Efallai nad ydym yn sylweddoli mai llên gwerin yw yr hyn y byddaf yn ei drafod, ond cawn weld fod yr un hanfodau yn perthyn i'r credoau a'r straeon cyfoes hyn, ac a berthyn i lên gwerin traddodiadol.

Un sylw ar gyfer yr academyddion cyn symud ymlaen - y mae pwysigrwydd neilltuol i lên gwerin cyfoes am ei fod yn cael ei astudio yng nghyd-destun y gymdeithas a'i creodd, ac felly yn ei gwneud hi'n haws i ddarganfod amcan neu bwrpas y stori neu'r gred - a thrwy hynny ddeall rhyw gymaint am ein cymdeithas a ni'n hunain ac am rôl llên gwerin drwy'r oesoedd.

Gall y Ddraig Goch wisgo'i chlocsie yn hy ac yn dalog - mae ei dawnsio gwerin ar y map - Map y Byd.

Yn fyr, felly, beth sy'n esbonio coelion gwerin ein cyndadau a pharhad llawer o'r coelion hyn heddiw?

Ac eto, er holl ddatblygiadau cymdeithasegol a thechnolegol ein hoes ni, ac er y cynnydd ymddangosiadol yn ein haddysg, rhoddir pwys o hyd ar lawer iawn o hen goelion gwerin ein hynafiaid a chaiff eraill eu haddasu a'u creu o'r newydd.

Llwyddiannus iawn fu'r ymdrech i ddwyn y Grefydd Anghydffurfiol i blith gwerin Gymraeg yr ardal hon, ond aflwyddiannus fu'r ymdrech i'w Seisnigeiddio, ac yn yr oes hon holwn a yw'r fantol wedi troi.

Talodd y gyfres Cyngherddau Gwerin deyrnged i'r traddodiad canu gwerin yng Nghymru gan gynnwys y triawd poblogaidd Plethyn ymhlith llu o grwpiau eraill tra cafwyd darllediadau helaeth o Gwyl Werin y Cnapan, un o uchafbwyntiaur calendr o wyliau.

Dysgwyd gwerin

Megis yn achos gwyddoniaeth, nid un fiwsig sydd, ond amryw fathau arni: y clasurol a'r ysgafn, yr offerynnol a'r lleisiol, cerddoriaeth gyfoes a cherddoriaeth gynnar, gan gynnwys caneuon ac alawon gwerin ac yn y blaen.

Y peth sy'n drawiadol am y traddodiad Cymreig yw'r argyhoeddiad fod y gwerthoedd a'r safonau sy'n ysbrydoli'r rheolau'n rhai ar gyfer gwerin gwlad, nid yn unig ar gyfer clerigwyr, mynachod a lleianod.

Fe ofynnai RT yn syml, dybiwn i, pa bryd y bu Cymru'n gannwyll brenhinoedd a pha bryd y bu ei gwerin hi'n rhydd.

Ymdrechwn i gynnig rhaglenni gwahanol gydol yr amser megis Te Mawr, cyngerdd canu gwerin, Gwyl Ffraid/Santes-Dwynwen, a phicnic i gydfynd a'r Gymanfa a Gwyl Dewi-Sant.

Cwffio oedd y bois hynny wrth gwrs am eu bod wrth eu boddau yn cwffio, a sbaddu eu cefndyr ac ati, er mwyn cael llonydd i escploitio eu gwerin dlawd yn y mynyddoedd gwlyb ac oer.

Ymysg ei gweithgareddau mae'r Gymdeithas yn trefnu cyrsiau dawns a hyfforddi dawns, cynhyrchu a chyhoeddi dawnsiau a cherddoriaeth ar gyfer dawnswyr a cherddorion, cyhoeddi cylchgrawn blynyddol a rhoi ffocws i ddawnsio gwerin Cymru.

Yn y dyddiau cynnar roedd y label yma yn tueddu i recordio deunydd ifanc, pop, gwerin a chanu protest a'r artistiaid mwyaf amlwg, o'r cyfnod cynnar, oedd Geraint Jarman, Meic Stevens, Edward H Dafis, Endaf Emlyn, Tecwyn Ifan ac, wrth gwrs, Dafydd Iwan, ei hun, a fu mor brysur yn canu.

Delwedd a gonsuriwyd i gysuro gwerin ydoedd honno wrth gwrs, ond yr oedd y defnyddiau ar gyfer y ddelfryd yn bod mewn ffaith.

Talodd y gyfres Cyngherddau Gwerin deyrnged i'r traddodiad canu gwerin yng Nghymru gan gynnwys y triawd poblogaidd Plethyn ymhlith llu o grwpiau eraill tra cafwyd darllediadau helaeth o Gwyl Werin y Cnapan, un o uchafbwyntiau'r calendr o wyliau.

