Yn yr ysgrif gyflwyno yn "Llygad y Drws" dychenir yr "athroniaethu% hwn yn ddeheuig gan Gwenallt ,ond mae'n enghraifft o gydnabyddiaeth un o'r gweithredwyr na ellir llwyr esgeuluso athroniaethau.

Cefnogir y gweithredwyr gan yr athronwyr proffesiynol yn aml.

Gweithredwyr yn cydnabod dilysrwydd un egwyddor amlwg, hawl cenedl i'w rhyddid, oedd Padric Pearse ac Arthur Griffith, a Michael Collins a de Valera.

Ar sail y gred honno roedd gweithredwyr gwleidyddol yn gwneud penderfyniadau.

Er enghraifft, er bod menywod yn amlwg fel gweithredwyr o'r cychwyn cyntaf, lleiafrif oeddynt ymhlith yr arweinwyr dros y cyfnod ar ei hyd, darlun sy'n adlewyrchu natur gwleidyddiaeth Cymru yn gyffredinol hyd heddiw.