalchog, y mae'r lilith yn fwy modern ei awen ac yn sôn am garthffosydd a mod.

Nid oedd ganddo fawr o ddiddordeb mewn un bersonoliaeth ddynol, heblaw wrth gwrs am Rachel gynt, a hynny ond am un cyfnod byr.

Ond Ysgol Eglwys o'dd y ddwy, ac mi ro'dd mam yn nabod sgwlyn Llangoedmor, ac oblegid hynny, rodd hi'n haws ganddo faddau i mam a minnau am y mynych ddyddiau a gollwn o'i ysgol.

Yr ymgais hon i gynnal balchder yw gwreiddyn yr hanes a ddefnyddiwyd gan Humphrey Llwyd - neu yn hytrach, yr hanes a amddiffynnwyd ganddo, yn wyneb ymosodiadau o'r tu allan.

Petai ganddo'r gwyleidd-dra i ofyn am gymorth rhywun gwell ac uwch nag ef ei hun, fe fyddai wedi talu iddo.

Pwysleisiais fod yn rhaid darlledu'r adroddiad nos Lun, a mynegais gydymdeimlad â'r swyddog am fod ganddo waith mor anodd.

Nid oes ganddo eiriau yr Arglwydd i apelio atynt, oherwydd na thrafododd yr Arglwydd y sefyllfa hon.

Ni fyddai Francis yn siarad rhyw lawer; myfyrio, a meddwl rhyngddo ac ef ei hun y byddai fel arfer, ond os byddai'r pwnc wrth ei fodd byddai ganddo ddigon i'w ddweud, a hwnnw'n ddweud synhwyrol.

mae'r Cyngor yn cyfarfod yn fisol ac mae ganddo hyd at 12 aelod.

Dyna sydd ganddo yn y pennill trawiadol hwn o Golwg ar Deyrnas Crist:-

Er mai yn Lambeth yn Llundain y ganed ef, fe'i magwyd ym Mhen-y-groes ac acen hyfryd shir Gâr fu ganddo weddill ei oes.

'Be' naethoch chi wedyn?' 'Dyma fi'n hitio'r drws hefo'r procar hynny 'fedrwn i a gwaeddi, "Get away, yr hen uffar drwg!" ' Gan nad oedd yn perthyn i'r un bonc na chaban neilltuol, ni fyddai ganddo siât gydag eraill mewn tebot neu dcgell.

Ganddo ef y clywsom am y Cl Drycin, na welodd neb erioed mohono i gyd, dim ond ~weld yr haul o'r tu cefn i gwmwl yn tywynnu ar ei ochr a'i gefn.

Yn amlwg mae'r firws hwn yn un peryglus iawn a heintiad ganddo'n gyfystyr â dedfryd o farwolaeth i fwyafrif helaeth y cleifion.

Roedd ganddo ef gydwybod gymdeithasol effro iawn, wrth gwrs, ond yr esiampl a gynigiai ei stori i'r genhedlaeth yn union cyn f'un i oedd gwerth hunan-wellhad: goruchafiaeth hunan-ddisgyblaeth, diwydrwydd, a byw'n dda, gwerthoedd oedd wedi eu hangori mewn patrwm cymdeithasol di-sigl.

Mae'n gwestiwn gen i a oes 'na Gymro yn y stafell hon heno nad oes ganddo berthnasau naill ai yn Awstralia, Seland Newydd neu Ganada.

Gwell oedd ganddo gydio mewn llyfr nag yng nghorn yr aradr; trin, diwyllio meddwl na thrin daear, a hau gwybodaeth na hau ceirch a gwenith.

Gwyddent oddi wrth dôn ei lais ei fod o ddifrif, ac erbyn iddynt gerdded i lawr ato, gwelsant fod ganddo gawell wedi ei wneud o wifrau yn ei ddwylo.

Yr unig ddewis sydd ganddo rwan ydy mynd âi achos i'r Llys Apêl.

Roedd y syniad ddinist yn gryf ym myd celf y chwedegau, ac yn hytrach na chreu cerfluniau 'hierarchaidd' a gâi eu gosod ar bedestal neu lwyfan gwell ganddo oedd creu 'democratiaeth o wrthrychau' a fedrai gyfleu teimlad tuag at ddarnau o natur, pren, haearn, pridd, unrhyw weddillion dienw y gallai eu defnyddio.

Mae Derfel i raddau'n dilyn barn y Dirprwywyr Addysg yn y Llyfrau Gleision am gyflwr Cymru; er enghraifft, eu cyhuddiad nad oedd neb o bwys erioed wedi codi o rengoedd gwerin Cymru, ac nad oedd unrhyw lenyddiaeth o werth yn y Gymraeg, ac i raddau y mae'n pastynu pethau a oedd yn gas ganddo ef yn bersonol, megis beirniadaethau eisteddfodol neu awen glogyrnaidd y beirdd Cymraeg.

(ibid., Mae'n well ganddo ddychymyg rhemp Pantycelyn na meddwl cysa/ ct Goronwy Owen.

Yr oedd ganddo ddiddordeb neilltuol mewn addysgu.

Hen ddyn slei a chynllwyngar oedd o, yn cyrraedd fel cawod o law o'r môr ac roedd llawer yn credu fod ganddo ddawn i ddymuno'n ddrwg drwy ddim ond taro ei lygad ar rywun.