Ni fyddai a wnelai gwerin ei bryddest ef â'r peth.

Gwrandwch, a chofnodwch, - mae'n bur debyg y byddwch yn chwarae rhan allweddol yn natblygiad llên gwerin ein cenedl, er budd yr oesoedd a ddêl!

Nid meithrin dosbarth dethol o ddysgedigion a fynnai ef, ond cadw gwerin Cymru'n grefyddol a'i gwneuthur yn ddarllengar a goleuedig.

Llew o gael rhyddhad oedd mynd ati i ysgrifennu gweithiau gwreiddiol a hefyd addasu chwedlau gwerin a ffeithiau hanesyddol, gan beri bod storm ym mynwes sawl plentyn wrth iddo fynd o antur i antur wrth droi'r tudalennau.

Mae Derfel i raddau'n dilyn barn y Dirprwywyr Addysg yn y Llyfrau Gleision am gyflwr Cymru; er enghraifft, eu cyhuddiad nad oedd neb o bwys erioed wedi codi o rengoedd gwerin Cymru, ac nad oedd unrhyw lenyddiaeth o werth yn y Gymraeg, ac i raddau y mae'n pastynu pethau a oedd yn gas ganddo ef yn bersonol, megis beirniadaethau eisteddfodol neu awen glogyrnaidd y beirdd Cymraeg.

Gwyddai'r gwyr hyn beth oedd pregethu i dyrfaoedd enfawr a dengys hynny un o nodweddion amlycaf eu dawn - eu gallu i gyfareddu gwerin gymharol ddiaddysg a hynny heb lastwreiddio na darostwng urddas y genadwri.

Teimlent fod gwerin lafar, hyd yn oed yn yr eglwys, yn her i'r drefn gymdeithasol.

Roedd y straeon hyn, a'u tebyg, yn rhan o len gwerin ardaloedd Ffair Rhos ac Ysbyty Ystwyth.

Ni cheir unrhyw argraff o waedu gwerin ym mhortread Tegla o John Williams.

Hiwmanist oedd Herder, un o'r Ewropeaid cyntaf i amddiffyn diwylliant yr Indiaid Cochion; ysbrydolwyd ef yn ifanc gan ganeuon gwerin y Latfiaid; a phroffwydai y byddai'r Slafiaid 'gynt mor hapus a diwyd ..

Yr oeddent wrthi'n gweithio i weddnewid gwerin mewn ffyrdd a fyddai'n ei gwneud yn ddigon hyderus a diwylliedig erbyn canol y ganrif i fynnu ei hawliau ac i gymryd at awenau arweiniad cymdeithasol a gwleidyddol.

Yn ail ran yr ysgrif hon carwn gyfeirio at enghreifftiau penodol o barhad rhai hen goelion gwerin, a'r coelion hynny wedi tarddu'n bennaf oherwydd ofn cynhenid dyn.

Ond, fe garwn i eich cyflwyno i lên gwerin sydd yn fyw ac yn iach heddiw, sydd yn cael ei chreu a'i chynnal yn ein cymdeithas a'n diwylliant cyfoes.

Ar y dechrau ni ellid cael digon ohonynt a chyfyngwyd nhw i geginau a byrddau'r llys, ond yn fuan iawn cynhyrchwyd digon yn N'Og i gadw gwerin a bonedd mewn wynwyn.

Yr oedd cyfnod blaenoriaeth y sgweier a'r person yn tynnu i'w derfyn erbyn canol y ganrif a gwerin Cymru'n magu ei harweinwyr ei hunan.

I aelodau'r dosbarth roedd y pill rhyfeddol hwn mor anffaeledig â Beibl Pitar Willias: 'doedd y Llyfr - Yr Ardal Wyllt - Atgofion am Lanfairynghornwy, a dyma hi:PENCAMPWRIAETH DAWNSIO GWERIN Y BYD

Roedd yn llawn i'r ymylon o bobl ddaeth yno'n unswydd i werthfawrogi dawnsio gwerin.

Dafydd Jones, Dremddu Fach oedd awdur y traethawd buddugol ar lên gwerin, hen arferion a thraddodiadau pobol y plwy yn wythdegau'r ddeunawfed ganrif.

Ymlaen â ni felly i drafod y Llên Gwerin Cyfoes yma, a hynny drwy edrych ar rai o'r straeon a'r credoau sydd yn cael eu hadrodd a'u sgrifennu heddiw, yn aml iawn o dan fantell straeon newyddion - (a pheidied neb â dweud fod golygyddion a gohebwyr yn ymarfer y ddawn o greu llên gwerin i werthu eu cyhoeddiadau).

