Y mae'r ffermwr yn dinoethi ei ddant, mewn gwên lwsifferaidd, ac yna'n gweiddi `Gorwedd!' mewn llais mileinig.

Digon yw dweud bod y dystiolaeth, yn enwedig y dystiolaeth a geir o archwilio'r maes, yn awgrymu mai rhyw filltir i'r gogledd orllewin o'i llwybr presennol y gorwedd llwybr naturiol yr afon (yn enwedig yn rhan ganol y Morfa).

Mae holl galon cystrawen yr iaith yn gorwedd yn y fan yma.

Os wyt yn eu colli hwy i gyd, golyga hynny fod y ceffyl wedi'th gicio ac rwyt yn gorwedd yn anymwybodol a'th antur drosodd.

Mae'r hyn a alwodd Alun Llewelyn-Williams yn "ddiwethafiaeth" yn gorwedd yn drwm arnyn nhw i gyd.

Roedd amheuon, fel y dywed yr hen air, 'nid oes ond un sicrwydd', ac mae'r graig honno'n llawer cadarnach na'r haenau y gorwedd y glo yn eu mysg.

Gall olwg sydyn ar fap daearegol o Fro Gþyr ddangos i ni fod creigiau'r ardal yn gorwedd yn blith drafflith ar draws ei gilydd.

Trodd yn ei ôl o'r diwedd i ddiddosrwydd yr ogof a chanfod y Cripil yn gorwedd ar ei hyd ar ddarn o groen anifail o flaen tanllwyth.

Roedd e'n gorwedd â'i wyneb i waered ac ar agor ar y llawr o dan y gadair.

Ffurfiwyd y Garreg Galch pan oedd y darn yma o'r wlad o dan y môr yn y cyfnod Carbonifferaidd, ac yn gorwedd ychydig islaw'r cyhydedd.

Aeth Algis Geniusas â ni i fynwent uwchlaw'r hen ddinas yn Vilnius, heibio i'r tai ble'r oedd cŵn bach y drefn gomiwnyddol wedi arfer byw, i fyny y tu hwnt i'r fynwent swyddogol lle'r oedd pwysigion y sustem Sofietaidd yn gorwedd dan eu marmor trwm, draw i fryncyn bychan lle'r oedd cyrff y gwladgarwyr i gyd.

Roedd popeth yn y ddau ddrâr yn ei ddreser yn gorwedd ar y llawr fel carped ychwanegol, ac roedd popeth wedi cael eu torri; ei gloc, ei lestri, ei deledu a'i radio.

Beth os oedd yn gorwedd yn wael yn ei wely?

Os y dychwelwn o Fae Rhosili i Abertawe ar draws y ffordd sy'n mynd ar hyd Cefn Bryn, gellir gweld y Cerrig Brown Defonaidd sy'n gorwedd o dan yr amryfaen cwarts.

Nid oes posib clywed LIWSI o gwbl pan yw'n siarad ac nid yw GARI, sy'n gorwedd ar ei wely a'i lygaid ynghau, yn sylweddoli ei bod hi yno.) (Gwneud siâp ceg, yn gyflym) Helo Gorila.

Tystiodd yr Heddgeidwad Francis iddo fynd i Dyddyn Bach wedi iddo gael gwybodaeth gan John Williams ac iddo weld y corff yn gorwedd ar ei ochr chwith a'r pen mewn pwll o waed.

Yr oedd yna lun plentyn mewn sgert neu drywsus pen glin a sana beic a thamishantar yn gorwedd ar ei fol ar lawr yn darllen ar gornel isaf cas glas y gyfrol a adwaenwn i o Nedw, Tegla Davies.

Rwyt yn tynnu dy hun allan o'r dŵr oer ac yn gorwedd ar y llwybr i gael dy anadl.

Pethau'n mynd i'r gwellt heb i mi wneud dim byd i frwydro yn erbyn hynny; dim ond gorwedd yn ddiymadferth o dan ergydion creulon y tawelwch a adawai glwyfau a chleisiau newydd o ddieithrwch bob eiliad.

Yn anaml iawn y digwydd mwtaniad mewn natur a hefyd yn yr algorithm genetig, ond mae ei bwysigrwydd yn gorwedd yn y siawns o greu cyfuniad o wybodaeth newydd.

Cofiai hefyd am ddefaid ac þyn yn gorwedd i farw tan berthi'r meysydd a'r pryfed sydd yn ymbesgi ar lygredigaeth y cnawd yn ymgasglu tan y gwlân cyn i'r corff oeri.

