Os yw'r grug yn blodeuo yn Awst, bydd yr hydref yn fyr a'r gaeaf yn gynnar.

Ond bum hefyd ar ei gopa ynghanol mwynder haf a pherarogl y grug a blodau'r uchelfeydd.

Mae'r Antur, hefyd, wedi sefydlu canolfan arddio sy'n cynnig amrywiaeth o blanhigion, llwyni coed, alpau a grug ac amrywiaeth o ddodrefn, thybiau pren a choncrit ac addurniadau ar gyfer yr ardd a'r patio.

Ei gartref - ardal y grugoedd a chynefin y defaid, a chreigiau llwyd Cyn Gambriaidd Cefn Padarn yn brigo yn feini mawr ar y llethrau, rhwng y grug a gweiriau'r borfa fynyddig.

Mae Rhian sydd yn athrawes yn Ysgol Gymraeg, Rhyd y Grug, ger Aberfan, Merthyr newydd ddyweddi%o ag Andrew Cornish, mab Rosemary ac Edward Cornish, Lloyd St, Caerau.

Wrth deithio'n ôl, sylwais ar fwg hyd y llechweddau o amgylch, lle'r oedd ffermwyr yr ucheldir yn llosgi hen dyfiant o wellt a rhedyn crin a bonion grug ac eithin.

Trowyd ffriddoedd serth a'r ucheldiroedd yn borfeydd bras, traenwyd y corsydd, plannwyd miloedd o erwau o goed bytholwyrdd felly collwyd cynefinoedd gwyllt, - y coedlannau derw a'r rhosydd a'r grug, a hefyd yr arferion hynafol a ganiataodd i laweroedd o blanhigion ac anifeiliaid ffynnu mewn cydberthynas â dyn.

Gwêl Begw'r ieir yn swatio yng nghornel yr ardd 'a'u pennau yn eu plu, yr un fath yn union ag y stwffiai hithau ei phen i'w bwa blewog yn y capel ar fore Sul oer' (Tc yn y Grug).

Bagiau tê nid tê rhydd ddefnyddiwn yn ein tū ni, ni chaiff yr un ei wastraffu, tynnaf y bagiau gwydn a gwasgaraf y cynnwys rhwng planhigion grug.

Byddid yn arfer llosgi'r gwellt hwn hwfyd fel y llosgid y grug - er mwyn cael tyfiant ifanc yn ei le yn y gwanwyn.

Gellir anfon ci ymhell iawn oddi wrthych a gweld beth oedd yn digwydd "yn y cwm pell", megis, heb fod yna redyn tal na grug trwchus rhwng dyn a'i gi.

Y rheswm am hynny, wrth gwrs, ydyw nad oes na grug na choed-llus chwaith mewn digon o drwch i greu caead nag amddiffynfa i'r adar a'r anifeiliaid sy'n dibynnu ar allu ymguddio i fyw ac i fagu epil.

I Begw, mae'r eira sy'n ymestyn i'r pellter 'fel crempog fawr a lot o dyllau ynddi a chyllell ddur las rhyngddi a Sir Fôn' (Te yn y Grug).

Dengys Wynn hyn eto wrth drafod dyfodiad Maredudd o Grug gyda'i deulu i Eifionydd a oedd yn llawn anniddigrwydd ac anghydfod tylwythol.