Ac fe ddaeth y dydd pan godwyd baneri ar ben pob glofa, uwch y ddrifft hon, a'r pwll acw, ac fe dynnwyd lluniau'r glowyr buddugoliaethus, gwynder eu gwenau yn hollti'r du%wch a orchuddiai'u hwynebau, yn dathlu'r dydd pan ddaeth y cyfan oll yn eiddo i blant yr addewid.

Rhannwyd y gwaith rhwng nifer o esgobion (yn eu plith yr Esgob Richard Davies) ac ysgolheigion a godwyd yn esgobion yn ddiweddarach.

Pobl felly fyddai y dynion rheiny a godwyd yn y Capel - hwy fyddai wedyn ym mhob Cwm.

Unig bwrpas y tai cyrddau a godwyd yn yr ardal ar ddiwedd y ddeunawfed ganrif a dechrau'r bedwaredd ganrif ar bymtheg oedd bod yn fannau cyfarfod i ddynion gael clywed Gair Duw yn cael ei ddehongli.

Er hynny, diddorol dros ben oedd bod mor agos at yr ugain melin wynt a godwyd ar y mynydd i gynhyrchu trydan.

Bu pobl yn byw yma ers yn fore iawn, ac y mae olion o Oes yr Haearn, bedwar can mlynedd cyn Crist, yn profi iddynt dderbyn eu cynhaliaeth o'r tir a'u hamddiffynfa yn yr hen gaerau a godwyd ar hyd a lled sir Aberteifi, a rhyw chwech ohonynt ar lannau Wyre o Ledrod i Lanrhystud ac un o fewn i'r plwyf, sef Caer Argoed.

Oedd, roedd o yma yn y tū gwyn hardd yma a godwyd yn hafan rhag stormydd a threialon byd.

Bron i 200 mlynedd o weithio glo yn Y Rhondda yn dod i ben pan godwyd y glo olaf yn y Maerdy.

Erbyn diwedd y ganrif, fodd bynnag, wedi i'r diwydianwyr a'r cyfoethogion ddod i'r sêt fawr, adeiladau pur wahanol i'r tai cyrddau moel a phlaen hyn a godwyd ar lawr y dyffryn, a'u pensaerni%aeth Gothig yn adlewyrchu byd gwell y gymdeithas ddiwydiannol newydd.

Er mwyn dathlu'r cof, roedd yr Arlywydd Vytautas Lansbergis, cerddor a droes yn wleidydd, wedi trefnu cyngerdd swyddogol yn yr Opera, y palas celfyddydol moethus a godwyd, medden nhw, am fod Brezhnev unwaith wedi'i addo yn ei feddwdod.

Yno, hefyd, roedd Caridad Hernandez, a oedd yn byw mewn fflat a godwyd gan frigâd ei gwr oedd yn yrrwr lorri.

Gūr a godwyd ac a fagwyd yn y plwy yw'r tenor tra enwog, Timothy Evans.

Prif atyniad y castell oedd y Twr, twr sgwâr a godwyd gan eu hen daid, Iorwerth Drwyndwn.

Pan ddaeth Calan Mai fe godwyd bedwen o'r lle y'i plannwyd a'i gosod yng nghanol tref Llanidloes.

Yr unig gymorth i'r bobl hyn oedd pabell wen fechan a godwyd gan elusen Ffrengig, MŅdecins du Monde.

rhoddodd y gweithgor sylw manwl i'r targedau cyrhaeddiad unigol, a'r materion a godwyd can caay.

Yn hapus ryfeddol cafodd y mudiad ifanc newydd arweinydd a phroffwyd i'w ysbrydoli a'i borthi yn y meddyliwr cymdeithasol praffaf a godwyd yn ein Cymru Gymraeg ni y ganrif hon, sef yr Athro J R Jones.

A'r droed a roddes ar y sebon a godwyd i fyny at godiad haul, a'r droed arall a gychwynnodd ar daith ohoni ei hun tuag at fachlud haul.

Stryd o dai cadarn a godwyd yn y pedwardegau oedd Ffordd Pen-nant.

Yn y gwersyll a godwyd gan y fyddin, roedd meddygon milwrol yn croesawu'r ffoaduriaid - yn rhoi prawf iddynt a'u cofrestru.

BRENHINES Y DYFFRYN Yn fy marn i brenhines Dyffryn Clwyd yw Rhuthun, y ddinas goch godwyd ar y bryn.

Roedd miliwn o Kurdiaid eisoes wedi cael mynediad i'r wlad ac yn derbyn gofal mewn gwersylloedd a godwyd yn arbennig ar eu cyfer.

I ddangos anallu'r eglwys i ddiwallu anghenion ysbrydol y bobl fe godwyd capeli heb fod ymhell, ac y mae cofnodion y rheiny, er yn brin, yn profi mor rymus fu'r profiadau.

Y mae rhan arall y plwyf - y deheubarth - uwchlaw hen Glawdd y Mynydd lle gorwedd clwstwr o dyddynnod bach Trefenter a'u dechreuad o dai unnos a godwyd yn y ddeunawfed ganrif gan y sgwatwyr crwydrol.