Ond, fe gredaf i fod stôr enfawr o straeon gwerin cyfoes i'w cael yma yng Nghymru, ac fe hoffwn eu clywed gennych chi felly, talwch sylw manwl i'r stori nesaf fydd yn crwydro eich ardal chi, efallai yn sôn am alsatians yn rhewgell y bwyty Sineaidd, neu effaith y pwerdy niwcliar ar y tywydd, neu hwyrach am anifail mawr rheibus yn lladd defaid.

Mae Cwmni Gwerin Pont-y-Pwl yn ceisio cadw'n fyw diwylliant a thraddodiad dawnsio mewn arddangosfeydd, twmpathau a gwyliau gwerin.

Fel llawer o'r straeon gwerin cyfoes, mae lle i amau mai stori o America ydi hi'n wreiddiol - er bod y sawl sy'n ei hadrodd yn taeru'r du yn wyn i'r hyn a ganlyn "ddigwydd i ffrind"...

Canu gwerin, pop, cymanfa, corau, telyn, cerdd-dant a chlasurol.

Cyfeirir ato hefyd yn fy nghyflwyniad i ddiwylliant gwerin Uwchaled mewn cyfrol, Yn Llygad yr Haul, a gyhoeddwyd yn ddiweddar gan Gyhoeddiadau Mei.

Diffyg cydymdeimlad artistig yw hyn ac y mae'n codi o ddiffyg chwaeth artistig a philistiaeth naturiol gwerin ddi-gelfyddyd, di-deimladwy.

Chwaraewyd alawib gwerin ar y ffliwt a'r clarinet gan Llinos a Sioned Roberts.

Gallesid bod wedi darlunio deffroad amgenach na deffroad unigolyddol enaid clwyfus, sef deffroad gwerin i frwydro yn erbyn gormes ac anghyfiawnder.

Ac felly'r lliaws mawr o hen goelion gwerin ac addasiadau ohonynt.

Straeon ac Arwyr Gwerin Llydaw (tud.

Ai dyma'r tro cynta i ddawnsio gwerin gael ei noddi?

Ond, yn rhyfedd ddigon, ni wnaed ymdrech i ddadansoddi neu ddehongli'n chwedloniaeth ni, yn Gymry ac yn Geltiaid, naill ai ar ffurf llên gwerin cyffredin neu yn y gweithiau a goethwyd ar gyfer eu rhoi ar glawr.

Daeth ychwanegiadau gwerthfawr ar adran llên gwerin fy llyfrgell gyda'r cyfrolau a sicrheais yn siop Galloway o gasgliad mawr William Davies y cigydd, Talybont.

Gwnaeth Dafydd Jones, Dremddu gymwynas â'r ardal trwy gasglu a chrynhoi hen benillion, arferion a llên gwerin y fro mewn traethawd swmpus.

Fe gychwynnaf gyda'r clasur ymysg straeon gwerin cyfoes sef:

Yna dau gerflun pren, yn nhraddodiad cerfiadau gwerin Lithuania, i gofio'r rhai a gafodd eu lladd yn y ganrif ddiwetha' wrth geisio cario llyfrau Lithuaneg i'r wlad, yn groes i gyfreithiau'r Tsar.

Roedd ambell i label yn arbenigo mewn un math o gerddoriaeth hefyd, - Elektra a'r canu gwerin protest yn y chwedegau, Stiff a'r caneuon bachog, ffwrdd-â-hi yn y siathdegau, Factory a'r don newydd o grwpiau 'difrifol' a ddaeth yn sgil canu pync.

Pan ddywed rhywun y geiriau "Llên Gwerin", fel arfer, fe aiff ein meddyliau i gyfeiriad ers talwm: daw i gof hen chwedlau, hen ddywediadau a hen gredoau, a teg yw dweud hefyd, yn nhyb y mwyafrif llethol o bobl, mai perthyn i'r gorffennol mae pethau llên gwerin hefyd, sef coblynod, tylwyth teg, cewri ac yn y blaen.

Bu Zbyszko ar y cwrs Rheolaeth Cefn Gwlad yn y Coleg Normal tan yn ddiweddar, ac yn ymddiddori'n fawr mewn llên gwerin.

Beth yw ffurf a phatrwm coelion ac argoelion gwerin?

Yr oedd y gallu i gyfathrebu'n effeithiol â gwerin gwlad yn allweddol bwysig yn eu gyrfa.

Neges y stori yw - peidiwch ag ymateb i sefyllfa cyn bod yn hollol siwr o'ch ffeithiau - ac mae neges glir fel hyn ym mhob un o'r straeon gwerin cyfoes.

Mae Cymdeithas Ddawns Werin Cymru yn elusen gofrestredig, a'i hamcanion yw addysgu'r cyhoedd yng nghelfyddyd dawnsio gwerin.

