Mae 'na ddwy ran i Aberdaron: y pentref glan y mor a'r ardal amaethyddol, oedd, oherwydd yr amaethyddiaeth, yn debyg iawn i ardaloedd eraill drwy Gymru.

O fewn ychydig fisoedd i ddrama Iorwerth Glan Aled weld golau dydd cyhoeddwyd yn y papur dylanwadol Yr Amserau ddarnau helaeth o ddrama ddychan yn dwyn y teitl Brad y Llyfrau Gleision heb enwi'r awdur.

Y mae cyfrinach llwyddiant ac enwogrwydd y cylchoedd glan môr hyn bellach ynghlwm wrth yr ymosodiadau cyson arnynt gan ymwelwyr o bob math rhwng Ebrill a Hydref bob blwyddyn.

Yn y gyfrol hon ceir atgofion Eifion Roberts am Gefn Brith a'r cyffiniau, bro beirdd megis Edward Morris, Perthillwydion, a Jac Glan-y-gors, Thomas Jones, Bryn Du (Cerrigelltgwm Isa, Ysbyty Ifan, wedi hynny), a Tomi Jones, Cernioge Bach ac Aelwyd Brys.

Cario'r bwyd, y llestri a dillad glan i'n plant, brat rhag baeddu wrth fwyta, clytiau i'r babi ...

Un o lednentydd glan ddwyreiniol Afon Hirdrefaig.

Tawelodd Bob hefyd a dilynodd y bechgyn ar hyd glan yr afon.

Yn hon, ceir darluniau o Aberystwyth, yr Hen Goleg, y prom, glan y môr ac ati.

Dylid nodi i'r tir gael ei roddi yn rhad gan John Davies, Glan-y-gors, ac i'r adeilad gael ei godi ar safle wahanol i'r addoldy blaenorol.

Gwneir alcaliau o goed llosg a rhai mathau o blanhigion glan y mor.

Brwydrodd Glan yn galed i oresgyn y salwch.

Fel yn yr ysgol rad yn ôl Ieuan Glan Geirionydd, y tebyg yw mai 'Cerddi Homer a Virgil geinber' a bynciai Morgan ym mhorth plasty Gwedir dan ofal y caplan, neu o leiaf gerddi Virgil, gan ei bod yn bur sicr mai ar ramadeg a llenyddiaeth Ladin y byddai prif bwyslais yr addysg a geid yno - er ei bod yn debygol fod Saesneg ac egwyddorion y grefydd newydd Anglicanaidd yn cael eu dysgu hefyd.

Ond ar Santorini tywod du, folcanig, sydd dan eich traed ar y traethau - ond wrth ichi blymio dan wyneb y dwr, a'ch snorcel a'ch masg am eich pen, mae'r pysgod amryliw i'w gweld yn eglur mewn dwr glân a'i lesni eang yn ymestyn ymhell o'ch blaen.

Roedd 6% wedi cael eu hesgeuluso - yn aml ddim yn cael digon o fwyd, gofal meddygol na dillad glân.

Pan ddoi i Glan Gors chwilia am Athel, hen gyfaill i mi sy'n hanesydd lleol a chanddo gryn ddiddordeb yn y Carael.

'Roedd Mrs Mac a Glan wrth eu boddau ond byr fu'r hapusrwydd.

'Roedd Mrs Mac yn benderfynol o gael erthyliad ond llwyddodd Glan i'w pherswadio fel arall ac yn 1994 ganwyd ei thrydydd plentyn, Daniel.

Pan gyrhaeddwyd harbwr Glan Morfa roedd sioc arall yn aros yr hogia.

Anodd dweud erbyn hyn beth oedd bwriad Iorwerth Glan Aled wrth ei sgrifennu, ac er ei bod yn ddigon actadwy, anodd dweud faint o actio a fu arni, ond dyma'r gwaith, yn fwy na thebyg, a sbardunodd Robert Jones Derfel i sgrifennu ei ddychan ar ffurf drama â'r teitl Brad y Llyfrau Gleision.

Gwraig Glan.

Daeth Glan Morris i fyw ati fel lojer ond yn fuan iawn 'roedd y ddau'n gariadon a Mrs Mac wedi llwyddo i gael Glan i ddechrau mwynhau bywyd.

Yna rwyt yn troi pen dy geffyl i ddilyn yr afon, ac ar ôl milltir neu ddwy gweli'r rhyd a'r ffordd sy'n arwain o'r afon i Glan Gors.

Digiodd hithau at y llyfnder glan, mursennaidd.

Yn 1995 darganfu Mrs Mac fod Glan yn diodde o ganser.

