A'r syndod yw fod y teimlad hwn yn dal yn gryf ac wedi ysbrydoli rhai cyflogwyr yn ddiweddar i wahardd eu gweithwyr rhag siarad Cymraeg yng ngwydd y di- Gymraeg.

Yn ôl Watcyn Wyn, ei ewythr Dafydd Williams a gynigiodd fod gweithwyr Brynaman yn cyfrannu tuag at gynhaliaeth yr ysgol.

Ni châi diwydiannau ysgafn a glanach ddatblygu yma rhag ofn y denent ei gweithwyr oddi wrth y diwydiannau glo, dur, haearn, alcam ac ati.

Dwi'n cofio achlysur i Cyrnol Darbishire, cyfarwyddwr y chwarel, roi trip i bawb o'r gweithwyr i'r Wembley Exhibition, a Mam yn dweud wrtho: 'Byddwch chi'n ofalus.

Ac o ddechrau mis Awst, aeth trafnidiaeth Llundain yn llonydd pan ddilynodd y gweithwyr arweiniad Ben Tillett.

Y Trallwng Mehefin 16 Carwyn Jones, Aelod yn y Cynulliad; Roger Roberts, cyn-ymgeidydd y Democratiaid Rhyddfrydol; Dr John Davies yr hanesydd; Tom Jones, trefnydd Undeb y Gweithwyr yn y gogledd.

Y mae llawer o swyddi newydd fel fy un i yn Sheffield - ffyrmiau bychain, yn defnyddio gweithwyr crefftus.

Mae'n bosibl nad yw gweithwyr gofal yn cael cyfrifoldeb penodol fel gweithwyr allweddol, ond maen nhw'n dal i allu darparu'r mathau o gymorth sy'n ymwneud a'r agwedd hon.

100,000 o lowyr Cymru yn mynd ar streic am 20 diwrnod i gadw'r gwahaniaeth cyflog rhwng gweithwyr crefft a'r di-grefft.

Symons oedd y mwyaf chwyrn ei gondemniad ar y meistri haearn, gan roi disgrifiadau crafog o amodau gwael a ddaeth o orlenwi'r ardaloedd hynny â phobl, a'r diffyg cyfleusterau byw i'r gweithwyr yn sgil hynny:

Symudodd gweithwyr eraill, megis gyrwyr tram a choedwyr yn y diwydiant glo, i gefnogi'r docwyr a'r morwyr.

Y gweithwyr a'u cynhaliodd hwy a'u gweinidogion, heb gymorth yr elw mawr a rydd alcohol i'r clybiau.

Mae'r gweithwyr yn cwblhau tasgau sydd o fewn eu cyraeddiadau fel unigolion.

Bu methiant y myfyrwyr i gyd-weithio'n effeithiol gyda'r gweithwyr a'r modd y bu i brotest y chwedegau chwythu'i phlwc yn gryn siom i Schneider a nifer o'i gyfoedion.

Dim syndod, felly, taw diffyg tai i'r gweithwyr oedd prif broblem yr awdurdodau lleol.

Yn waeth byth, fel arfer gorfodid y dyfarniadau hyn ar y gweithwyr am bedair blynedd ar y tro.

Saethwyd dau yn y terfysgoedd yn Lerpwl a bu gweithwyr rheilffordd yn bygwth galw streic cenedlaethol.

Felly o lwch y Nationalistische Front (y Ffrynt Genedlaethol) cododd y Sozial revolutiona%re Arbeiterfront (Ffrynt Cymdeithasol Chwyldroadol y Gweithwyr).

'Yr wyf yn cofio yn dda un prynhawn Sadwrn pai yn yr haf,' meddai, 'bod fy ewythr Dafydd Caeglas, yr hwn oedd yn ddyn effro a blaenllaw iawn gydag addysg yn yr ardal, yn sefyll yn nrws yr offis ac yn cynnig fod y gweithwyr yn talu ceiniog yn y bunt at roi ysgol i'r plant.

Llareiddiwyd ei gydwybod euog drwy gynnig statws uwch i'r gweithwyr yn Lleifior, ond yntau, yr aristocrat, a sbardunodd y fenter.

Colegau Addysg Bellach, Awdurdodau Addysg Leol a Chymdeithas Addysg y Gweithwyr sy'n gyfrifol am y cyrsiau darnynol, tra bo'n sefydliadau addysg uwch yn darparu cyrsiau dwys a chyrsiau uwch.

Cafodd y gweithwyr rêl eu hysbrydoli gan frwydrau a buddugoliaethau'r morwyr a'r docwyr.