Gorwedd y maes uwchlaw'r Wyddgrug ar y ffordd i Wernaffild, a maes hyfryd yw hefyd, eang a gwastad, ac yn ddelfrydol ar gyfer 'Steddfod Bro Delyn.

Yno, yn gorwedd ar silff uchaf yr hen wardrob yr oedd parsel wedi'i lapio mewn papur.

Ac yn awr dyma fe'n gorwedd ar ganol yr heol, ei ben yn ysgafn gan ryw syrthni rhyfedd.

Dyna sy'n gorwedd y tu ôl i'r chwedlau amdano'n gwrthdaro â Medrawd, ac â Huail fab Caw ym Muchedd Gildas.

Deffrowyd pawb yn y tŷ gan y sŵn a wnai Gwyll, a phan ddaeth y gweision yno gyda'u lampau gwelsant gorff Lowri Cadwaladr eu meistress yn gorwedd yn farw ar y gro o flaen y drws.

"O'r gore, os fel'na mae hi i fod..." Gwasgodd ei sigaret i'r llestr llwch a gorwedd yn ôl yn ei sedd.

Williams Pantycelyn sy'n dod drymaf o dan yr ordd am sôn yn ei farwnad ar ôl Howel Harris am Gymru "gynt yn gorwedd mewn rhyw dywyll farwol hun, Heb na Phresbyter na 'ffeiriad nac un Esgob ar ddihun".

Bu Edward farw cyn pen pythefnos ar ôl gorwedd yn anymwybodol am rai dyddiau.

Y mae un o'm hoff feddargraffiadau i yn yr India yn coffau imperialydd o Gymro: 'Yma y gorwedd Gwilym Roberts a fu farw o effeithiau'i gyfarfyddiad a theigr'.

Gwelai ei fam yn gorwedd yn ei harch yng nghornel y parlwr a'r galarwyr yn dyfod yno i gysuro'r teulu.

Mae'r pentwr llythrennau'n guddiedig rhagom mewn bag, yn gorwedd yno'n ddigyswllt yn disgwyl i rywun roi ystyr iddynt.

Ym Mro Gþyr fodd bynnag mae'r Hen Dywodfaen Goch yn brigo yn y canol ar Gefn Bryn tra bod y creigiau iau, sef y Garreg Galch a'r Grit Melynfaen, yn gorwedd o cwmpas ar bob tu.

Bachu llun o Margaret gyda llo oedd yn gorwedd yn ddi-hid ar y llethrau a chloch am ei wddf.

'Dyna lle'r oedd o'n gorwedd yn llonydd, llonydd, yn stiff fel procer ar ochr y ffordd yn waed i gyd.

Ar ôl gorwedd am dridiau ar lawr caled y gell gosb, yr oedd cael gorwedd ar wely estyll yn orffwystra.

`Rydw i wedi cael gafael ar y babi hwn yn gorwedd yn anymwybodol,' meddai.

Mae rhywbeth mwy treisiol a dinistriol, ar y llaw arall, yn gorwedd islaw diwethafiaeth byd Gwilym Meredydd Jones, ac mae casineb oeraidd y stori-deitl, Chwalu'r Nyth, yn iasoer yn ei diffyg tosturi.

Mor dda hefyd y cofiai ei chyfnither, Anna Maria, merch ei Hewyrth Joseph y ddwy ohonynt ar lawnt fechan Trefeca Isaf yn gorwedd ar eu cefnau i weld y sêr a'r lleuad trwy delesgop rhyfeddol ei hewyrth, wedi eu swyno gan ddirgelwch peiriant a fedrai dynnu'r sêr a'r nef ei hun mor agos atynt.

Ysbardunai Harri ei geffyl i ddilyn Ernest, a chyn pen yr awr yr oedd wedi blino yn enbyd, a da fuasai ganddo gael gorwedd i lawr yn rhywle, a chafodd gyfleustra yn bur fuan.

A sylwer yn neilltuol ar gryfder y ferf yn llinell olaf y pennill hwn: rhaid 'rhwygo'r gwanwyn pêr' o bridd y ddaear, fel pe bai honno eisiau gorwedd yn ddiffrwyth yn nhrymder a syrthni ei gaeaf.

Efallai taw'r gwirionedd hwn sy'n gorwedd wrth hanfod llwyddiant Eglwys Glenwood i sefydlu pont mor effeithiol rhwng pethau'r nef a phethau Pentwyn.

Dywedir i Gadog fod yn berchen ar ddarn o dir ar lan yr afon Liffey, yr afon y gorwedd Brên drosti er mwyn ffurfio pont i'w wŷr.

