Brodor o Ddyffryn Nantlle, Gwynedd yw Emlyn Penny Jones a chafodd ei addysg yn Ysgol Dyffryn Nantlle a Choleg Caerlyr a Chaerdydd.

Dim ond un wedd - a gwedd gamarweiniol i ryw raddau - ar gymeriad Ieuan Gwynedd yw hon.

Trosglwyddwyd hanner can punt i Gronfa Sganiwr Gwynedd.

Ydy hithau'n dwad Ddolwyddelan?" "Ydy, yn ôl pob sôn." "A'r un mor barod i frwydro?" "Ia, ddyliwn." "Gwytnwch a rhuddin hil Rhodri ac Owain Gwynedd o Benychain ym mêr yr esgyrn." Yna sibrydodd Elystan o dan ei anadl rhag i'r ddeuddyn arall ei glywed, "Os byth y bydd angen Ysgrifydd arni i ysgrifennu drosti mewn llythrennau cain, fe ŵyr hi at bwy i droi.

Yr oedd Ieuan Gwynedd yn byw yn Nhredegar pan ddechreuodd y tri Sais mawreddog ar eu gwaith o fwrw llinyn mesur dros Gymru a'i phobl.

Calondid oedd clywed fod Cyngor Sir Gwynedd wedi dod i'r adwy mewn awr o argyfwng i gynghori'r Swyddfa Gymreig.

Oes aur y dica/ u oedd blynyddoedd canol y bedwaredd ganrif ar bymtheg, a threuliodd Ieuan Gwynedd - gyfran helaeth o'i oes yn ymladd am ei anadl, yn tuchan a phesychu, ac yn poeri gwaed.

Eleni, mae'r sgandal hwnnw'n rhan ganolog o Iyfr newydd ac mae Cwmni Theatr Gwynedd yn paratoi at atgyfodi'r ddrama.

Theatr Gwynedd Estynnodd Ellen ap Gwynn groeso cynnes i bawb.

Am 10 o'r gloch bore Dydd Llun nesaf (Mawrth 20ed) yn y Felinheli bydd aelodau o Ranbarth Gwynedd Cymdeithas yr Iaith Gymraeg yn codi baner ger mast ffons symudol yn y Felinheli.

Mae hon yn fforwm i'r sector wirfoddol drafod gyda chynllunwyr gwasanaethau.e.e.Mae Fforwm Plant a Theuluoedd Gwynedd yn mynd o nerth i nerth fel grwp lobio, ynghyd a cheisio clustnodi'r angen am wasanaethau a hyfforddiant nas darperir gan y sector statudol.

Ymddangosai pamffledyn Ieuan Gwynedd fel amddiffyniad wedi ei amseru'n berffaith i ateb ymosodiadau'r Dirprwywyr ar gymeriad y Cymry: 'Pe buasai yr Awdur yn gwybod pob gair a gynwysai yn adroddiad y Dirprwywyr', meddai'r Diwygiwr ym mis Ionawr, 'ni ysgrifenasai well ateb i'w cabldraethau ar wlad ei enedigaeth.

Cyng R P HUGHES Cadeirydd Ffederasiwn C A Ll Gwynedd Penfras Uchaf Llwyndyrys, Pwllheli

'Roedd y noson yn fy atgoffa i o 1977 yn erbyn St Etienne,' meddai Howyn Roberts o Gangen Gwynedd o Gefnogwyr Lerpwl ar y Post Cyntaf y bore yma.

Mae'r Swyddfa Ystadegau Cenedlaethol ar hyn o bryd yn cynnal 'ffug gyfrifiad' yng Ngheredigion a Gwynedd fel ymarfer ar gyfer y Cyfrifiad go iawn gynhelir yn y flwyddyn 2001.

Wedyn ceir dau hanes am ddyfod o Faelgwn Gwynedd, ac yn ddiweddarach ei fab, Rhun, i ddiffeithio Gwent ac adroddir sut y'u trechwyd gan Gadog trwy gymorth Duw.

Gan fod offeiriad Aberdâr wedi ymosod yn benodol ar Ymneilltuaeth, gan honni mai hynny, ynghyd â chryfder yr iaith Gymraeg oedd i gyfrif bod bywyd y dosbarth gweithiol yn yr ardaloedd diwydiannol yn isel ac anfoesol, yr oedd y dadleuon yn gorgyffwrdd â'i gilydd, a Ieuan Gwynedd yn ymddangos fel amddiffynnydd 'gwir Gymreictod'.