Yr oedd angen gweithwyr gwydn a chryfion i gyflawni'r gwaith yn y felin fawr.

'Chewch chi fawr ohono yn Arfon Kate Roberts a thuedda i deneuo argyfwng gwirionedd y gweithwyr di-waith yn nofelau T.

Terfysg yn Rhydaman yn ystod streic gweithwyr glo-brig.

Mae'r gweithwyr diwylliannol hyn yn darganfod bellach fod cyfyngiadau sylweddol hefyd ar fynegiant artistig yn economi%au marchnad rydd y Gorllewin.

'...' , meddai, '...' , a hynny oherwydd, yn ei farn ef, y cyflwr o dlodi yr oedd y gweithwyr eu hunain yn gyfrifol amdano, am eu bod mor ddidoreth ac mor ddigywilydd o gnawdol ar adeg pan oedd eu cyflogau ymhlith yr uchaf yn y deyrnas.

Y rhain oedd yn codi tafarnau a diotai, yn cyflogi asiantiaid rheglyd a meddw, ac yn gorfodi gweithwyr i dorri'r Saboth.

I oresgyn y broblem, bu gweithwyr maes yn gosod oel llwynogod o gwmpas safleoedd nythu, i rwystro mamaliaid rheibus, ac mae'r canlyniadau hyn yma'n galonogol.

Er bod hwn yn gyfnod o wrthdaro ac o aniddiddigrwydd ymysg rhai merched a gweithwyr, 'roedd y gerdd hon yn adlewyrchu meddylfryd y cyfnod Edwardaidd: cyfnod o ffyniant a chyfnod o heddwch a hawddfyd.

Daeth yn brif swyddog tal y gweithwyr.

Gweithwyr Allanol Gwerth y Gymraeg yn economaidd/cymdeithasol o safbwynt cyflogwyr a'r sgiliau perthnasol y dylid eu hyrwyddo; i swydd mor allweddol a hon heb iddo fedru ein hiaith.

Gweithwyr yng Ngwlad Pwyl yn sefydlu 'Solidarity' dan arweiniad Lech Walesa.

Gweithwyr y rheilffordd a gweithwyr sifil yn mynd ar streic.

Cymwysterau rheoli mewn gwaith sy'n gwella effeithiolrwydd rheolwyr a gweithwyr.

Bydd cnewyllyn o staff sy'n gweithio mewn swyddfeydd yn cael eu hyfforddi mewn cymorth cyntaf sylfaenol yn ogystal ag Arolygwyr Cynllun a gweithwyr Prosiect a staff eraill sy'n debygol o fod mewn perygl, e.e.

Cyhuddodd Cymdeithas yr Iaith y cwmni 'Cymreig' anferth 'HYDER' heddiw o danseilio cymunedau Cymraeg drwy israddio eu canolfannau yn y gorllewin - gan naill a'i orfodi eu gweithwyr i adael neu eu symud i ardaloedd di-Gymraeg.

Wedi darfod tyllu, byddai'r tyllwr yn mynd â'i ebillion oedd wedi colli min erbyn hyn i'r efail i'w hogi, felly gwelwch fod angen gof yn y chwarel, a llawer yw'r helynt sydd wedi bod yn yr efail rhwng y gof a'r gweithwyr, fel y cawn sôn ymhellach ymlaen.

Cymerodd y gwaith o fricio'r twnnel saith mlynedd i'w gyflawni, a'r gweithwyr yn gweithio yn yr hwyr ac yn ystod oriau'r nos.

Penderfynwyd, felly, mai doeth fyddai dewis geiriau yn ofalus iawn wrth sôn am y sefyllfa ariannol rhag ofn i'r gweithwyr laesu dwylo.

Aethpwyd â phlant Mrs Roberts, oedd yn arfer byw yn ardal Wrecsam, hefyd i'r ysbyty a dechreuwyd ymchwiliad yn syth gan yr Heddlu sydd wedi slarad gyda gweithwyr a phreswylwyr y lloches.

Gae'r Gymdeithas yn bwriadu, trwy gynnal arolygon diogelwch, gwell Qweithdrefnau, hyfforddi a rhagweld synhwyrol gan reolwyr a gweithwyr i wneud cyfraniad sylweddol at atal damweiniau.

Streic gweithwyr Cwmni Rheilffordd Cwm Taf.