Effeithiodd ar ewynnau ei war; ni allai ddal ei ben i fyny; byddai mewn poen mawr yn gorwedd neu'n cerdded, ac effeithiai ar ei olwg.

Yr oedd yr hen Owain wedi bod yn y Rhyfel Byd Cyntaf ac wedi bod yn gorwedd ac yn ymladd yn llaid y ffosydd yn Ffrainc.

Doedd hi ddim wedi goleuo yn iawn, ond fe ddigwyddodd weld y llanc yn gorwedd ar ei hyd ar ymyl y ffordd wedi llewygu.

Ni chymrodd yntau, mwy na'i gymydog, unrhyw sylw ohoni, ond ymhen deng munud a John heb ddychwelyd efo'r gwningen, aeth allan a chael ei fab yn gorwedd ar lawr.

Lledodd ei thywel ar y tywod a gorwedd arno.

Wedi iti orffen hyn, gorwedd ar dy ochr dde, a charia bechod tŷ Jwda; yr wyf wedi pennu ar dy gyfer ddeugain o ddyddiau, sef diwrnod am bob blwyddyn.

Mae'r creigiau eu hunain yn debyg i'r creigiau a geir i'r gogledd o Ddyffryn Tywi i Gwm Tawe, heblaw eu bod yno yn gorwedd yn weddol daclus o ran oed, un ar ben y llall, o'r Hen Dywodfaen Goch yn y gorllewin i'r Cystradau Glo iau yn y dwyrain.

Yr hyn sy'n fy nharo i yn arbennig amdano yw'r cysondeb egwyddor ac agwedd sy'n gorwedd islaw y gwrthdrawiadau barn a wel rhai ar yr wyneb.

Fe agorodd y drws ac aeth i mewn i'r ty a be welodd ond Rondol yn gorwedd ar ei hyd ar lawr, a heb fod ymhell oddi wrtho roedd Begw yr un modd.Cerddodd fy nhaid i ganol y ty ac edrychodd arnynt yn ddifrifol ac meddai 'Diar mi.

Cyhuddiad arall oedd fod Pengwern yn wael ar un adeg a bod dwy o'r genethod wedi mynd â chwpanaid o de iddo yn ystod y nos a chael bod Philti'n gorwedd ar yr un gwely â'r cenhadwr o dan yr un mosquito net.

`Ble mae e?' `Mae e'n gorwedd yng nghanol ystad o dai'r Fyddin yn Longstanton.' `Disgrifiwch e.' `Wel - mae e'n barsel mawr ac mae gwifrau o'i gwmpas ef.' `Ydy e'n tician?'

Tseineaid yn prysuro rhwng siopau bychain Chatham Road North, yn diflannu i wyll y mân weithdai sy'n agored i'r stryd, neu'n hamddena yn y parc bychan coediog sy'n gorwedd yng nghesail cilgant stryd Wo Chung ac yng nghysgod y pileri sy'n cynnal heol Fat Kong uwchlaw.

Ni fydd y meini byth yn gadael y rhostir ond am ychydig funudau yn unig ac yna mi fyddant yn rhuthro yn eu holau yn wyllt er mwyn gorwedd ar y trysor am gan mlynedd arall." "Wel wir, wyddwn i erioed mo hynny o'r blaen," meddai'r asyn.

Os byddai yn sal byddai yn codi a gorwedd ar y sofa a rug dros ei thraed.

Roedd o wedi bod yn gorwedd yn y fan honno ar ei ben ei hun ac roedd hi'n rhy hwyr i neb wneud dim.

Mae'r clogwyni yn mynd yn uwch wrth i chi gerdded o aber yr Ogwr, ac yn dechrau ger y clogwyni isel mae'r creigiau Triasig yn gorwedd ar y Garreg Galch Carbonifferaidd.

Pe baech yn archwilio'r afon yn fanylach, byddech yn gweld bod unrhyw gerrig rhydd neu gerrig mân sy'n gorwedd yn y sianel hefyd yn grwn.

Y mae'r ffaith hon, ynghyd â theneuwch y dystiolaeth hanesyddol am Arthur, wedi peri'n ddiweddar i rai ygolheigion droi'n ôl at y farn a gyhoeddwyd gan Syr John Rhŷs ganrif yn ôl, sef fod seiliau mytholegol yn gorwedd y tu ôl i'r traddodiadau amdano.

Ar ben hyn, gorwedd gwrthryfel y Pasg wrth hanfod traddodiad gwleidyddol y weriniaeth.

