Hyd at ganol y ganrif ddiwethaf, er pwysiced y wladwriaeth, yr oedd yn bell iawn o fod yn oll-bwysig a hollalluog.

Heddiw rhaid inni ddeall fod rhagfarn wrth-Gymreig y blaid Lafur mewn rhai rhannau o Gymru-Morgannwg Ganol, er enghraifft - yn deyrnged uniongyrchol i'n cynnydd ni, gan fod rhaid i Lafur ystyried cenedlaetholdeb Cymreig fel gelyn gwleidyddol o'r radd flaenaf.

Y rhan gyntaf yw'r AGORIAD, yr ail yw'r GEM GANOL a'r trydydd y TERFYNIAD.

A phan eir ymlaen yn nes at ganol y ganrif, y mae etifeddion yr 'Ymneilltuaeth Newydd', gwyr fel Lewis Edwards, Henry Rees neu ei frawd, Gwilym Hiraethog, mewn gwahanol ffyrdd yn parhau'r cyfuniad rhwng yr hen draddodiad a'r newydd.

Yn aml fe gafodd y Chwaer Jean ei dihuno gan filwyr arfog ganol nos a'i chroesholi am eu bod nhw'n amau ei bod hi a'i chyd-weithwyr yn rhoi lloches i'r FMLN.

chwilio am ddarnau o frigau crin o 'r llwyni a 'u hyrddio i ganol yr afon, ac yna ras wyllt i lawr y lan i weld y cychod yn ysgythru rhwng a thros y cerrig dan rym y lli.

Digon yw dweud bod y dystiolaeth, yn enwedig y dystiolaeth a geir o archwilio'r maes, yn awgrymu mai rhyw filltir i'r gogledd orllewin o'i llwybr presennol y gorwedd llwybr naturiol yr afon (yn enwedig yn rhan ganol y Morfa).

'Shwt ych chi, Mr Huws?' gofynnodd y ddynas ganol oed, o ran ffurfioldab yn hytrach na chwrteisi, wrth roi ei welintons am ei thraed.

mam yn ateb eto, "Ar y silff ganol efo crysau'r hogiau Charles".

Mae'r môr mawr wedi llenwi ceudwll y llosgfynydd erbyn heddiw ond mae llosgfynyddoedd eraill wedi codi eto yn ei ganol – y diweddaraf yn ystod pumdegau'r ganrif ddiwethaf.

'Rydym ni'n hwylio i ganol storm.

Roedd yn dal i ferwi pan ganodd y gloch ganol bore.

Teimlai Mam yn flin wrth Modryb, a daeth yr hen deimladau frwg a fu'n ei chorddi ganol y pnawn, i'w phlagio eto.

Does arna i ddim isio mynd yn ôl i ganol Saeson eto." "Mae arna i ofn dy fod ti braidd yn hwyr yn meddwl am beth felly, 'ngwas i.

Rhowch y cyrchwr rywle ar y llinell gyntaf ac yna cliciwch ar y botwm canoli fel bo'r pennawd yn symud i ganol y tudalen.

Ganol haf, a'r haul yn taro'r dyfroedd, ni welwch las tywyllach, disgleiriach, yn unman, ond heddiw llwydaidd, iasoer ydoedd.

Mae llawer o lyfrau wedi eu hysgrifennu ar y rhan olaf, neu'r TERFYNIAD hefyd, ond go ychydig ar y GEM GANOL.

Nid oedd cyfaddawd yn berthnasol i'r drafodaeth, gan nad oedd ffordd ganol rhwng byw a marw.

Gyda Concorde fe allem gael brecwast adre, cael coffi ganol bore yn America a dod nol i swper.

Cafodd gyfle i ddod i ganol y llwyfan ddydd Mawrth diwethaf pan gymerodd le Mr Hurd o flaen y Pwyllgor Dethol ar Faterion Tramor.

O weld yr hwsmon mewn ystum gweddi ar ganol llawr y gegin cafodd Pyrs gryn sioc a llithrodd y gist bren drwy'i hafflau a drybowndio i'r llawr.

Roedd y gwaith i'r gystadleuaeth i fod i mewn ganol yr wythnos.

O dan yr wyneb mae yna ochr wyllt i gymeriad Gareth Lewis - ganol mis Awst fe fydd yn mynd i ddilyn y Grand Prix Hwngaraidd yn Budapest.

