Yr oedd yr Wyddgrug yn un o ganolfannau pwysig y gweithgarwch yn y Gogledd am gyfnod, er na bu erioed mor bwysig â thref Caernarfon yn hanes y wasg Gymraeg.

Mae rhwydwaith o ganolfannau iechyd yn yr ardaloedd gwledig, a polyclinics yn y trefi, sy'n cynnig gofal iechyd o safon i bawb, am ddim.

Mewn ardal wasgaredig fel hon ym mlaenau'r cymoedd, heb bentrefi yn ganolfannau cymdeithasol, roedd i'r ysgol a'r capel le pwysig.

* adrannau gwasanaethau cymdeithasol sy'n darparu lleoedd statudol ar gyfer plant mewn angen mewn canolfannau dydd neu ganolfannau teulu neu mewn ysgolion gwirfoddol;

Anghydffurfwyr pybyr oedd y rhan fwyaf o'r ymfudwyr o Gymru, a buan yr aeth y gwahanol enwadau ati i godi capeli a fyddai'n ganolfannau i'w gweithgareddau.

GWIBDEITHIAU: Ar y dydd Mercher olaf o'r mis fe deithiodd wyth deg ac wyth o hynafgwyr, a gwragedd i ganolfannau siopio Pen Bedw.

Mae Cwmni Thrifty Car Rentals Caerdydd yn rhan o Thrifty, Y Deyrnas Unedig, ac hefyd yn rhan o rwydwaith byd eang Thrifty, yn cynnwys 1000 a mwy o ganolfannau mewn dros 50 o wledydd.

Nid syn felly eu bod yn ganolfannau nawdd o nod, yn enwedig yn nyddiau abadau llengar.

Cyn i Gyngor Henoed Gwynedd sefydlu'i annibyniaeth, sefydlwyd canolfan ddydd wirfoddol yn Nyffryn Ardudwy, gwnaed ymchwil i'r angen am ganolfannau dydd eraill yn Arfon, a chyd-weithiwyd a'r WRVS er sefydlu gwasanaeth siopa i'r henoed yn Arfon.

Troid y lle hwnnw gan yr Esgob ar y pryd yn un o ganolfannau prysuraf a bywiocaf diwylliant a llên Cymru.

Gydag adnoddau o ganolfannau eraill mae'r patrwm yn amrywiol.

Datblygu Ysgolion Pentrefol yn Ganolfannau Addysg a Chyfathrebu i'r cymunedau y maent yn eu gwasanaethu - gan ddenu felly gyllid o ffynonellau hyfforddiant newydd i'w cynnal.

Y blynyddoedd rhwng y ddau Ryfel oedd cyfnod ei greu mwyaf, blynyddoedd o newidiadau hanesyddol aruthrol pan drodd mwy nag un arlunydd ei gefn ar ganolfannau artistig ac ymgolli mewn tirlun arbennig.

Bydd llawer o deithio yn ôl ac ymlaen rhwng Glynllifon a Chaernarfon gan fod dwy o'r prif ganolfannau rhagbrofion, Ysgol Syr Huw Owen ac Ysgol Maesincla, yn y dref.

Mae'r gwaith a gyflawnir ar weithio o bell a thele-ganolfannau o ddiddordeb arbennig.

Mae'n rhyfedd meddwl pan wneir awgrymiadau fel hyn o ganolfannau ddylai fod yn ddibynnol, iddynt hwy ac eraill fychanu gwerth deilbridd pan ddaeth y syniad o ddefnyddio mawn i fod, gan ddweud fod deilbridd yn ffynhonnell pob math o afiechydon planhigion a phryfetach tra bod mawn yn glir ohonynt!

Gellir awgrymu nifer o resymau am y teyrngarwch rhanbarthol hwn, sef twf gweinyddiaeth a datblygiad sefydliadau sirol, cynnydd cyfoedth y bonedd gwledig a'u tuedd gynyddol i briodi aeresau lleol, eu diddordeb mewn hanes, hynafiaeth a chyfraith, a thwf trefi sirol yn ganolfannau cymdeithasol, diwylliannol a gweinyddol.