Ar ôl twrn o waith hynod o galed gydag archeb drom, barn John Williams - un o'r gweithwyr tun mwyaf profiadol oedd mai Phil, yn ddiamheuol, oedd y dyn cryfaf yn y gwaith, ac yr oedd yn hawdd cytuno gydag ef.

Un annibynnol iawn ydoedd, ac ni welais ef yn torri gair â neb o'r gweithwyr ar wahân i Phil.

Gwelodd Lisa, trwy ei lygaid ef, yr awyrgylch dlodaidd, y peiriannau llaw hynafol, ac amgylchiadau gwaith cyntefig y gweithwyr.

Wrth i bawb arall ddychwelyd i Ethiopia, roedd gweithwyr UNHCR ar eu ffordd allan am nad oedd neb wedi newid y gorchymyn swyddogol i adael.

Mae ambell broblem yn gyfarwydd i newyddiadurwyr a gweithwyr y cyfryngau ymhobman ond eu bod yn cael eu gwneud yn amlycach trwy fod mewn gwlad dramor.

Bydd gweithwyr yn gwneud yr un peth yn eu swyddfeidd.

Ac yn Rwsia heno, ac yn y Balcanau, mae'r gweithwyr yn rhydd.'

Os yr ydw i'n deall yn iawn, gwobr yw hon syn cael ei rhoi i gyflogwyr gydag enw da o edrych ar ôl eu gweithwyr.

Y gweithwyr a'u cododd, a hynny heb gymorth cyfalaf gan yr arch- gyfalafwyr, y bragwyr.

Nid gweithwyr oedd yma, ond 'cynhyrchwyr'.

Wedi cyrraedd y ddinas, rydw i a'r criw ffilmio yn penderfynu ymweld â'r ty bwyta Milano, sy'n cynnig dewis da o fwyd ac sy'n boblogaidd gyda gweithwyr cymorth.

Mae rheolwr cyffredinol gwesty'r Celtic Royal yng Nghaernarfon wedi sicrhau ymgyrchwyr iaith na fydd y gweithwyr yn cael eu gwahardd rhag siarad eu mamiaith o hyn ymlaen.

Ond efe a ystyriodd yn ei galon y byddai hwyl a miri mawr ymhlith gweithwyr yr adeilad hwnnw pe gwyddai pawb am ei gwymp.

Yn wir, nid oedd trwch y dyrfa'n ddynion rêl o gwbl ond yn hytrach gweithwyr o ddiwydiannau eraill a ddymunai ddangos eu hochr.

Gofid y Llys oedd gallu'r gweithwyr ym Mhwllheli i gadw'u pennau.

Does yna ddim llawer o gyflogwyr all sathru fel yna ar fywyd personol eu gweithwyr.

Eto, ar y llaw arall, onid hwn yw'r erfyn cryfaf a ferdd y gweithwyr i dynnu sylw'r cyflogwyr (a'r cyhoedd hefyd) at ei achos?

* Cyngor Cyllido Addysg Bellach sy'n darparu cyrsiau mewn colegau chweched dosbarth, colegau trydyddol a cholegau addysg bellach; darparu cymorth i sefydliadau addysg gymunedol gan gynnwys Mudiad Addysg y Gweithwyr (WEA) ac i gyrff gwirfoddol addysg a gwaith ieuenctid gan gynnwys Urdd Gobaith Cymru a Mudiad Ffermwyr Ifainc;

Pan oedd y cydio maes wrth faes yn digwydd, nid colli'r teuluoedd oedd yn byw yn y ffermydd yn unig yr oedd y gymdeithas; roedd y gweithwyr a'u teuluoedd yn gadael hefyd, ac yr oedd y crefftwyr yn mynd yn brin ac yn diflannu, ac nid oedd angen gwasanaethau ar boblogaeth denau oedd yn nychu i'w thranc.

Ar hyn o bryd y mae PDAG yn cynghori'r system gyfan ar sail ymchwil ac adnabyddiaeth o bob agwedd ar addysg ym mhob sector, trwy ei gysylltiadau â'r gweithwyr yn y sefydliadau addysgol a'r asiantau cenedlaethol sy'n darparu ar eu cyfer, a thrwy gysylltiadau beunyddiol ag adrannau'r Swyddfa Gymreig.

MAE DYFODOL swyddfa Bangor Awdurdod Datblygu Cymru yn dal yn y fantol yr wythnos hon wedi i'r gweithwyr gael gwybod y bydd y rhan fwyaf o'u swyddi yn cael eu lleoli yn Lanelwy wedi'r addrefnu yn yr Hydref.