Bydd Joe Calzaghe o Drecelyn yn amddiffyn ei Bencampwriaeth Pwysau Uwch-ganol y Byd am y pumed tro yn Wembley ar Awst 12.

Pan dry'r llwybr yn raddol i'r dde fe ddowch i olwg craig anferth ar ganol llwybr y rhewlif am Nant Gwynant.

Abwyd i'r fwyalchen a'i thebyg yw cnwd ffrwyth y ddraenen wen er enghraifft, ond nid felly yr hedyn yn ei ganol.

yma, ym misoedd yr haf, byddai rhibyn o raean yn ymestyn o ganol yr afon, ond yn awr yr oedd cryn ddyfnder o ddŵr ^ r yn llyfu erchwyn lleithiog y lan, a rhai o ganghennau 'r helyg o boptu bron, bron yn cusanu wyneb yr afon.

Y rheswm am hyn yw fod y cerrynt mawr hanesyddol, o'r oesoedd canol hyd at ganol yr ugeinfed ganrif, oll wedi llifo trwy Ffrainc ac wedi cael mynegiant cyflawnach yno nag yn unrhyw wlad Ewropeaidd arall.

Nod uchelgeisiol yn sicr, ond nid un afrealistig o feddwl am Singapore, sydd bellach ymhell ar y blaen i Forgannwg Ganol ac sy'n prysur ddala lan â gweddill Cymru.

Wrth i ni basio drwy'r ysgol fawr i'r ystafell ddosbarth, gwelwn John Jones yn sefyll ar ganol y llawr a'i ddwylo ar ei ben.

I ganol tywod â haid o gamelod wrth ein tina ni.

Cyn iddo ymddangos fel epa mawr o ganol y coed roedd y ddau wedi adnabod llais cras Williams y Cipar.

Ond mae'n ymddangos fod Miss Rowlands wedi dweud wrthynt ganol Chwefror na allai eu cynnal a'u gwahodd i adael ei thŷ .

Fe allech gredu eich bod yn Beirut neu yn un o wledydd America Ganol ar gyfnod o chwyldro!

Caeodd hithau'r drws ac aeth i eistedd wrth y tân, lle'r oedd Twm a Bet yn synfyfyrio'n gysglyd i ganol y fflamau.

Wrth ymadael â'r Hafod Ganol try Hiraethog at deulu arall ac y mae hen bobl geidwadol yr Hafod Uchaf yn dechrau tyfu dan ei ddwylo.

Lledodd rhai o'u syniadau ymhell i ganol Ewrop a nythu ymhlith John Huss a'i ganlynwyr ym Mohemia.

Yn ugeiniau'r ganrif hon sylweddolwyd bod ein haul ar gyrion ein galaeth, y llwybr llaethog, ac yn un o gannoedd o filiynau o sêr a oedd yn troi o gwmpas ei ganol.

Wedi blynyddoedd o fywyd trefol collodd JR lawer o'i archwaeth at fwyd cyntefig fel stwnsh rwdan a pheth dieithr iddo bellach oedd gweld sosban ddu wedi ei gorseddu ar ganol bwrdd y gegin, ond yr hyn a'i blinai fwyaf oedd sylwi ar Hywal y mab yn pigo'i drwyn bobo yn ail cegiad.

Ond mae teithwyr yn cael cynnig mynd ar fws arbennig sydd yn mynd â nhw i ganol y brifddinas.

Mae'r rhai hynaf ohonom yn cofio adeg pryd y byddai galwadau aml iawn ganol nos ar y meddygon ond tybed a oes angen deddfwriaeth ynglŷn â hynny o alwadau ganol nos sy'n digwydd erbyn hyn?

Fel arfer mae modd troi rhai o'r gwartheg allan o ganol Mawrth ymlaen ond eleni nid oedd dim iddynt i'w bori ac yn waeth na hynny yr oedd yn llawer rhy leidiog.

Erbyn hynny nid angen athro oedd arnom ond "referee%, a gwnaeth Bob Edwards y gwaith hwnnw'n orchestol gan daflu ambell sylw neu gwestiwn bachog i ganol y stormydd geiriol.

Dechreuwyd cario arwyddion gwerthwyr tai i ganol y maes o bob cyfeiriad.

