Rhyfedd meddwl am y Fyddin Goch yn gorymdeithio ar hyd y Calea Victoriei yn Bwcarest.

Gall y Ddraig Goch wisgo'i chlocsie yn hy ac yn dalog - mae ei dawnsio gwerin ar y map - Map y Byd.

Os astudir rhannau hynaf y blaned Goch fe sylwir ar olion sianelau afonydd yn ymdroelli hyd-ddynt a gellir ei dyddio'n ôl i adeg y mynyddoedd tanllyd actif.

Digon fydd cyfeirio yma at y nodyn a geir ar ddiwedd copi o Dares Phrygius a Brut y Brenhinedd a ddarganfuwyd yn gymharol ddiweddar: 'Y llyuyr hwnn a yscriuennwys Howel Vychan uab Howel Goch o Uuellt...

Pe bai'n rhaid i mi ddewis rhwng y frech goch a chwmpeini Matthew'r Sgidia', mi fasa'n well gen i y frech goch." Chwarddodd Rees.

Syllodd y ffrindiau ar y chwilen yn chwifio'i theimlyddion yn gyffrous a'u gwylio'n troi'n goch gan ddicter!

Dymuna Olwen Rees Jones, Danolfan, Wern, Trefnydd casgliad at y Groes Goch yn Llanfairpwll yn ystod wythnos y Groes Goch ym mis Mai ddiolch i drigolion Llanfairpwll am eu cefnogaeth i'r gronfa ac i ddiolch yn arbennig i'r holl gasglwyr am eu gwaith ardderchog.

Ac 'roedd Mam a fy chwaer wedi gwnio RJR yn goch ar bob dilledyn o'm heiddo.

Un parod efo'i ddyrnau oedd Owain Goch yr hynaf ohonynt ond am yr ail fab dywedid bod hwn yn graffach na'i gyfoedion.

Yr oedd yn debyg i amffitheatre enfawr, y gwaliau'n disgyn yn serth i grombil y mynydd, a'r llawr yn bentwr o gerrig, rhai ohonynt yn dwyn staen goch a melyn lle'r oedd nwyon cuddiedig Vesuvius wedi bod yn ffrwydro'n ddiweddar.

Bu mwy nag un yn y Gadair Goch yn ystod y flwyddyn ddiwethaf heb ddyfod ohoni'n fyw.

Cruglwyth o dan cwlwm eirias, ac ogof goch yn ei graidd lle dywedwyd wrthi droeon yr ymgartrefai teulu'r Ddraig Goch.

Ac mi af innau y ffordd arall ac mi welaf rywun ac mi ddwedaf innau dy fod ti wedi marw, ac nad oes gennyf yr un ddima goch y delyn i dy gladdu'.

Pan ddaeth Robaits yn ei ôl gyda'r fen goch, roedd Mwsi wedi tynnu'r sach drom i'r wyneb.

Mae'r Hen Dywodfaen Goch yn y rhan yma o'r wlad yn cynnwys amryfaen cwarts, sy'n graig galed iawn a ffurfiwyd ar ddiwedd y cyfnod Defonaidd tua phedwar can miliwn o flynyddoedd yn ôl.

Ateg i'r dybiaeth yw fod yn y Llyfr Coch gyfres o drioedd yn rhestru casbethau 'Gwilim Hir, saer Hopkyn ap Thomas.' Y beirdd a ganodd i Hopcyn ydoedd Dafydd y Coed, Ieuan llwyd fab y Gargam, Llywelyn Goch ap Meurug Hen, Madog Dwygraig a Meurug fab Iorwerth.

Synhwyrais fod rhyw chwyldro seicolegol annisgwyl iawn wedi digwydd yn fy hanes pan sylwais, ar ol imi dreulio deuddydd ym Moscow, fod y llythyren 'M' fras, goch a ddynodai Metro yn ymrithio o flaen fy llygad nes iddi ymdebygu i'r M am Macdonalds.

Roedd blaen ei thrwyn yn goch.

Ac aeth hen rigymau chwarae fel, 'Beth ydi Tŷ bach haearn, drws yn ei dalcan, Buwch goch i mewn, buwch ddu allan?'