Y mae hi yn gyfarwyddwraig Institiwt Llên Gwerin Academi Athen.

Ffurfio Cymdeithas Ddawns Gwerin Cymru.

Trefnwyd cyfres o 'gigs' Cymraeg yn cynnwys rhai o'n grwpiau roc mwyaf blaenllaw a nifer o nosweithiau gwerin i'r oedolion ifainc hyn!

Ymysg yr enillwyr o Benmynydd oedd Dilwyn Owen a Dylan Jones am Baratoi Oen at gylch sioe; Arwel Jones a Medwyn Roberts am wneud crempog (a'i thaflu!!); Paul Parry ac Ann Williams am addurno drwm olew, Arwel Jones ac Aled Pennant am wneud cenel i gi, ac unwaith eto eleni, eu tim dawnsio gwerin.

Ac eto y mae caneuon ac alawon gwerin traddodiadol gwledydd fel Sbaen, Iwerddon a Romania wrth fy modd, yn enwedig pan mae nhw'n swnio fel petaent wedi tyfu o bridd y gwledydd yna.

Yn Llangollen edrych am burdeb a dilysrwydd y traddodiad wna'r beirniaid, oedd yn bobol wedi'u trwytho yn nhraddodiadau gwerin a dawns gwledydd y byd, a gan mai saith o'r math yma o wyrda oedd yn tafoli yn Mallorca, penderfynwyd cadw at y ddwy ddawns oedd wedi ennill coron Llangollen inni, sef 'Cadi Ha' a 'Dawns y Glocsen' fel ein dawnsfeydd yn y gystadleuaeth.

Byddwn gyda'n gilydd yn ein cwrdd misol hefyd gyda hen ganeuon gwerin Cymru yn cael rhan flaenllaw yn y cwrdd.

Awdl sy'n cydymdeimlo â gwerin Cymru yn ei thlodi a'i dioddefaint yw hon, ac mae hi yn yr un traddodiad ag awdl anfuddugol Eifion Wyn ym 1900, 'Y Bugail', 'Gwerin Cymru', Crwys, ac awdl foliant Gwilym R. Tilsley i'r glêwr.

Bellach prin yw'r sôn am sgubell ym myd coelion ac arferion gwerin, ac eithrio'r cyswllt annatod rhyngddi â gwrachod ar Nos Galangaeaf.

O ludw'r hen aelwydydd - tywynodd Tanau dros y gwledydd, O bennau'r bryniau beunydd - rhoi cyfrin Oleu fu gwerin y gwael fagwyrydd.

Pecyn yn dysgu dawnsio gwerin i ddysgyblion Cyfnodau Allweddol 1,2 a 3.

Yn ogystal a bod yn brifathro roedd hefyd yn rhyw lun o ffarmwr, ond ffarmwr cwbl anghonfensiynol yng ngolwg gwerin gwlad bro'r Loge Las.

canu gwerin, pop, cymanfa, corau, telyn, cerdd-dant a chlasurol - mae'r cyfan, a mwy, ar dudalennau catalog Sain.

Mae eu dawnsio gwerin hefyd yn dangos olion o geisio trechu'r athreitus, fel maen nhw'n ei alw fo.

Y mae'n syndod gymaint o farddoniaeth gwerin a gyhoeddwyd yn y cylchgronau.

Gynt roedd awydd plant ac oedolion am gael profi blas byd natur, hud a lledrith a'r goruwchnaturiol yn cael ei ddiwallu helaeth drwy wrando ar chwedl; gwerin, megis chwedlau arwrol a chwedlau'r Tylwyth Teg.

Ar y llaw arall cytunir mai gwerin amaethyddol fu'n trigiannu yma ers cantoedd, a honno yn ymdroi yn niwydiant hynaf dynolryw, ac yn gofyn am gynhorthwy crefft a dawn.

Nid oedd hyd yn oed America'n gwybod felly sut y medrai Waite sylweddoli ei fod yntau'n cael ei ddefnyddio fel gwerin gwyddbwyll?

Pryddest sy'n cyfateb yn thematig i awdl y Gadair, gyda'r orsaf rocedi yn Aber-porth yn symbol o allu dinistriol dyn, a'r 'hil' yn y bryddest, gwerin milltir sgwâr y bardd, yn cynrychioli grymoedd cynhaliol a chreadigol dyn ar hyd yr oesoedd ‚ dyn fel dinistriwr a dyn fel goroeswr a dyfeisiwr.

Erbyn hyn, nid oes prinder beirniaid i dynnu sylw at y gwahaniaeth dolurus rhwng y delweddau rhamantaidd a'r realiti llwm a oedd ohoni fynychaf, yng Nghymru fel ymhob gwlad arall y rhamanteiddiwyd ei gwerin.