Mae yn ganol haf yma - dyddiau poeth difrifol - ddoe gydag echdoe bron yn gant, heddiw dipyn bach o awel.

Pregeth yn hyrddio'r meddwyn i ganol tragwyddol dân a brwmstan oedd y gyntaf, a chan fod aroglau'r ddiod felltigedig, y taranai'r diwygiwr yn ei herbyn, yn halogi'r ystafell ac yn gryf ar bob awel chwyrnol o'r gadair gyferbyn ag ef, teimlai Dan yn anghysurus wrth ei darllen.

Gyrrwyd crynodeb o Ddeddf Eiddo at bob awdurdod unedol gan alw arnynt i bwyso ar y llywodraeth ganol am fwy o rym gweithredol yn eu hardaloedd ac i ystyried anghenion cymunedau wrth lunio polisïau tai.

Yn aml, bydd y canolwr yn taro'r smotyn ar ganol y cae dair gwaith cyn i'r gêm ddechrau a bydd gôl-geidwad yn cyffwrdd neu gicio pyst y gôl yr un adeg.

Go anaml y bydd chwaraewyr da yn mentro â'r Frenhines i ganol berw'r frwydr yn gynnar yn y gêm.

Ganol y prynhawn yr oedd Indiar Gorllewin wedi sgorio 140 am un gyda Sherwin Campbell a Wavell Hinds yn gyffyrddus iawn.

Jones a ni i ganol y Diwygiad Methodistaidd yn ei Cyfrinach Hannah, sef dyddiadur un o 'forynion' Hywel Harris yn Nhrefeca.

Byddai Anti yn dweud mai yr achos am hyn oedd fod y dŵr yn brin ar y llong pan anwyd hi ar ganol y mor.

A'r funud honno, fel tae o'n gneud ati, ymddangosodd Malcym yn chwil o ganol y das wair, yn pesychu, tagu, tishian, rhochian, poeri a mygu am yn ail.

Wedi cael lle i adael y car, dyma sylweddoli ein bod newydd osgoi cael ein dal ynghanol gorymdaith filwrol, gyda thanciau, yn arwain o'r barrics i ganol y dref.

Yr oedd y bwrdd a rhannau o'r llawr yn un llanastr o bapurau a llythyrau, ond yr hyn a dynnodd sylw Dan ar unwaith oedd y pâr o wadnau enfawr a'i hwynebai o ganol y bwrdd.

Goleua cledr ei law ac yn sydyn mae pelydr o olau'n dy daro ar ganol dy dalcdn.

Wrth graffu gwelai fod miloedd ohonyn nhw yno, ac er na fedren nhw symud roedd llygaid pob un wedi eu hoelio arno ac yn ei ddilyn wrth iddo hercian i ganol y llawr.

Nid oedd obaith mynd allan i doi cwt yr ieir, oherwydd y tywydd, a bodlonais, fel rhywun wedi ymddeol, ar eistedd yn ddigywilydd ganol y bore i edrych ar y teledu.

Rywfodd, gallaf fu nychmygu fy hun yn awr yn sefyll yn reit ofnus o flaen y sbectol hynny mewn un o'i lysoedd yn Aberdar neu Ferthyr - am resymau amlwg efallai - ac yntau'n syllu'n ddigon llym ac eto'n eironig chwareus ar y fath ffigur llipa, ac ar ol tawelwch hir go arwyddocaol yn ebychu'n wlyb i ganol fy llygaid - 'Eilradd, ai e?' Oedd roedd yn bryd i mi ostwng pen ryw ychydig.

Mi fuon nhw'n rhedag ar ein hola ni'r genod wedyn, yn trio tynnu Mrs Robaits efo ni, edrach fasa hi'n mynd i ganol y dŵr.

dichon y byddai 'r llif wedi ailgydio ynddi oni bai fod cangen braff a thrwchus o helygen yn tyfu hyd at ganol yr afon, hanner medr uwchben y dŵr ^ r, a brigau deiliog yn disgyn oddi arni i 'r afon yn grafanc am long ffred druan.