Ni fedrant ddeall person sy'n ymgymryd â'r fath waith undonog o'i wirfodd a methiant yw ymdrechion tila Lenz i egluro, am nad yw ef ei hun yn argyhoeddiedig o effeithiolrwydd y dacteg hon i greu rhyw fath o ddealltwriaeth rhwng y myfyrwyr a'r gweithwyr.

Ac yn Ffrainc heno mae'r gweithwyr gwynion yn griddfan dan sbeit y cyfalafwyr y maen'hw'n gwneud modrwyau iddyn'nhw, a tai, a cheir modur, a gwin; ac yn yr Eidal heno, ac yn y Sbaen heno, ac yn Lloegr heno, ac yng Nghymru heno.

Tra oeddynt hwy'n gweithio ym Môr y Canoldir sefydlasant safonau arolwg a chloddio a oedd yn eu gosod hwy uwchlaw gweithwyr cynharach.

Yn ogystal â mynd i Lundain mi fydd rhai o'r gweithwyr dur yn mynd i'r Cynulliad yng Nghaerdydd ac i'r Senedd yn yr Alban.

Bydd ei datgomisiynu a'i chau yn cael effaith sylweddol ar niferoedd y diwaith ac ar nifer y gweithwyr crefftus fydd yn allfudo.

Mae gweithwyr wedi bod wrthi hyd y munudau olaf i sicrhau bod popeth yn ei le ar gyfer yr agoriad swyddogol.

Gweithwyr fferi ar streic.

Prin fod ei reswm yn argyhoeddi'r gweithwyr eraill yn y ffatri, sy'n penderfynu fod ganddo naill ai broblemau gyda'i gariad neu ddyledion.

Mae cynnig wedi ei roi i'r gweithwyr i roi cais am swydd newydd pan fydd yr awdurdod yn ad-drefnu yn mis Hydref, ond does dim addewid am barhad i'r swyddi sydd ar hyn o bryd yn Fangor.

Y pryder ydy y bydd y cwmni'n cynhyrchu llai ac yn diswyddo gweithwyr yn eu gweithfeydd yng Nghymru.

Iawn, mae'n hollol amlwg ers tro byd bod Dafydd Êl wedi hen flino ar 'frwydr yr iaith'. Brwydrau pobl eraill ar draws y byd dros ryddid a chyfiawnder -- dim problem; rhaid yn wir iddo ddangos cefnogaeth (darllener ei genadaethau eangfrydig a thrawswladol yn ei golofn wythnosol yn yr Herald Gymraeg). Ond, jyst am fod Dafydd Êl wedi penderfynu ei fod am optio allan o'r broses drafferthus honno o greu trefn newydd yng Nghymru a 'hyrwyddo' chwyldro yn hytrach na bocsys te dwyieithog, yna does bosib bod disgwyl i'r gweddill ohonom lyncu gweledigaethau ffantasïol a thra cyfnewidiol y cyn-gefnogwr streiciau dros hawliau gweithwyr a chym-unedau a symudiadau ymgyrchol/protestgar cyffelyb.

'Os na chawsoch chi eich ethol gan y gweithwyr, na'ch enwebu gan undeb llafur, yna mae'n gas gen i eich siomi, ond nid gweithiwr-reolwr ydach chi.

Bu Llanwrtyd a'i ffynhonnau yn gyrchfan boblogaidd gan lowyr a gweithwyr alcan dyffryn Aman yn ystod y cyfnod hwn, ac yma y treuliai Gwilym Meudwy yntau fisoedd yr haf, gan ddychwelyd i Frynaman, Llanelli, neu Abertawe bob gaeaf.

Sylwch ar y barics oddi tanoch lle bu gweithwyr y mwynfeydd copr yn aros.

Dilyn esiampl yr Almaen a wnaeth Cymro amlycaf ei oes, a'i wobr oedd gwybod fod gweithwyr yn gallu cael cynhaliaeth hyd yn oed mewn salwch trwy lusgo byw 'ar y Lloyd George'.

Caewyd 50 rhwng y flwyddyn hon a 1964 adisgynnodd nifer y gweithwyr o 104,600 i 76,500.

Bydd y Gymdeithas yn gofalu bod yna drefniadau effeithiol ar gyfer diogelu gweithwyr cyflogedig, cleientau a'r cyhoedd rhag tân a pheryglon eraill sy'n bygwth unrhyw un o eiddo'r Gymdeithas.

