ii) i ddechrau ffurfio canon o lenyddiaeth Gristionogol a wrthodai syniadau Gnosticaidd, ac a danlinellai'r parhad rhwng proffwydoliaeth yr Hen Destament a chenhadaeth Crist;

Ochr yn ochr â hynny dechreuwyd ymwrthod â'r ddysgeidiaeth glasurol Gristionogol am effeithiau trychinebus pechod ar y bersonoliaeth ddynol.

Parodd her y Gnosticiaid i'r arweinwyr Cristionogol ymchwilio'n ddyfnach i arwyddocâd achubiaeth Gristionogol.

Yr wyf yn amau nad oedd gan ein gwron fawr o amynedd chwaith at ei gyfoeswyr ymhlith y beirdd yr oedd cynffon y weledigaeth hon yn chwipio'u dychymyg, sef y rhai megis Saunders Lewis a Gwenallt a fynnai gysylltu'r Gymru oedd ohoni yn y tridegau gyda rhyw Gymru reiol ufudd-Gristionogol mewn gorffennol di-ffaith.

Nid ydym wedi llwyddo fel y dymunem i wneud heddychiaeth yn rhan gynhenid o'r foeseg Gristionogol, fel, dyweder, geirwiredd neu ddiweirdeb.

Dyma'r weledigaeth Gristionogol cyn i'r meddwl seciwlar droi'r bydysawd yn "fyd natur" yn bod ac yn datblygu wrth ei ddeddfau mewnol ei hunan, a byd felly lle nad oedd angen Duw.

Y peth sy'n rhoi min ar y genadwri Gristionogol mewn unrhyw oes yw'r argyhoeddiad fod ei derbyn neu ei gwrthod yn fater o dragwyddol bwys.

Ar yr un pryd gosodwyd bri newydd ar hanesyddiaeth Gristionogol, h.y., hanes fel amlygiad o weithredoedd Duw.

Ond yn lle eu hateb yn onest, yr hyn a wnaeth yr arbenigwr ar y Testament Newydd oedd glaswenu a chracio jôc fach lywaeth a ddangosai mewn ffordd Gristionogol glws y fath glown oeddwn i fod wedi paldaruo codi'r fath gwestiynau.

Pan fabwysiadwyd llyfrau'r Hen Destament gan yr Eglwys Gristionogol yn dreftadaeth iddi, wrth gymryd yn ganiataol fod parhad rhwng crefydd yr Iddewon a Christionogaeth, fe dderbyniodd yn rhan bwysig o'r dreftadaeth honno y syniad Iddewig mai diben Duw yn cael ei weithio allan mewn amser yw hanes.

Mewn athrawiaeth Gristionogol felly gall y gair "iawn" olygu natur yr aberth a wnaed gan Grist, neu'r broses gyfan ym mwriad Duw ar gyfer achub dyn.

"Wel, dyma ffordd Gristionogol grand o wynebu problemau, hogia bach!" meddaf innau wrthyf fy hun.

Petersburgh fel aelod o genhadaeth Gristionogol.

Y mae'r Eglwys Gristionogol ym mhob cyfnod yn talu pris uchel am golli cysylltiad â'r werin ac yn arbennig felly pan fo gofynion parchusrwydd yn peri condemnio gweithwyr eiddgar yn unig am nad ydynt yn cydymffurfio mewn iaith, ymddygiad a gwisg â'n safonau artiffisial ni.

Yn ôl y gwrth-grefyddwyr, gellid rhannu cyfnodau'r byd yn dri - y cyfnod cyn-Gristionogol, y cyfnod Cristionogol, a'r cyfnod ôl-Gristionogol.

Y mae'r ysbryd grasol a milwriaethus hwn tuag at anghredinwyr a'r argyhoeddiad fod yr Efengyl yn rhodd amhrisiadwy i'w rhannu â phawb sydd o fewn cyrraedd yn anhepgor onid yw'r Eglwys Gristionogol i ddirywio'n glwb caee%dig.

Felly, peidiodd yr ymchwilydd gwyddonol â bod yn bechadur ac aethpwyd i fawrygu'r bersonoliaeth sofran a rhydd a allai astudio byd Natur heb gyfeirio at Dduw na dim o'r athrawiaethau nodweddiadol Gristionogol.

Pan fu esgob Llandaf yn ei holi, flynyddoedd cyn hyn, am fod ei waith yn tramgwyddo rheolau'r eglwys, dywedodd Wroth wrtho, "Mae eneidiau'n mynd i uffern, f'Arglwydd, yn eu pechodau; oni ddylem ymdrechu ym mhob modd posibl i achub eneidiau?" Ac yn ei lyfr, Glad Tydings, rhoes Cradoc fynegiant eithriadol ddeniadol i'r genadwri Gristionogol, mynegiant sy'n rhoi awgrym inni o'r ysbryd a oedd yn ysgogi'r gweithgarwch o dan Ddeddf y Taenu.