Er nad erys cyfansoddiad o waith Gruffudd ei hun i un o noddwyr y dalaith, y mae'n amlwg iddo brofi o'i chroeso a'i haelioni dirfawr - dywed na fedrai neb yno roi nag.

Yna cofiodd Willie i Ellis Gruffudd ddweud nad llond bol o un peth a geid i ginio ond pigiad o'r naill beth ar ol y llall a hynny heb dalu ecstra.

Os nad wyf yn camgymryd fe fydd dyfodol Gruffudd eto yn y fantol ac fe gaiff ei ergydio fel ceiliog gwynt rhwng y Tywysog a Dafydd yr hanner Norman o Lys Aber." Erbyn hyn 'roedd y sbi%wr yn awyddus i gychwyn i'w daith.

Roedd Elis Gruffudd ac yntau wedi hen gytuno ar hynny, beth bynnag arall a fyddai'n destun cynnen rhyngddynt.

Mi fuo'r arglwydd Gruffudd yn rhy hir yng ngharchar Degannwy..." "Mab naturiol ein Tywysog..." "O waed pur Cymreig..." "Yn byw fel gwr bonheddig ers chwe blynedd bron yng ngharchar Degannwy a Sinai'n gywely iddo!" Chwerthin amrwd wedyn nes i rywun eu hatgoffa y byddent at drugaredd yr Ymennydd Mawr a'r Gwylliaid pe rhyddheid yr arglwydd Gruffudd.

O gael ei rhyddhau ar brawf o garchar maen fwg ac yn dân dros wneud popeth i'w hamddiffyn - yn bennaf trwy dywallt arian i gartref cwn y mae Kevin Shepherd (Ioan Gruffudd) yn ei redeg.

Chum mawr i mi wyddost ti.' ''S'gin i ond gobeithio, Syr, y medrwch chi gysuro'i weddw o yn 'i hadfyd.' 'Paid ti â poeni am hynny, Obadeia Gruffudd.

Fei llefarwyd gan Ioan Gruffudd, ac fei cynhyrchwyd gan Antena.

Yn y ganrif honno y gosodwyd Orpheus Gweneth Lilly, ac aeth Rhiannon Davies Jones a ni i ardal y gororau yn y nawfed ganrif yn Eryr Pengwern, ac yna i gyfnod Gruffudd a Dafydd ap Llywelyn yn Cribau Eryri.

Casglodd y cyfarwyddwr artistig Michael Bogdanov y dalent orau yng Nghymru ynghyd gan gynnwys Shirley Bassey, Tom Jones, Charlotte Church, Jonathan Pryce, Ioan Gruffudd, Lisa Palfrey, Angharad Rhys a Dennis O'Neill.

Weithiau fe fyddai hi yng ngharchar Degannwy yn cadw cwmni i'w gwr, yr arglwydd Gruffudd, neu bryd arall yn pledio'i achos efo gelynion y Tywysog.

Dyna pam roedd Sydna, y forwyn fawr, yr eiliad honno, ar riniog y drws ffrynt yn ceisio boddi y gofid â'i chroeso a'r hwsmon, Obadeia Gruffudd, ar ei liniau ar lawr cegin y gweision yn chwilio am feddyginiaeth wahanol.

Ei gas beth a fyddai cael ei erlid o'i dŷ ei hun, 'run fath a Dafydd Gruffudd, gan ryw geilioges o ddynes yn cwyno ei fod o dan ei thraed hi o fore gwyn tan nos.

Ceir cyflwyniad nodedig i ganu'r Cywyddwyr fel y cyfryw ym Morgannwg yn y cywydd a ganodd Gruffudd Llwyd i'w hannerch.

Fe'i llefarwyd gan Ioan Gruffudd, ac fe'i cynhyrchwyd gan Antena.

Mae'r hanes diddorol hwn am etifedd olaf Llywelyn ap Gruffudd yn ceisio ennill yn ôl ei hawl i fod yn Dywysog Cymru wedi'i gadw i ni yng ngwaith Ffrancwr o'r enw Froissart.

Wedi cael cefn Pyrs teimlai Obadeia Gruffudd ei bod hi'n ddyletswydd arno i ailgydio yn y weddi ond fel roedd o'n hwylio i ddisgyn eilwaith ar ei liniau daeth y Parchedig John Jones, person plwy Llaniestyn i mewn, a hanner baglu dros y gist ddillad yr un pryd.

Hynny, oherwydd mair Cymro Cymraeg, Ioan Gruffudd yw'r arwr.

Yn ddiweddar gyrrwyd dau o feibion yr arglwydd Gruffudd i'r castell.