Ac weithiau meddyliaf ein bod wrth gwyno am y cam a ddioddefwn fel Plaid, megis ynglŷn â darllediadau gwleidyddol, er enghraifft, yn methu â dirnad yn llawn y bygythiad a wnawn i lawer o'r buddiannau breiniol yn Llundain, ac fe fyddai'n achos pryder mawr i mi pe na bai'r llywodraeth ganol yn ceisio llesteirio'n cynnydd.

Yma yng Nghymru bu protestio yn erbyn y bwriad i foddi Capel Celyn ac 'roedd Saunders Lewis wedi cynhyrfu'r dyfroedd yn ei ddarlith 'Tynged yr Iaith'. Ond 'roedd oes y brotest yn lledaenu drwy'r byd, y duon yn yr Unol Daleithiau a'r mudiad heddwch newydd a godasai o ganol tanchwa Hiroshima a Nagasaki.

Meddyg gwyn, yn siarad Cymraeg, a chyda blynyddoedd o brofiad yn ei swydd, a ddywedodd mewn ffordd ddifeddwl ac angharedig wrth wraig ifanc fod ganddi hi ganser ai gollwng wedyn yn syth yn ôl i ward i ganol cleifion eraill.

Felly yng Nghymru, tybiaf y dylid meddwl am o ganol i ddiwedd Mai fel yr adeg addas ar gyfer caledu'r planhigion.

Cadeiraiu a bwrdd bwyta yn cael eu symud i ganol y llawr fel bo'r angen.

Bu'r pwyllgorau rhanbarth yn weithredol ym Morgannwg Ganol, De Morgannwg a De-ddwyrain Dyfed / Gorllewin Morgannwg, gan gydlynu gweithgareddau'r canghennau lleol.

newid sanau yno ac yna troi ar eu sodlau ac yn ol i Ogwen i ganol eira, niwl a gwynt!

Parhâi pobol i fyw wrth y stablau, ac ymhen blynyddoedd lawer wedyn dyma un yn digwydd sôn wrth Bill Parry am ddigwyddiad rhyfedd yno - eu bod wedi'u deffro'n ddiweddar gan oleuadau dros y lle, a hithau n ganol nos.

Dewch - ar unwaith.' Dilynodd criw o ddynion y ci o'r pentref i ganol yr eira trwchus.

Y sgwâr neu'r Rynek yn y canol yw calon y ddinas - y sgwâr mwyaf o'i fath yn Ewrop ac un sy'n frith o esiamplau o bensaerni%aeth orau'r canrifoedd, o'r oesoedd canol hyd at ganol y bedwaredd ganrif ar bymtheg.

Gwarchod pawb, nacia, nid y fo ddaru gorddi'r môr a'i chwipio fo dros ben y cloddiau i ganol y tai.

Belka, Chernysh - arhoswch chi fan hyn!' Edrychai'r ddau gi yn anfoddog wrth i'w meistr gychwyn i ganol y storm eira.

I ganol yr olion yma o ddinistr ac ymrafael y cyrhaeddodd John Griffiths, gyda'r bwriad, fel yr esboniodd yn ei lith cynta' o ddangos `olion y galanasdra ofnadwy diweddar - olion y trychineb y mae y wlad newydd ddyfod drwyddo - Gweled rhai o gleision y dyrnodiau - o doriadau a chreithiau yr ymdrechfa aruthrol sydd yn bresennol newydd ddyfod i derfyniad.

Mae hen ganolfan seryddol ganol-oesol ddiddorol iawn wedi ei harbed yng nghanol y ddinas, a'r adfeilion wedi eu cofnodi'n fanwl a pharc digon teidi o'u cwmpas.

Wedi cael stamp arnynt ac ymadael â'r llyfrgell aeth y ddwy i ganol y dref i gael cinio.

Mae Peter Nicholas, Rheolwr Y Barri, yn bygwth cyfraith ar Gymdeithas Pêl-droed Cymru yn dilyn y penderfyniad i ail-chwarae'r gêm a ohiriwyd ar ganol amser ychwanegol, ar faes TNS (Llansantffraid) - nid ar Barc Jenner.

Pan gerddodd Marius Brenciu, y tenor o Romania, i ganol llwyfan Neuadd Dewi Sant i ganu yng nghystadleuaeth Canwr y Byd Caerdydd neithiwr - nos Sul - edrychodd o'i gwmpas mewn syndod.

Ac yn awr dyma fe'n gorwedd ar ganol yr heol, ei ben yn ysgafn gan ryw syrthni rhyfedd.

