Daeth cawod o law taranau yn y prynhawn i ddiferu'n oer i lawr gwar a thagu gwteri'r buarth â swnd a phridd.

O'r dauddegau cynnar ymlaen bu Saunders Lewis yn datgan ei gred ym mhwysigrwydd creiddiol y Gymraeg i fodolaeth bywyd gwâr yng Nghymru.

Wedi fy arswydo gan dlodi difenwol fy mhobl sy'n byw mewn gwlad gyfoethog; wedi fy nhrallodi gan y modd y cawsant eu hymylu yn wleidyddol a'u mygu yn economaidd; wedi fy nghynddeiriogi oherwydd y difrod wnaed i'w tir, eu hetifeddiaeth gain; yn pryderu tros eu hawl i fyw ac i fywyd gweddus, ac yn benderfynol o weld cyflwyno trefn deg a democrataidd drwy'r wlad yn gyfan, un fydd yn amddiffyn pawb a phob grwp ethnig gan roi i bob un ohonom hawl ddilys i fywyd gwâr, cysegrais fy adnoddau deallusol a materol, fy mywyd, i achos yr wyf yn credu'n angerddol ynddo, ac ni fynnaf gael fy nychryn na'm blacmêlio rhag cadw at yr argyhoeddiad hwn.

Gwallt melyn, yn donne dros i gwar hi, llyged glas tywyll yn llawn chwerthin, a gwefuse...

peth arall, roedd brawd ann griffiths yr emynyddes yn llofrudd, ac mae cyfeiriad at hynny yn y stori, sy'n dangos i mi mor agos y mae'r aruchel at yr arswydus, y gwar at yr anwar.

Daliai i deimlo'r awel ar ei gwar wrth iddi gydgerdded gyda'r cannoedd eraill at yr eglwys i dincial gorfoleddus y clychau.

Roedd hi'n anodd dychmygu'r hen wraig honno a edrychai mor Gymreig a thraddodiadol â hen fenyw fach Cydweli, gyda'r siôl frethyn coch, a'r sgert frasddu, yr hen wraig â'i gwar esgyrnog yn grwm wrth iddi blygu'n dawel dros ei thro%ell, a'i phen yn frith dan y cap gwau, anodd oedd dychmygu honno'n deisyfu dyn!

Wel, sdim byd sy'n bleser i gyd, dim un pleser y medri ddeud 'i fod o'n ddifrycheulyd" "Siarad drosot dy hun ngenath i " A thynnu'i law rydd dros ei gwar heibio'i blows ac at ei bronnau.