Go brin, debygwn i, y byddai ysbeilwyr o'r Alban a'r Almaen wedi cyrraedd mor bell â Maes Garmon, a hynny mor fuan ar ôl i'r Rhufeiniaid adael.

Ymhlith yr actorion eraill mae John Ogwen, Trefor Selway, Olwen Rees, Nichola Beddoe a Huw Garmon a ddaeth i amlygrwydd yn Hedd Wyn.

Ond hwyrach mai disgyblion ac edmygwyr Garmon a'u henwodd felly mewn dyddiau diweddarach.

Wyddwn i ddim tan yn ddiweddar ble'r oedd Maes Garmon er y gwyddwn wrth gwrs am yr ysgol enwog sy'n dwyn yr enw a bod honno yn yr Wyddgrug.

Yn ol un chwedl yr oedd Elen Luyddog yn teithio trwy Gwm Croesor pan ddaeth cennad ati a dweud wrthi fod mab iddi wedi cael ei ladd ger Castell Cidwm, Betws Garmon.

A go brin y byddai dau esgob o Gâl wedi mentro mor bell i'r gogledd ar yr adeg honno, er yn wir fod llawer llan yn y gogledd wedi cael ei chyflwyno i Garmon, gan gynnwys Llanarmon yn Iâl sydd heb fod nepell o Faes Garmon.

Ond ar Faes Garmon ni bu lladdfa o gwbl.

Mae'n hen bryd i Garmon a Bleiddian ddychwelyd i'n plith a'n harwain i fuddugoliaeth ddeublyg heddychlon - ar yr hunan-serch sy'n dryllio'n ffydd ac yn erbyn estroniaid sy'n peryglu'n hetifeddiaeth.

Beth bynnag, dyna pam yr oedd Garmon a Bleiddian ym Mhrydain - i ymladd Pelagiaeth nid Pictiaid.

Y mannau yw Mynydd y Rhiw, Betws Garmon, Clynnog Fawr a Pentreuchaf.

Bron ddeugain mlynedd yn ôl, dan gyfaredd Buchedd Garmon, rhuthrais i brynu Siwan a Cherddi Eraill.

Germanus a Lupus oedd eu henwau - Garmon a Bleiddian i ni.

Cofeb i fuddugoliaeth heb dywallt gwaed yw cofeb Maes Garmon.

Rhoddir dyfnder ychwanegol i'r cyfeiriadau hyn gan gyfeiriadau eraill sydd o gryn bwysigrwydd, sef i'r ardd-winllan sydd wedi'i sefydlu fel delfryd diwydiannol gan awdur Buchedd Garmon.