Cwmni dyfeisio a datblygu yw Egin Cyfyngedig a leolir ym Mangor, Gwynedd.

Ond yn brigo i'r wyneb yn Nolwyddelan, er gwaethaf popeth, yr oedd yr hen falchder ym meibion Owain Gwynedd o ddyddiau Iorwerth Drwyndwn.

Ni bu raid i Bowys, tywysogaeth y Canolbarth, ddioddef fel y gwnaeth Gwynedd.

Felly sefydlodd Grwp Iechyd Lleol Gwynedd y cynllun ac mae Nyrs Angela Roberts wedi cael ei phenodi'n arweinydd.

Mae hi newydd dderbyn llawdriniaeth yn Ysbyty Gwynedd ac ar hyn o bryd yn prysur wella yn Ward Enlli.

Prif symbylydd clwb Maesywaen yn y gystadleuaeth nodedig yma yw Maureen Jones gyda chymorth, nid bychan, Gwynedd y gŵr.

Yn eu plith yn ei gyfnod ef yr oedd ei gyd- letywr, Iorwerth Jones, Gwilym Bowyer, Trebor Lloyd Evans, O. M. Lloyd, R.Gwynedd Jones, Idwal Jones, W. T. Owen, Leonard Hugh, Llewelyn Lloyd Jones, Brynmor Jones, D.Morlais Jones ac eraill nid llai dawnus.

Bydd sefydlu CANOLFAN GWYBODAETH/CYFNEWID GWYNEDD ym Mangor yn help mawr i hwyluso'r gwaith hwn.

Byddai'r person a benodid wedi ei leoli ym Machynlleth a Phenrhyndeudraeth gyda chyfrifoldeb am hyrwyddo rheilffyrdd gwledig Gwynedd.

I ddechrau, rheolwyd y Gymdeithas yn uniongyrchol gan Bwyllgor Rheoli gwirfoddol, yr oedd llawer o'i aelodau hefyd ar Bwyllgor Cymdeithas Tai Gwynedd.

Cyn i Gyngor Henoed Gwynedd sefydlu'i annibyniaeth, sefydlwyd canolfan ddydd wirfoddol yn Nyffryn Ardudwy, gwnaed ymchwil i'r angen am ganolfannau dydd eraill yn Arfon, a chyd-weithiwyd a'r WRVS er sefydlu gwasanaeth siopa i'r henoed yn Arfon.

GWAELEDD: Gofid ychwanegol oedd deall fod y Ficer hefyd wedi cael ei gymryd yn ddiweddarach i Ysbyty Gwynedd, ond yn ffortunus byr fu ei arhosiad yno ac y mae yn awr adref unwaith eto.

Bradycha ymddiried Math a Phryderi, mae'n creu rhyfel rhwng Dyfed a Gwynedd lle collir bywydau lawer, a lleddir Pryderi gan Wydion ei hun, - hyn oll er mwyn bodloni chwant Gilfaethwy.

Siomedig dros ben oedd cyfraniad Gwynedd at wella'r sefyllfa.

Mae blynyddoedd er pan naethon ni'r gegin a llofft Gwynedd.'

Y gobaith y tymor nesaf yw cyfarfod â swyddogion Cyngor Gwynedd a rhoi ein gofynion am Ddeddf Eiddo yn glir iddynt.

BYDD Hollywood yn dod i Gwynedd dros yr haf, wrth i dwy 'blocbystar' gael ei filmio yma.

JOHN GWYNEDD JONES Hyfforddiant busnes gan gwmni Hawker Siddeley, Caer.

Safle swyddogol Prosiect Ein Bro 2000 Awdurdod Addysg Gwynedd.

Trafodwyd Fforwm Gwynedd gyda Mr Hughes a Mr Matthews; dywedwyd wrthynt mai digwyddiad blynyddol oedd hwn.

Mae trip i Rhyl wedi ei drefnu mis Tachwedd i fynd i chwarae bowlio deg pin a cwesyr, ac yna mis Rhagfyr mae disgo yn yr Octagon i Glybiau Ieuenctid Gwynedd wedi ei drefnu.

Cyd- destun oedd Gwynedd i'r holl amrediad o sefyllfaoedd uniaith a dwyieithog (ymestynnol a gostyngol) a welir mewn addysg uwchradd yng Nghymru.

