Ar gyfer y diwrnod arddangoswyd lluniau, posteri, lamp glowr a hyd cyn oed gwrwgl.

I Rhydwen Williams, un o'r "Bevin Boys" yw'r glowr yn awdl Tilsli.

DYDI'R glowr o Gymro ddim wedi cael chwarae teg yn eIn llenyddiaeth.

"Bu'n rhaid i'r glowr Cymraeg .

Ac yntau o gefndir glofaol ei hun y mae'r ffaith fod gan lenyddiaeth Gymraeg gyn lleied i'w ddweud am ddiwylllant y glowr yn achos loes arbennig i Hywel Teifi.

Mewn gwirionedd, yr hyn wnaeth e oedd dangos effaith cyfalafiaeth - cydymdeimlo'n llwyr â'r glowr yr oedd e." Roedd y darlun yn Cwmglo yn un cwbl gywir yn ôl un o ffrindiau Kitchener Davies o'r Rhondda, y nofelydd a'r bardd Rhydwen Williams, un o'r ychydig prin sydd wedi sgrifennu'n blaen am fywyd y cymoedd glo.

Dyn a menyw, glowr ac athrawes, comiwnydd a chenedlaetholwraig, Rhondda Saesneg ac Arfon Gymraeg, mae'r gwrthgyferbyniadau'n amlwg, ac fe gant eu hadlewyrchu'n glir yn eu gweithiau.

Aeth brawd i fam Euros, er bod ei dad yn faijer pen-pwll, ac yn gyfrifol am gyflogi'r glowr, yn dramp am beth amser.

Mae'r glowr ar hyd y blynyddoedd wedi'i gam-ddarlunio oherwydd rhamant rhamant cenedlaetholwyr, sosialwyr a chrefyddwyr ymhlith eraill.

"Fe gafodd fy nhad ei feirniadu a'i ddilorni am ei fod wedi tynnu' r glowr i lawr oddi ar ei bedestal.

A yw hi'n rhy hwyr i Eisteddfod y Glowyr wneud cynhyrchu llenyddiaeth o bwys am fywyd y glowr yn briod bwrpas iddi?

Dyna pam bod y glowr mor bwysig yn y nofelau.

"Petasai'r Gymraeg wedi llwyddo i fod yn iaith stori a drama'r glowr gallasai ddal ei gafael yng nghymoedd y De, ond methu a wnaeth," meddai.

Gofidio y mae Hywel Teifi yn ei lyfr nad yw'r glowr wedi cael ei le teilwng yn ein llenyddiaeth.

Mae'n wir fod brenin a brenhines newydd ar orsedd Lloegr, Sior y Pumed a'r Frenhines Mari, ac Amundsen o fewn ychydig dros fis i gyrraedd Pegwn y Deau; ond yr oedd Streic y Plocyn wedi gwneud bywyd yn anodd i'r glowyr a'u teuluoedd, y streic a geisiau sefydlu hawl y glowr i fynd a phlocynnau pren diangen adref o'r pyllau glo, y plocynnau pren a hwylusai'r dasg o gynnau tan yng ngrat y gegin.

Os nac 'ych chi wedi anadlu naws a sawr y glowr yn eich ffroenau chi, os nac ydach chi yn gwybod fel yr oedd yr hen dipiau glo yn chwysu yn yr ha', fedrwch chi ddim sgrit`ennu amdano." Roedd chwaer y dramodydd, Letitia Harcombe, a gymerodd ran y butain, wedi dweud ei hun tod y ddrama' n agos at y gwir a i bod yn gwybod am deuluoedd a oedd mewn sefyllfa debyg.

Glowr yw Mr Beasley.

Pwy wyr nad yw'r nofel fawr a'r gerdd f`awr am y glowr Cymraeg nid i godi o faes glo tymhestlog y De, ond o faes glo llai trystfawr y gogledd-ddwyrain.

Y mae'r glowr mewn llenyddiaeth yn enghraifft meddai, "o gymeriad a grebachwyd gan deyrngarwch." "O safbwynt llenyddiaeth y Gymraeg byddai mwy o 'anheyrngarwch' ...wedi gwneud mwy o les, wrth gwrs, na'r teyrngarwch rhigolus sydd yn ei hanfod yn wrthlenyddiaeth, ond yr oedd argyfwng y Gymraeg, gwaetha'r modd, wedi peri meddwl ers tro fod pob 'anheyrngarwch' o reidrwydd yn ddinistriol.

Kitchener fyddai 'r ola' i roi sen i' r glowr.