Yn y blynyddoedd hyn arferai aelodau Cangen Coleg y Brifysgol ym Mangor fynd oddi amgylch i werthu Y Ddraig Goch a phamffledi'r Blaid ar y strydoedd yn nhrefi a phentrefi Môn a Arfon; lleoedd iawn am farchnad oedd Caernarfon, Llangefni ac Amlwch ar nos Sadwrn.

Ymlwybrai ei phartner ar ei hôl, ffermwr cefnog o ochr y Bala, yntau'n goch ei wyneb a choch ei lygaid.

Mi weles hefyd aberthu geifr dirifedi mewn puja i'r dduwies kali yn Shillong, a'r gwaed yn tasgu'n goch ar gnawd a dillad defosiynol gwþr a gwragedd a phlant ac aml-freichiau nadreddog y duwies ei hun.

Darganfuwyd gweddillion yn Llansantffraid a'r Gors-goch sy'n awgrymu bod unwaith Wyddelod, ychydig ohonynt o leiaf, yn byw rhwng Dyfi a Theifi.

Digon hawdd credu bod rhywbeth cyntefig yn perthyn iddo hefyd wrth weld ambell enw tîm pêl-droed wedi'i sbre%o'n goch ar wal - Hwn-a-hwn "rules OK!" Gall gofnodi ymgyrch herfeiddiol hefyd - cofiaf weld "English visited Panti% gyda'r dyddiad oddi tano yn Neuadd Breswyl Gymraeg Pantycelyn yn Aberystwyth.

Felly mae'r Aderyn Du, y Robin Goch a'r Drudwy yn bwydo ar y ddaear.

Yr awyren gyntaf i'w chynllunio a'i adeiladu yng Nghaerdydd, y 'Robin Goch', yn cael ei chwblhau gan C.H. Watkins.

MEIBION YR EIFL a MAJORETTES SIOE LLAN GOCH..

Cafwyd ymateb gan un pennaeth ysgol gynradd Gymraeg, ac nid oedd hwnnw wedi gweld y ffeil goch.

Pws Esgid Uchel; Hugan Fach Goch. Gwasg Carreg Gwalch.

Mae'r lliwiau y mae'n eu defnyddio yn Beddgelert yr yr Hydref yn gyfoethog o goch a brown a melyn - lliwiau'r Hydref.

Yn 'Teisi' mae dwy das mewn cadlas yn llenwi gofod y llun, un yn y canol, y llall wedi ei thorri yn ei hanner gan y ffrâm, ac ystol goch yn cydio'r ddwy.

Gan hynoted oedd ei oslef a chan mor arbennig oedd ei arddull, ac, ar un adeg, gan mor unffurf oedd ei wisg - crys coch a siwmper goch (ni hoffai siwt) - a chan ei fod mor gaeth i'w bibell a'i sbectol, yr oedd yn wrthrych parod i'r parodi%wr, er gofid mawr i'w fam, ac, weithiau, iddo ef ei hun.

Fe orchymyn Cadog i'w wŷr ddod ê gwartheg o unrhyw liw a thrwy ddylanwad dwyfol troir hwyn'n goch a gwyn fel y deuant o flaen y llys.

Achosodd y gronynnau o lwch i'r machlud ledled y byd fod yn annaturiol o goch am gyfnod maith.

Gwelsom eisoes i fardd a oedd ymhlith y Cywyddwyr cyntaf - Llywelyn Goch ap Meurug Hen - ganu i Hopcyn ap Tomas, ond ar fesur awdl.

Rydw i'n cofio fel petai o'n ddoe dyn bach o'r enw Dafydd Bach Goch, arbenigwr yn ei grefft, yn sefyll o flaen cwt fy nhad a gofyn iddo, 'Sut mae Willie bach yn dod ymlaen?'

Derwen-goch, ar y ffordd adref.

Llongwyr ar fwrdd y llong ryfel Rwsiaidd Potemkin yn cymryd y llong drosodd, taflu'r swyddogion i'r m“r a chodi'r faner goch.

Llongwyr ar fwrdd y llong ryfel Rwsiaidd Potemkin yn cymryd y llong drosodd, taflu'r swyddogion i'r m"r a chodi'r faner goch.