Yn ystod y dydd, fe ddaeth Owen George Jones at yr hen frawd Robert Evans, Glan y Môr, ac fe ddywedodd wrtho ei fod yn ei deimlo'i hun yn bechadur mawr, ac wedi darfod amdano ym mhob man; ni wyddai am un lle i droi ato ond at Dduw trwy weddi, ac ni allai weddio ei hun.

Pan ddaw'r barrug cyntaf, a dail derw a ffawydd glan yr afon fel creision yd, a sgerbydau'r coed yn cyhoeddi cilio o'r haf a'r hydref - dyna pryd y bydd y ddau bysgodyn yma ar eu gorau.

Mae'r mudiad yn ysgogi a cheisio hybu datblygiadau fel peiriannau bio-gas, ffynhonnau dŵr-glan, ac ati, mewn modd sydd am eu gwneud yn effeithiol yn y pentrefi diarffordd.

Oedd gwely glan a lle cysurus i'w gael bob amser dros noson i dorri ar y daith.

Cododd y dref a'r gymdogaeth rai gwŷr galluog eraill, megis John Blackwell (Alun), Thomas Jones (Glan Alun), John Davies, Nercwis.

Daeth tro ar fyd y ddynes sgrap yn 1993 wrth iddi hi a Glan gymryd yr awenau yn y Deri.

Bu'r ddau allan yn y cwrt droeon yn ystod y bore, a'u hesgidiau nhw'n fwd ac yn raen i gyd, ac yn gwneud stomp ar fy llawr glan i.

Eto i gyd y mae yn Llŷn niferoedd o deuluoedd ymroddedig a'u plant yn Gymry glan gloyw, a bydd y plant rheini yn siarad Cymraeg hyd ganol a diwedd y ganrif nesaf, oherwydd y mae yn Llŷn hefyd gyniwair mewn Clybiau Ffermwyr, mewn Adrannau o'r Urdd, mewn Cyfarfod Plant ambell i gapel, mewn tafarn Gymraeg Gymreig, mewn Eisteddfod a Sioe a Chyrddau Pregethu a rasus motos.

Tachwedd 4 ANWELEDIG Glan Llyn, y Bala efo Gang Bangor.

Ond yr oedd un prydydd pur nodedig yn canu yn nyffryn Aman yn ystod chwarter olaf y bedwaredd ganrif ar bymtheg a oedd yn un o'r ychydig Gymry a fu byw ar gynnyrch ei awen, sef William Owen (Gwilym Meudwy; Gwilym Glan Llwchwr; Professor Owen).

Fe dreulies i lawer o'm amser yn ymarfer ar y traeth bach oedd yr ochor arall i'r hewl i stad Glan-yr-ystrad, ac wrth gwrs, roedd un o'm ffrindie gore, Wyndham Morgan, a'i wraig Millie, yn byw ar yr un stad--ynte yn chware erbyn hyn i'r tîm ifanc lleol.

Dyma'r ffordd i bentref Glan Gors.

Ar ôl marwolaeth Glan arhosodd Cassie a Teg yng Nghwmderi i helpu Mrs Mac i redeg y Deri Arms a phan benderfynodd Mrs Mac adael am Tenerife yn 1997, prynodd Teg a Cassie'r Deri.

O dipyn i beth 'roedd ei bywyd yn parchuso a bu cryn ffrwgwd rhyngddi hi a Glan wrth i Mrs Mac geisio mynd yn ôl i weithio yn y busnes sgrap.

Y mae dadansoddiad o nodau uchder ar fapiau AO, fel yr enwau Glan-yr-afon a Rhyd Lydan, yn tystio ymhellach i'r ffaith mai i'r gorllewin o'r llwybr presennol y gorweddai llwybr gwreiddiol Afon Cefni o ad-drefnu'r rhwydwaith traenio crewyd sianelau dwr hollol newydd, sianelau y rhoddwyd enwau penodol iddynt.

Y person olaf a adwaenwn i yno oedd Llewelyn Jones, a fu yn cadw Ty Capel, Penygarnedd, gyda'i wraig, yn hynod o dwt a glan.

Mi aeth trigolion Glan Aber, Porth Tywyn, at yr heddlu i gwyno am y bachgen, sy'n cael ei alw'n lleol yn Dick Turpin.

Ond roedd yna ambell i ddigwyddiad arall hefyd, fel y tro yr aethon ni i lawr i ardal y Corniche, y glan môr a fu unwaith yn un o lefydd brafia'r Dwyrain Canol i gyd.