Bob tro yr agorem ddrws ein gwesty yn Siem Reap fe'n cipiwyd i fyny ar amrantiad i ganol haid o feicwyr ieuainc stwrllyd a chanddynt foduron ar eu beiciau a cherbyd bach ynghlwm wrth bob beic i gludo teithwyr oddi amgylch.

Bwrir ni ar unwaith i ganol pair berw'r dadleuon yn y bennod gyntaf.

Erbyn iddynt ddod allan, roedd Gary a'i feic ar ganol y ffordd.

Cerddodd pawb yn bwyllog i ganol y pentre ac at y ffynnon ond er mawr siom roedd hi wedi sychu'n grimp.

Mynd i'r Ysgol Ganol ar y campws am hanner awr wedi tri i ddisgwyl i'r criw ffilmiau ddechrau ffilmio.

Mis pwysig i ieuenctid oedd Chwefror oherwydd tua'i ganol disgwylid ffolant; os na ddigwyddai hynny, diflas fyddai ar y person hwnnw o safbwynt carwriaeth tan Galangaeaf.

Roedd colledion Mengistu yn enfawr, ac am flynyddoedd bu'r fyddin yn cipio bechgyn yn eu harddegau o'u cartrefi yn Addis ganol nos.

Diwedd y p'nawn 'roedd Peter wedi deffro, felly dyma'r tri ohonom yn mynd i ganol y ddinas.

Y mae hwn yn symudiad da am ei fod yn agor llwybr clir i ddau o'r darnau mawr ddod allan i ganol y bwrdd - sef y Frenhines a'r Esgob.

Lluchid y platiau gwynias rhwng y gweithiwr ffwrnais, y rowlwr a'r dwblwr, ac ni allai neb aros ar ganol y felin heb gael ei daro tra gweithredid y broses hon.

BOCS: Cyn ei benodi yn ddarlithydd ym Mangor bu Gwyn Chambers yn gweithio am saith mlynedd gyda Gwasanaeth Gwyddonol y Llynges o ganol y pedwardegau hyd ddechrau'r pumdegau.

Os anarchiaeth yw'r gred mai'r wlad fwyaf diddig yw'r un â lleiaf o lywodraeth ganol, yna anarchydd oedd Gandhi.

(Morgannwg Ganol).

Ar ôl tynnu llun hefo nifer fawr o'r plant a rhai o athrawesau Saesneg yr ysgol Ganol - Merched croesawgar, hwyliog, iawn - mynd am 'wledd' unwaith eto gyda gwin coch a chwrw.

Mae gwynt y Dwyrain þ hen wynt go iawn þ yn deifio pawb a phopeth a dechreuodd fwrw eira'n drwm ganol y bore ac mae wrthi o hyd.

Wedi clywed negeseuon o gefnogaeth cafwyd gorymdaith o ganol y dref at y mast ffôn lle cafwyd anerchiad gan Hywel Williams, darpar-ymgeisydd seneddol Plaid Cymru yn Arfon.

Gwelodd wraig ganol oed dal a gosgeiddig, ac wedi iddo ei hadnabod, synnodd ei gweld hi yn y tþ hwnnw.

'Reit, mi rwyt ti'n rong!' gwaeddodd, yn plannu bys i ganol ei lyfryn.

Rhaid cofio rhain i gyd; a chyn i rhywun droi mae'n lli Awst a'r eogiaid yn rhedeg yn gyson am y llednentydd - a dyma ni wedyn hyd ganol mis Hydref yn prysur edmygu a gwerthfawrogi cynnwys parsel arall.

Wrth estyn y gwahoddiad, amlinellodd brif elfennau ei swyddogaeth: bod yn fforwm a fyddai'n gallu cynghori llywodraeth ganol a lleol ar bolisi iaith; gwella cydlynu ymhlith asiantaethau sy'n cyfrannu at addysg yn yr iaith Gymraeg; dynodi anghenion datblygiad, a blaenoriaethau oddi mewn i'r anghenion hynny, ac i fod yn gyfrwng i'w hateb; dosbarthu gwybodaeth; dynodi anghenion ymchwil.

Trueni na fedr Simon basio'n well gan ei fod yn gryf ac yn benderfynol wrth ymhyrddio ganol y maes.