Serch hynny, gellir cynhyrchu goleuni gwyrdd o'r laser hwn drwy yrru'r goleuni is-goch drwy grisialau arbennig sy'n medru haneru'r donfedd.

Hugan Fach Goch oedd y ffefryn gyda Ben a Sian.

Wedi cyrraedd Bwlch y Moch edrychwch yn ôl i weld pedol yr Wyddfa yn ei gogoniant o Allt y Wenallt i Lliwedd, Yr Wyddfa, Crib y Ddysgl a Chrib Goch uwch eich pen.

Gwlychodd y bys lolipop yn ei cheg a'i rwbio fo ar ei foch nes oedd y croen yn goch.

Uwchben Bae Rhosili gellwch weld y gefnen o'r Hen Dywodfaen Goch ar dwyndir Rhosili.

Gwelwyd y dirywiad mwyaf yn yr ardaloeddgwledig Mewn aradloedd fel Trearddur, Moelfre, Llanfair-yn-neubwll, Brynteg a Llanbedr - goch yr oedd 40% o'r boblogaeth wedi ei geni y tu allan i Gymru a thros 40% o'r boblogaeth hynny yn uniaith Saesneg.

Ar ben hynny cafodd Phil Bates o'r Drenewydd y garden goch am ddwy drosedd.

Daeth i gof Mali yr achlysur pan welodd Dilys yn dda i ganmol siwt goch a wisgai Mali gan ddweud ei bod yn rhoi lliw iddi; amheuai Mali mai awgrym oedd hynny fod ei chroen yn ddiliw heb gymorth y siwt.

Gydai ffrog wedii thorri o faner y Ddraig Goch, llwyddodd i ddod ag apêl secsi i'r Cynulliad tran cyfleu neges ddifrifol.

Dyna paham mai creadigaeth pechod a man geni heresi ydi pob tre.' Ni allai Ieuan Ddu lai na dyfalu be oedd gan hwn i'w wneud â llosgi eglwys Dolbenmaen, ond roedd ei lygaid yn goch gan flinder a'i goesau'n gwanio oddi tano.

Ymhen hir a hwyr fe gododd y capten ar ei draed: bu'n gweddio'n galed ac roedd ei lygaid yn goch.

Rhus toxicodendron yw'r eiddew wenwynig - efo deilen fel meillion yn sgleinio o goch - ac os cyffyrddwch â nhw mae'r dolur yn waeth ac yn ffyrnicach na'n danadl poethion ni - ac yn cymeryd amser hir i leddfu.

Erbyn iddo orffen roedd ei chopa'n llosgi, ei hwyneb yn goch a'i thymer drwg hithau'n dechrau fflamio ond chafodd hi ddim cyfle i ymollwng.

Caiff pregethwr wisgo pullover a thei goch y dyddiau hyn, os mynn o.

Yr oedd wedi ei choluro ei hun fel doli, ei hwyneb yn wyn, ei gruddiau'n goch tywyll a'i gwefusau yn goch golau golau.

Hen arferiad cas gan Owain Goch oedd tynnu yng ngwallt yr eneth fel tynnu ym mwng march.

Yr oedd y cwestiynau cyntaf yn ymneud â dosbarthu a thrafod cynnwys y Ffeil Goch.

Rhedai'r bobl yn ôl ac ymlaen, trwynau'n goch a llygaid yn disgleirio yn yr oerni.

Ni fyddai'r plant mwyach yn marw o'r dwymyn goch, ni fyddai coesau'n tyfu'n gam oherwydd diffyg y fitamin hwn neu'r llall?

Ar gyfer y Dryw, y Sigl-i-Gwt a'r Robin Goch, gwnewch yr un math o flwch ond heb ran uchaf y tu blaen.

Fel yr awgryma'r enw mae pinc neu goch ym mhlu rhan helaeth ohonynt.

Ym Mro Gþyr fodd bynnag mae'r Hen Dywodfaen Goch yn brigo yn y canol ar Gefn Bryn tra bod y creigiau iau, sef y Garreg Galch a'r Grit Melynfaen, yn gorwedd o cwmpas ar bob tu.

Syllu allan trwy'r ffenestr yr oedd, gan ryfeddu at yr olygfa draw o'r Betws Fawr, y Graig Goch, yr Wyddfa a Moel Hebog.