GWARCHOD NATUR, DAEAREG A'R TIRWEDD: Gall cloddio mwynau gael effeithiau uniongyrchol ac anuniongyrchol ar warchodaeth natur ac ar adnoddau tirweddol Gwynedd, o ran colled neu ddirywiad cynefinoedd lled-naturiol a newid tirweddau, tirffurfiau a defnyddiau tir traddodiadol.

Pedwar paentiad oedd y cynnwys, dau gan Gwynedd ap Tomos a dau gan Dylan Evans, a rhif cyfyngedig o brintiadau o'r pedwar i gael eu gwerthu trwy This Week o Glyn-y-Weddw.

Coel arall yw i Idwal fab Owain Gwynedd gael ei luchio i'w dranc i'r dyfroedd oer.

Dyfarnwyd gwaith prosiect disgyblion Dosbarth I yn ail mewn cystadleuaeth a drefnwyd gan Lyfrgell Sir Gwynedd Adran Aberconwy ar gywaith yn ymwneud a'r Esgob William Morgan.

I'r 'gwirfoddolwr', Ieuan Gwynedd, y bygythiad i'r 'genedl Anghydffurfiol' o du'r Eglwys oedd craidd y ddadl yn erbyn derbyn arian y Llywodraeth i ariannu ysgolion.

Ychydig ddyddiau cyn y Nadolig diwethaf, anfonais lythyr i'r Wasg yn amddiffyn penodiad Mr Graham Hulse yn gadeirydd Awdurdod Iechyd Gwynedd.

Mae gwaith aentio Gwynedd ap Tomos wedi dod yr un mor adnabyddus a phoblogaidd erbyn hyn â'r gwaith arloesol y mae hi a'i gŵr Dafydd ap Tomos wedi ei wneud ac yndal i'w wneud i wireddu'r breuddwyd o greu yr oriel ym Mhlas Glyn-y-Weddw.

(Arwyddwyd y cytundeb hwn gan CAB Gwynedd, Yr Ymddiriedoaleth

Sonia'r gweddi%au am wrthdaro rhwng Maelgwn Gwynedd a'r santes, ond nid yw'n eglur beth oedd achos y gynnen rhyngddynt.

Ni ellir gwadu nad Brad y Llyfrau Gleision a daniodd enaid Ieuan Gwynedd ac a fagodd ynddo wir ymdeimlad o Gymreictod a gwladgarwch.

DAMWAIN: Drwg gennym glywed fod Mr Bruce palmer, Glanrafon wedi bod yn Ysbyty Gwynedd am beth amser.

Er bod Cymdeithas Tai Eryri bellach wedi tyfu i fod sawl gwaith maint Tai Gwynedd mewn telerau adnoddau a rhaglen ddatblygu, cedwir perthynas glos a buddiol rhyngddynt.

Fore Llun, Mawrth 20fed, bydd aelodau o Ranbarth Gwynedd Cymdeithas yr Iaith Gymraeg yn codi baner enfawr ger mast ffôns symudol yn y Felinheli.

Gwynedd Syniad o gyfarfod â grwp cynghorwyr Plaid Cymru sy'n rheoli'r Cyngor -- dim symud ffurfiol eto.

Cyfraniad Gwynedd Gorbenion ac offer

Wedi blynyddoedd o berfformio dros y byd, mae'r bas-bariton o Bant Glas, Gwynedd, wedi penderfynu dod yn nes adref.

Codi o'r llwch a wnaeth Ieuan Gwynedd, yntau, a hyd yn oed pan oedd yn weinidog yn Nhredegyr dim ond cildwrn pitw a gâi am ei wasanaeth.

Mae ar Awdurdod Iechyd Gwynedd angen rhagor o Gymry da fel chi.

Ymosodiadau o'r awyr ar Gaerdydd, gorsaf y Llu Awyr ym Mhenrhos, Gwynedd, Doc Penfro a Llandarsi.

Dywed fod llwyddiant i ddenu'r cynhyrchiadau yma i Wynedd yn profi bod angen i'r gwasanaeth yma yng Nghymru, ond Cyngor Sir Gwynedd yw'r unig awdurdod sydd yn cyflogi swyddog yn benodol i'r gwaith hyn.

Fodd bynnag, erys problemau o hyd ynglŷn ag effaith sustem gludiant cyhoeddus Gwynedd ar yr amgylchedd, megis y ffaith fod y cerbydau, yn gyffredinol, yn heneiddio.