Yr unig feddyginiaeth a gynigiai Llywodraethau'r cyfnod oedd yr hyn a alwent yn "drosglwyddiad llafur", sef symud y rhai ifancaf a'r mwyaf egni%ol i Loegr lle yr oedd angen gweithwyr yn y canolbarth a'r ardaloedd o gwmpas Llundain.

Diolchwyd i Gary Holdsworth o'r Asiantaeth Fudd-Daliadau am ei bresenoldeb.Bu iddo fynychu cyfarfod o'r gweithwyr i annerch cynghorwyr ar y DSS a'r sustem fudd-daliadau.

Pan aeth y gweithwyr yn ôl i'w pyllau yn wythnos gyntaf mis Hydref, gwnaethant felly ar y telerau a fuasai ar gael ers blwYddYn.

Yn amlach na pheidio, âi pob gofyniad o eiddo'r gweithwyr i rownd derfynol y gyfundrefn, lle 'roedd y cymrodeddwyr yn grintachlyd iawn eu dyfarniad oherwydd y dirwasgiad masnachol.

Deddf fyddai yn rhoi cyfrifoldeb statudol ar gwmniau preifat fel y Cwmniau Ffôn Symudol i barchu iaith Cymru yn yr un modd ag y mae disgwyl iddynt barchu yr amgylchedd a hawliau eu gweithwyr a'u cwsmeriaid.

Petai hyn yn digwydd yn British Leyland heddiw fe fuasai'r gweithwyr i gyd yn crochlefain 'Allan!

Yr arweinydd yn mynd i lawr yn hynod o dda gyda'r cyhoedd y wasg a'r gweithwyr o fewn y blaid.

Ond methwyd â chwblhau'r holl waith papur cyn i'r gwrthryfelwyr gyrraedd Addis, felly bu'n rhaid i'r gweithwyr aros yn y brifddinas.

Ac ni thaflwyd yr un rheolwr, pa mor filain bynnag y bu ei driniaeth o'r gweithwyr, allan ar y clwt.

Yn ddi-ddadl 'roedd cryn anesmwythyd ymhlith y gweithwyr brodorol yn Sylhet yr adeg yma.

Yr oedd haner y gweithwyr yn Wesles a'r haner arall yn Galfins, a llawer o ddadlu duwinyddol a gymerai le ar y bwrdd'.

'Roedd y gweithwyr yn dechrau hawlio gwell amodau gwaith, ac 'roedd y gyfundrefn addysg yn gwella.

Mae'r ganolfan yn hunan-gynhaliol ac mae gweithwyr yn ailgylchu'r glaw er mwyn dyfrhau'r planhigion.

Ys dywed Kenneth Morgan, "...(a dynnwyd o'r werin)'." I'r gweithwyr, bu capeli ymneilltuol am dair neu bedair cenhedlaeth yr hyn yw clybiau ein cyfnod ni iddynt.

Diolch hefyd i'r gweithwyr a roddodd eu llafur am ddim.

Ar ddiwedd Cysgod y Cryman awgryma Harri mai ar rent gan Edward Vaughan y bydd y fferm ac erbyn Yn ôl i Leifior awgryma Marged fod gan y gweithwyr fel perchenogion 'siâr yn y ffarm ei hun' (t.

Ond, chwarae teg iddo, 'roedd y gwr addfwyn hwn yn ddigon gostyngedig i addo y deuai'n ôl i wasanaeth y Genhadaeth, pe byddai'r cynllun i weithio'n annibynnol yn methu.' Ymhlith y gweithwyr a oedd yn amlwg yn Sylhet bryd hyn yr oedd Suresh, a oedd bellach yn gofalu am Sunamganj, Jogesh, a oedd yn efrydu ar gyfer ei BA yn y coleg yn Sylhet (bu'n ffyddlon iawn yn gofalu am yr eglwys Bengali yn nhref Silchar am flynyddoedd wedyn tan ddiwedd y rhyfel, pan ddaeth amhariad ar ei gof) a Subodh Dutta, a oedd ar y pryd yn athro yn yr ysgol yn Sylhet ac yn compounder yn y dispensari yno; daeth yr olaf yn un o golofnau'r eglwys ar y Gwastadedd ac yn 'bregethwr Cyrddau Mawr'.

Galwyd milwyr i setlo'r helynt a gododd ar achlysur praw arweinwyr y gweithwyr, a saethwyd pedwar o'r dorf a ymgynullasai - dau ddyn a dwy wraig.

Rhan o strategaeth y grwpiau hyn oedd gofyn i'w haelodau weithio mewn ffatri%oedd er mwyn cael profiad mwy uniongyrchol o fywyd gweithwyr.