Derbyn y Ddraig Goch fel baner swyddogol Cymru.

Wrth iddo nesu at Sycharth mae Iolo Goch yn gweld llys hardd ar ben bryn glas.

Blwyddyn o anghydfod diwydiannol gyda 200,000 ar streic, a'r Heddlu, hyd yn oed, yn mynd ar streic, a'r faner goch yn hedfan yn Glasgow.

Ac o ddec ein ty yn Nyffryn Comox, mi fydd y Ddraig Goch yn chwifio'n urddasol yn y gwynt.

Yn ystod abadaeth rhyw Sion y canodd Llywelyn Goch y Dant ei awdl foliant i 'groestai Nedd', 'Neuadd beirdd a'u nawdd a'u bwyd'.

Diddorol hefyd yw cyfeiriad Llywelyn Goch at Hopcyn fel awdurdod ar 'braff[w]awd y proffwydi' o gofio am yr hanesyn am Lyndŵr yn ymgynghori ag ef ynglŷn â'r brudiau (mae'n ddigon posibl fod ganddo gasgliad ohonynt ymhlith ei lawysgrifau).

Chwarddodd eto, yr un chwerthin gyddfol, ond yn sydyn trodd y chwerthin yn gyfog a gwelodd Llio waed yn llifo o'i cheg, ei llygaid yn troi a'r graith yn goch hyll ac yn amrwd.

Hedfan am bump awr mewn cocpit awyren y Groes Goch, yn cario nwyddau allan i geisio lleddfu dioddefaint y Cwrdiaid.

A hyn oll yn nannedd gwrthwynebiad ffyrnig y Toriaid a'r Blaid Lafur a'r Wasg Saesneg bron i gyd - a'r pwyllgor ei hun heb ddimai goch y delyn at y costau.

(Y mae enghreifftiau eraill o hyn yn digwydd, megis y frech goch yn creu epidemig farwol ymysg pobl ynysoedd Môr y De yn dilyn ymweliad Capten Cook, neu siffilis ymysg morwyr Capten Cook yn dilyn eu hymweliad hwy â'r ynysoedd.

Un o'r cerddi enwocaf yw un Iolo Goch yn disgrifio llys Sycharth ym Mhowys.

Ond ar lin ffrae ni cherddai ll'goden goch drostynt, oherwydd roedd Begw'n dallt bod gwyn ei byd yng nghwmni Rondol, ac fe wyddai derfyn ei therfyna.

Mi fyddia'n dlawd ar y rheini heb doreth o eira i dynnu ei lun a robin goch yn rhynnu ar frigyn coeden gelyn ar y canfas gwyn.

Nid oedd dim amdani ond darllen rhyw ddau neu dri rhifyn o'r Ddraig Goch a oedd gennyf wrth law yn fy llety.

Doedd dim cartref i ddraig goch fach, hyd yn oed, yn nhan trydan Anna a Marc.

Disgynasant fel cawod o gesair arni, ond er gwaethaf y rhain, aeth y ddraig ymlaen atyn nhw, ei chorff yn troi'n goch gan lif ei gwaed.

Fel ei mam, Huana, yr oedd Gwenhwyfar yn dlws a llywethau'i gwallt du yn disgyn yn drwm dros ei hysgwyddau a'r ddau lygad fel dwy eirinen yn las tywyll uwch dwy foch goch.

Owain Goch!" Er ei bod yn teimlo y carai gael rhyw lwyfan mawr i sefyll arno tua Phumlumon, 'i fedru gweiddi yn erbyn pob anghyfiawnder', dywedai ei greddf wrthi nad llwyfan i weiddi ohono oedd y stori fer.

A dyna ble'r oedd yr het goch a gollais - a Richard o dani hi.

Cyn yr ymweliad, yr oedd y ddwy haint yn gymharol ddibwys ymysg y poblogaethau a oedd wedi arfer â hwy, sef y morwyr â'r frech goch a'r ynyswyr â siffilis, ond bod yr effaith ar y boblogaeth newydd yn farwol.)