I Ieuan Gwynedd a'i debyg, nid oedd eu gwrthwynebu yn ddim ond parhad o ymgyrch hir-dymor i sicrhau addysg deilwng i'r Ymneilltuwyr.

Os ceir y dyfarniad terfynol yn Lwcsembwrg þ ac rwy'n hyderus yr aiff Cyngor Gwynedd â'r mater i'r eithaf Ewropeaidd, os bydd raid þ bydd y dyfarniad hwnnw'n un tyngedfennol i'n dyfodol ni fel Cymry.

Gwyddai Ieuan Gwynedd fod nifer o offeiriaid eglwysig yn cribo i lawes Lingen, Symons a Johnson, ac er ei fod yn fawr ei ofid yn sgil marwolaeth ei wraig a'i fab, aeth ati i gasglu ystadegau ynglŷn ag enwadau crefyddol yr ardaloedd glofaol.

Roedd un o brif lysoedd tywysogion Gwynedd yn Aberffraw, ac mae hanes canoloesol y pentref hwn wedi ei arddangos o amgylch Llywelyn a'i orsedd.

Mae Mrs Lily Evans o'r Waunfawr yn treulio ychydig amser gyda'i merch a'i mab ynghyfraith, Mr a Mrs Bryn Lloyd Jones, yng Nghwn Eithin, Lon y Meillion, ar ol cael triniaeth yn Ysbyty Gwynedd.

Un o'r achosion diweddaraf o hyn oedd dyfarniad bwriadol, haerllug y Tribiwnlys Diwydiannol drwgenwog hwnnw ym mae Colwyn rhyw flwyddyn yn ôl, nad oedd gan Gyngor Sir Gwynedd yr hawl i fynnu bod gan ymgeiswyr am rai swyddi wybodaeth o'r Gymraeg.

Rhys Stephen (Gwyddonwyson) gweinidog amlwg ym Manceinion a chefnogwr brwd i Ieuan Gwynedd a oedd yn hanu o Dredegar - fe ystyriwyd offeiriaid sir Fynwy hefyd yn fradwyr ar ôl i'w tystiolaeth i'r Comisiwn gael ei chyhoeddi.

Trwy gyd-gysylltu a Chyngor Henoed Gwynedd a'r Uned Hybu Iechyd llwyddwyd gyda'r cais wnaed i'r Swyddfa Gymreig i sefydlu swydd hybu iechyd yr henoed.

Dan gochl y ffugenwau 'Cambro Sacerdos' a 'Ordovicis' yr ymddangosodd y llythyrau bustlaidd hyn, ond gwyddai Ieuan Gwynedd mai ficer Aberdâr oedd y 'Jeroboam rhyfygus a chelwyddog hwn'.

Cwmni yw Cynnal a sefydlwyd gan Gynghorau Sir Gwynedd ac Ynys Môn i ddarparu amrediad o wasanaethau addysgol.

Estynnwn yr un croeso i Mrs Laura Lewis, Y Wern adref o Ysbyty Gwynedd gan obeithio y bydd pob un ohonynt yn gwella yn drylwyr.

Eu prif nod yw cyflwyno'r arferion dysgu llwyddiannus a da a: i.welwyd gan athrawon Gwynedd wrth arsylwi ii.gyflwynwyd trwy ffrwyth ymchwil a phrosiectau eraill yn y Gymraeg a'r Saesneg yn y gorffennol, a hynny mewn dull hylaw a hawdd ei stumogi.

Cyhoeddwyd gwaith amryw ohonynt ac yn nes i'n dyddiau ni, dyna Eos Gwynedd gan John Tomos Pentrefoelas, a Beirdd Uwchaled a Pitar Puw a'i Berthynasau gan Thomas Jones Cerrigellgwm.

Cyn weinyddwr/cyfrifydd Theatr Gwynedd.

Er ei bod wedi ei lleoli yng nghyfnod Maelgwn Gwynedd, yn y chweched ganrif, 'roedd iddi hi neges amserol iawn, sef dyfodol ysbrydol a diwylliannol Cymru ar ôl blynyddoedd barbaraidd yr Ail Ryfel Byd.

Gyda gwireddu hyn, medrodd y mudiad yma a sefydlwyd ac a ddatblygwyd gan Gyngor Gwlad Gwynedd ddechrau gweithredu'n annibynnol.

