'Rwy'n croesawu'r datblygiad yma gan Gymdeithas yr Iaith Gymraeg - ond cam cyntaf yw hwn,' meddai Llew ap Gwent, Prifathro Ysgol y Parc ger y Bala.

Yr adeg hon, yn ystod yr ail ganrif ar bymtheg, yr oedd Saesneg yn dechrau treiddio i Abergafenni, ar ffin ddwyreiniol Gwent, er mai digon prin a rhyfedd ydoedd.

Wedyn ceir dau hanes am ddyfod o Faelgwn Gwynedd, ac yn ddiweddarach ei fab, Rhun, i ddiffeithio Gwent ac adroddir sut y'u trechwyd gan Gadog trwy gymorth Duw.

Gan Dduw na allem garthu allan y fath ffolineb ac ailfeddiannu unwaith eto yr angerdd a yrrodd bobl Llanfaches i daenu'r newyddion da ar hyd blaenau cymoedd Gwent a Morgannwg.

Cadair Morgannwg a Gwent

Yr oedd tasg anferth o fawr o flaen y pwyllgor; trefnu ymgyrch trwy bob rhan o Gymru i oleuo ac addysgu a chreu argyhoeddiad ac at hyn trefnu'r gwaith manwl o fynd a ffurflen y Ddeiseb o dŷ i dŷ, nid yn y pentrefi Cymraeg yn unig ond hefyd yn yr ardaloedd poblog a Seisnig yn Sir Fynwy (Gwent erbyn hyn), Morgannwg a mannau eraill.

Yn ystod y chwe blynedd hynny ymgymerodd yn ddiwyd â'i ddyletswyddau pwysfawr a thrigai yn llys yr esgob ym Matharn, ger Cas-gwent.

Yma teithiodd via swydd Amwythig a Gwent i Fryste a Sir Ham a Chaerfaddon, &c.

Dim ateb gan Afan Nedd, Rhondda Cynon Tâf, Caerdydd, Penybont, Blaenau Gwent, Casnewydd, Bro Morgannwg.

45 o lowyr yn cael eu lladd mewn ffrwydrad yng nglofa Six Bells, Aberbig, Gwent.

Dwy orsaf radio annibynnol, Gwent a CBC, yn dioddef o brinder arian ac yn ymuno dan faner Red Dragon.

Seys Lewis (Ifor Gwent).

Daeth cenhadon eraill dros y môr, heb gyffwrdd â Gwent - Carannog a Phedrog o Ffrainc, yna ymlaen i sefydlu eglwysi yn Llangrannog a'r Ferwig felly hefyd Cybi o Gernyw i Langybi.

O ganlyniad, Gwent a gynhyrchodd Islwyn, bardd Cymraeg mwyaf y ganrif ddiwethaf, a ganed Daniel Owen, ein nofelydd mwyaf, yn Yr Wyddgrug, o fewn tair milltir i'r ffin Seisnig.

Dwy orsaf radio annibynnol arall yn agor, Sain Y Gororau yn Wrecsam a Gwent Broadcasting yng Nghasnewydd.

Protestiadau yn erbyn y profion meddiant a deddf diweithdra: 250,000 yn mynychu ralïau ar draws De Cymru ac yn Blaina, Gwent, 18 yn cael eu carcharu am greu cyffro.

Agor Clawdd Offa rhwng Cas-gwent a Phrestatyn.

Morgannwg/Gwent Cyfarfodydd wedi eu trefnu yng Nghaerffili, Merthyr, Torfaen ac Abertawe.

Gyda'r Ddeddf Uno, cysylltwyd Gwynllŵg a Gwent i ffurfio sir Fynwy, a Gŵyr a Morgannwg i ffurfio'r sir honno.

'Rydan ni'n galw ar y Cynulliad a Bwrdd yr Iaith Gymraeg i ddarparu'r cyllid a'r arbenigedd i ddatblygu safleoedd plentyn-gyfeillgar yn Gymraeg, ' meddai Llew ap Gwent.

Ychydig iawn a wyddom am draddodiad llenyddol Morgannwg a Gwent cyn y bedwaredd ganrif ar ddeg; yn wir, gellid dweud am Went na feddai fywyd llenyddol fel y cyfryw yn y canrifoedd dilynol ychwaith, beth bynnag am gyfnodau blaenorol, er bod yno yn adeg y Cywyddwyr lawer iawn o gartrefi nawdd.

Mae'r tiroedd gwlyb sydd dan fygythiad yn cynnwys tir gwelltglas yn Ynys Môn, Pen Llŷn a Lefelau Gwent a chorsydd megis Cors Fochno a Chors Caron.

Deuai tyrfaoedd o Wlad yr Haf, sir Gaerloyw, sir Henffordd, Maesyfed a Morgannwg, heb sôn am Gwent ei hun i wrando arno.