Ym maes serch a charu y mae Menna'n rhagori fel y gwelir yn y cerddi Croen ac Asgwrn, Y Galon Goch, Ffynnon a Dim ond Camedd.

Mae'r cerrig ar y gwaelod yn llyfn ac i'w gweld yn goch a melyn drwy'r dwr, ac yn gynnes rwy'n siwr.

Bydd y Ddraig Goch yn chwifio o binacl uchaf y Ddinas yma yn Christchurch a bydd rhaglenni ar y di-wifr ac ar y radio yn cyflwyno Dydd Gwyl Dewi Sant.

(Gyda llaw, os cofiaf yn iawn, dwy bunt dau swllt ac wyth geiniog ydoedd cyflog wythnosol dyn clirio'r eira oddi ar y ffordd y pryd hynny!) Sylwais y bore yma fod asgell-goch ymhlith yr adar oedd yn bwyta briwsion ar y lawnt.

Mae'r creigiau eu hunain yn debyg i'r creigiau a geir i'r gogledd o Ddyffryn Tywi i Gwm Tawe, heblaw eu bod yno yn gorwedd yn weddol daclus o ran oed, un ar ben y llall, o'r Hen Dywodfaen Goch yn y gorllewin i'r Cystradau Glo iau yn y dwyrain.

Mrs Owen, Lôn Goch (mam y Prifardd Dafydd Owen) fyddai'n fy nysgu i adrodd a thrwy ei hymroddiad hi y llwyddais i ennill nifer o wobrau.

Roedd y brithyll yn yr afon yn dywyllach na rhai o afonydd eraill, ac yn fwy melyn odanynt a'r smotiau ar eu cefnau yn goch tywyll.

Gofynnais i feddyg eiddil o dan fwrn ei ddiferion chwys - mewn oerni unig ynglŷn â chyflwr claf arall - am ganiatâd i roi chwistrelliad o gyffur cry' i arbed poen i'r bachgen deunaw oed a oedd yn cynhyrfu am fod ei lygad de yn hongian allan o'i ffynnon goch ac yn gorffwyso'n flêr ar ei rudd lwyd; ac yn disgleirio yn las tuag ataf .

Dyna i chwi lwybr ar ddannedd y graig sydd dros y Grib Goch, mae rhai yn rhedeg drosti, coeliwch neu beidio!

Byddai wedi bod wrth ei fodd yn eu cael, ond nid oedd dim amdani ond cyfaddef nad oedd ganddo ddimai goch i'w prynu.

Mae enwau fel y Wythi%en Goch, Gwythien Bryn-lloi, gwythi%en y Bresen Fach a Gwythi%en yr Harnlo yn gyfarwydd ddigon i drigolion cylch dyffryn Aman.

Ond treiddiai un sŵn drwodd yn araf: sŵn cyson, rhythmig, yn ceisio'n galed i dorri drwy'r llen goch.

Cymryd eu tro i yrru fyddai'r ddau gan eu bod yn hoff o alw heibio ffynnon y fuwch goch ar waelod y pentre i olchi llwch y glo o'u cegau!

Ni fedraf eu henwi i gyd, ond cofiaf am rai ohonynt: Barbara Llwyd, Myfanwy Morgan, Mrs Thomas y Fron Goch a'i theulu.

Beth sydd yn gyfrifol am liwiau godidog fel y rhudden goch neu'r saffir glas?

Lliw llwyd y llechi yw lliw cyfannol y darlun, ond y mae marc neu ddau o goch a melyn yn agos i'r gwaelod.

Ddeng mlynedd yn ddiweddarach ysgogodd mynyddoedd Gilfach Goch ddarn arall o sgrifennu a barodd dipyn mwy o gyffro trwy'r byd nag a wnaeth Huw Menai: Yma, yn How Green was My Valley Richard Llewellyn, wele gynnig myth a allai gymryd lle admabyddiaeth uniongyrchol o draddodiad.

Mae'r cyfrifoldeb am yr holl ffyrdd, heblaw am y priffyrdd, yn nwylo Cyngor Sir Clwyd ac mae Rhaglen Ffyrdd Clwyd yn rhestru nifer o gynlluniau i wella pethau yn ardal y Bedol o Landymog i Graianrhyd ac o Fetws Gwerful Goch i Landegla.