Ymhlith yr uchafbwyntiau eraill roedd Ioan Gruffudd yn tanio coelcerth Mileniwm Caerdydd.

Gruffudd Parry, Ar Ol Deng Mlynedd ar Hugain

Gruffudd yn derbyn ffafrau ei dad...cael byd da a diogi a digon o anwes i'w gadw'n ddiddig a sicrhau na fydd arno ormod o frys i ddianc at yr Ymennydd Mawr a'i debyg!" Temtiwyd Elystan i fwrw'r Cripil i'r llawr am yr eildro y diwrnod hwnnw.

Cyflwynwyd y darn gan Ioan Gruffudd ac fe'i perfformiwyd gan y gerddorfa a 200 o gantorion o bob cwr o Gymru.

'Wel, Obadeia Gruffudd, os nag ydw i'n camgymeryd.

Felly, nid balchder yn ei hynafiaid nac unrhyw awydd i sefydlu cyff breiniol iddo ef ei hyn a'i dylwyth o gyfnod Gruffudd ap Cynan ymlaen oedd yr unig fwriad a goleddai Syr John Wynn pan ysgrifennodd ei History of the Gwydir Family.

A merched o ran hynny.' 'Roedd y Parchedig Rees Harris yn dweud wrthon ni, wsnos yn ôl, ma' nid â phapur ac inc y ma'r Duw byw yn sgwennu ond ar lechau cnawdol y galon.' 'Indeed.' Un o gasbethau'r Parchedig John Jones oedd gwrando ar blwyfolyn fel Obadeia Gruffudd yn dysgu pader i Berson.

Dadorchuddio cofeb i Lywelyn ap Gruffudd yng Nghilmeri.

Nid oedd hyd yn oed Moi Mastia a Wil Gruffudd yn eu cornel yn trwsio rhwydau ac yn rhoi'r byd yn ei le.

Fel fflach, cuddiodd y fechan ei thrysor y tu ôl i'w chefn, a rhythodd yn fud, herfeiddiol ar ei mam.Mân Sôn - Gruffudd Parry (tud.

Dywedodd Lefi Gruffudd ar ran Y Lolfa fod y gyfrol yn rhoi golwg ffresh o Gymru a'r Gymraeg.

Ar wahan i Close - ar parot syn meddwl ei fod yn gi! - difywyd yw'r actio ar y cyfan gyda Ioan Gruffudd wedi etifeddu rhan syn golygu nad oes cyfle iddo ond mynd drwyr mosiwns.

Dyn ar 'i linia, gefn dydd gola.' Cydiodd Obadeia Gruffudd ym mraich y setl, yn ffrwcslyd, a thynnu'i hun i godi mor frysiog â phosibl.

Yn y cyd-destun hwn y mae'n berthnasol i grybwyll hefyd ein gwrthwynebiad i fwriad D^wr Cymru i godi gwaith carthion yn Llanfaes ger bedd Eleanor, gwraig Llywelyn ap Gruffudd a mam Gwenllian.

Gwelir rhyw gymaint o ddylanwad Lladin a Groeg yng ngwaith rhai o awduron rhyddiaith y Dadeni Dysg: meddylier, er enghraifft, am ragymadrodd Gruffudd Robert i'w Ramadeg Cymraeg, lle y mae'r awdur yn amlwg yn efelychu dulliau Plato a Cicero o ysgrifennu deialog.

Alan Llwyd ac Ioan Gruffudd Cafwyd hanes huawdl am newidiadau cymdeithasol yr 20fed ganrif yn Canrif o Brifwyl, cyfres chwe rhan a ysgrifennwyd gan y bardd enwog Alan Llwyd.

Ceir y cyfeiriad cyntaf at y awl haf yng Nghymru yng nghywydd enwog Gruffudd ab Adda (fl.

Hi oedd gwraig yr arglwydd Gruffudd.

Fodd bynnag, roedd gan Obadeia Gruffudd faich gwahanol ar ei ysbryd.

Yr eiliad nesaf fflachiodd llygad y Cripil unwaith yn rhagor yn fflam y tân a phan beidiodd y llewyrch meddai, "Fe enir mab arall i'r arglwydd Gruffudd ond nid da gormod o feibion 'chwaith rhag bod ymrafael rhyngddynt." "Gwell gormod na dim," oedd sylw cwta yr Ymennydd Mawr.

Cyflwynwyd y darn gan Ioan Gruffudd ac fei perfformiwyd gan y gerddorfa a 200 o gantorion o bob cwr o Gymru.

Aed ar daith ymhellach yn ôl mewn amser mewn cyd-gyfres, The People of Wales, wedii chyflwyno gan yr actor Ioan Gruffudd.