Gallai ei dychmygu'n awr, yn gorwedd yn ddu ar ochr y mynydd yn y fan acw, a niwl fel cap llwyd am ei phen, fel rhyw hen wrach yn gwneud hwyl am ei ben, ac yntau;'n ymbalfalu tuag ati ar foreau tywyll fel hyn, a dim gwaith i ddechrau arno yn oerni'r bore; dim ond mynd o gwmpas a'i ddwylo yn ei boced i fegera.

Noder ymhellach nad oedd y dyn yn helpu i wneud bwyd nac yn helpu i lanhau'r tŷ: cerdded y mynydd y mae Morgan yn 'Buddugoliaeth Alaw Jim' nid cynorthwyo'i wraig er bod Tomi'r crwt wedi bod yn beryglus o dost; mynd 'i ben y drws i synfyfyrio' y mae Wat Watcyn yn 'Diwrnod i'r Brenin,' a mynd yno i 'ddisgwyl am ei frecwast' er bod y dyddiau i gyd yn wag iddo; a beth a wna Idris yn rhan agoriadol 'Gorymdaith' ond gorwedd ar ei wely?

Roedd y cigydd yn llawn sylweddoli fod yna bobl yn marw lathenni o sŵn y farchnad, yn gorwedd yn y gwteri mochaidd, a doedd e ddim am gael ei weld yn eu hanwybyddu.

Yr oedd y bobl a oedd yn gyfrifol am droi lliw'r tir yn wyrdd yn gorwedd erbyn hyn yn mynwent y plwy, yn naear frasach y gwastadedd a orweddai rhyngddo a'r mor.

Cododd arswyd o'i weld yn sefyll wrth ochr fy ngwely, a thybiwn o hyd na allai lai na sylwi ar beth oeddwn i'n gorwedd.

Mewn cyfres o stori%au byrion, byrion, ffwrbwt weithiau, gyda thro yn y gynffon a rhyw islais o ddirgelwch yn gorwedd wrth wraidd nifer ohonyn nhw, mae'n edrych allan ar y byd, ambell waith yn chwyrn, ambell waith yn betrus, ond bob amser trwy lygaid unig ac ynysig un person sydd wedi ei charcharu yn ei chnawd a'i meidroldeb ei hunan.

Ar ôl teithio am awr fe ddeui ar draws dyn yn gorwedd ar y llwybr.

Yr oedd arno ofn gorwedd i lawr ar y gwely rhag i'r muriau gloi amdano.

Dim ond eiliad y cymerodd iddi gau'r drws, ond yn yr eiliad honno roedd hi wedi gweld Edward Morgan yn gorwedd ar y llawr a rhan uchaf ei gorff wedi ei rwygo'n ddarnau.

Yna gorwedd ar dy ochr chwith, a gosodaf bechod tŷ Israel arnat; byddi'n cario eu pechod am nifer y dyddiau y byddi'n gorwedd ar dy ochr.

Y mae rhan arall y plwyf - y deheubarth - uwchlaw hen Glawdd y Mynydd lle gorwedd clwstwr o dyddynnod bach Trefenter a'u dechreuad o dai unnos a godwyd yn y ddeunawfed ganrif gan y sgwatwyr crwydrol.

Gorwedd yno yr oedd pan glywodd sŵn ergyd.

Cymer iti wenith a haidd, ffa a phys, miled a cheirch, a'u rhoi mewn un llestr, a gwna fara ohonynt; byddi'n ei fwyta yn ystod y tri chant naw deg o ddyddiau y byddi'n gorwedd ar dy ochr.

Rydw i wedi mynd â fo adref ac wedi ei lapio fo yn y blanced oedd ganddo fo gael ei gladdu wrth ochr y gwely riwbob lle byddai o'n hoffi gorwedd yn yr haul o dan gysgod y dail.

Gwell i fi egluro fan hyn 'mod i'n un o'r bois 'ma sy'n gwisgo dim amdana i yn y gwely!l Dyna lle'r o'n ni yn gorwedd yno, ryw hanner awr yn ddiweddarach, a finne'n cadw i ddweud 'mod i'n gwynto mwg, ac yn y diwedd yn penderfynu bod yn well codi i weld.

Cynefindra a dieithrwch - dyna begynnau'r profiad o dreulio ychydig wythnosau yn y bryniau sy'n gorwedd i'r de o afon Brahmaputra yn Assam ac i'r gogledd o wastadeddau dyfrllyd Bangladesh.