Fel y byddai Ieuan Glan Geirionydd yn dweud, gwnaethpwyd dyn yn "rhaglaw% gan Dduw.

glan y mor, adar yr ardd, mamolion lleol, trychfilod a phryfed cop (corynnod) NEU ar gyfer grŵp o bethau y credwch a allai fod o ddiddordeb i blant e.e.

Cemais I mi, pentref glan mor ar arfordir gogleddol Mon yw Cemais, ond y mae'r enw hwn hefyd yn digwydd mewn nifer o fannau eraill yng Nghymru ar yr arfordir ac ar lawr gwlad o Feirionydd i Drefaldwyn ac o Benfro i Fynwy.

Ymysg y beirdd a wahoddwyd i orsedd gyntaf y Fro roedd Edward Evan (lorwerth Gwynfardd Morganwg) o Aberdâr, Edward Williams (Gwilym Fardd Glas) o Ferthyr a'r Bont-faen, William Moses (Gwilym Glan Taf) o Ferthyr a Thomas Evans (Tomos Glyn Cothi).

wynfyd, nid dy golli di a wan Drwy'r fynwes a'r deufiniog lafnau cudd; Na Eden, nid dy golli greithia'm grudd, Ond cofio'r mwyn oedfaon, cofio man Suadau serch a swyn dy lennyrch glan Pan rodiai dedwydd ddau dy lwybrau rhydd, Yw'r aeth a wnaeth fy nydd yn fythol nos; Ni cherddaf mwy hyd lannau'r dyfroedd byw Ni chwarddaf mwy uwchben y sypiau gwin; Ond dwyn y draen a wnaf heb wrid y rhos, Am hynny gweaf gan y blodyn gwyw, Am hynny odlaf gerdd y ddeilen grin.

Hogiau'r mor, yn ddi-waith ers blynyddoedd, oed y ddau ac yn treulio'u dyddiau bellach yn chwarae dominos a sipian cwrw yn nhafarnau Glan Morfa.

Methu deall yr ydw i pam y dylai presenoldeb gwylanod fod yn syndod i neb sy'n symud i fyw i dref glan môr - be arall maen nhw'n ddisgwyl ei weld yno.

Fe'i haddysgwyd yn Ysgol Glan y Môr ym Mhwllheli ac yn Ysgol Pensaerniaeth Cymru yng Nghaerdydd.

O'r un ucheldir y deuai Jac Glan y Gors, Taliesin a Llew Hiraethog, Tom Owen Hafod Elwy a llawer un aral y gellid ei enwi heb fynd nemor pellach na deuddeng milltir o gartref William Jones yn Hafod Esgob, Nebo.

Y mae trigolion trefi glan môr yn y gogledd yn cwyno fod gwylanod yn bla yno.

Yna allan ag ef i archwilio'r dref a'i hadnoddau, a synnu bod glan y mor mor atyniadol, bod y machlud mor ysblennydd, a'r tonnau bychain, anesmwyth yn sibrwd yn rhamantus wrtho.

Ac mi gafodd dyn 81 oed ei gludo mewn hofrennydd i Ysbyty Glan Clwyd ym Modelwyddan am driniaeth ar ôl damwain rhwng car a thractor rhwng Rhuthun a'r Wyddgrug.

Mae llofrudd lluosg - serial killer - yn stelcian fin nos yn nhre glan môr Aber, yn lladd merched ifainc, ac yn miwtileiddio'u cyrff.

Diddorol Diflas Golau Tywyll Tawel Swnllyd Diogel Ddim yn ddiogel Del Hyll Glan Budr

Sefydlu ysgol uwchradd ddwyieithog Gymraeg gyntaf Cymru yn Ysgol Glan Clwyd.

Mae Aberdaron yn bentref glan y mor, mae pobl yn gwybod am Aberdaron...

"Yr un lliw â chreigiau glan-môr Llangi%an, 'ma," meddyliodd.

ac i ffwrdd a 'r ddau i chwilio hyd ymyl y cae ac o gwmpas glan yr afon am bytiau o ganghennau mwy trwchus, a gwnaeth wil a huw yr un fath.

Nid oes ond ychydig gerrig i nodi'r fan lle gynt y safai'r hen fythynnod: Bryn Brith, Ty'n-y-cefn, Pen-y-foel, Glan-llyn, Tan y Garth, Rhydloyw, a Thy'n Pant.

Fel pob pentref glan mor roedd yna ryw ddylanwad mawr oddi ar y Saeson, yr ymwelwyr, y bobl ddieithr - y "visitors".

Aros mae'r mynyddoedd, ond coediog yw porfa haf y ddafad ar Gefn Tew a Glan Alwen, a bugeiliaid newydd sydd.