Mae ffilmiau epig a hanesyddol yn boblogaidd nwan ac mae llwyddiant Hedd Wyn wedi rhoi Cymru ar y map fel lle sydd â golygfeydd gwledig dramatig ac wedi profi bod gynnon ni adnoddau ac arbenigrwydd i'w cynnig." Mae gan Gyngor Gwynedd staff arbennig sy'n canolbwyntio ar geisio profi bod heip Sgrîn Cymru yn wir.

CYFLWYNWYD adroddiad y Prif Weithredwr fod Cyngor Sir Gwynedd eisiau saith cynrychiolydd ar y pwyllgor oherwydd mai dyna'r nifer isaf a allent ei ddewis er sicrhau y gynrychiolaeth angenrheidiol i'r grwpiau ar y cyngor.

Yr enwocaf o'r criw llafar hwn, yn y cyswllt presennol, oedd y Parchedig Evan Jones (Ieuan Gwynedd), Tredegar, prif ladmerydd y Cymry yn ystod 'argyfwng' y Llyfrau Gleision.

Mae Gwynedd wrthi ers tro byd yn datgymalu ei hun a gwared a gwasanaethau oedd ar gael.

Llwyddwyd hefyd i sicrhau cyllid i gyflogi gweithiwr datblygu llawn-amser i Gyngor Henoed Gwynedd.

Erbyn hyn, mae apêl yn erbyn y dyfarniad hwnnw wedi ei glywed (ddau fis yn ôl) gan y Tribiwnlys Apêl yn Llundain; ac yn yr apêl hwnnw, Cyngor Gwynedd a orfu þ roedd hi'n fuddugoliaeth fawr.

A phe bai Ieuan Gwynedd wedi cael byw, efallai'n wir y byddai wedi cyfrannu'n helaethach i fywyd Cymru na Henry Richard a Thomas Gee.

O'r cychwyn cyntaf mae rheolwyr yr ysgol uchod wedi gweithredu yn holol bendant, yn unol â chanllawiau Pwyllgor Addysg Gwynedd, dan drefn asiantaeth staffio cynradd -- trefn penodi Prifathro a Dirprwyon.

Yn awr, wele'r Awdurdod Iechyd yn gwahodd ymgeiswyr am swyddi holl-bwysig ac allweddol Prif Weithredwr yr Awdurdod, a Phrif Weithredwr Gwasanaeth Ambiwlans dros siroedd Gwynedd a Chlwyd.

Ni wyddwn unrhyw beth am y cyfansoddwr, ac eithrio mai Rwsiad ydoedd, ond wedi mynd ati i chwilio am fwy o wybodaeth mewn gwyddoniadur fe'm trawyd gan y tebygrwydd rhyngddo ac Ieuan Gwynedd.

Ers hynny, mae Grwp Deddf Eiddo Gwynedd yn cyfarfod ac yn gweithredu yn erbyn enghreifftiau o escploetio amlwg.

Hefyd, mae eisiau gwella'r broses o ledaenu canlyniadau'r arolygu hwn i'r sector anstatudol, mynd ati'n drefnus i adeiladu ar y cyswllt â'r sector anstatudol, a hynny'n arbennig drwy Fforwm Amgylchedd Gwynedd - fforwm lle gall y cyrff statudol ac anstatudol sydd â diddordeb yn yr amgylchedd gyfnewid syniadau a gwybodaeth.

Eglurodd fod i Feirdd Ynys Prydain gynt bedair Cadair - Gwynedd, Powys a Dyfed a Morgannwg - ac er mwyn pwysleisio rhagoriaeth hanesyddol Morgannwg a'i statws unigryw ef ei hunan honnai'n gyson mai Cadair Farddol Morgannwg yn unig oedd wedi goroesi i'w gyfnod ef.

"O'i gymharu â rhai o'r symiau ar y rhestr cyfalaf, dyma swm bitw, bitw iawn," meddai'r Cung Huws, a ychwanegodd: "Dwi'n amau ers tro bod 'na gynllun gan y Swyddfa Gymreig, a gan Gwynedd hefyd, i sianelu arian mawr i ganolfan gwleidyddol poblogaidd sy'n cael eu gweld -- a hynny ar draul yr ardaloedd diwydiannol traddodiadol, lle byddai'r arian yn gwneud mwy o les.

.' Hoffai Ieuan Gwynedd hefyd ei ddisgrifio ei hun fel mab y bwthyn neu wladwr mynyddig, a thelynegai yn ei ysgrifau a'i gerddi am fryniau gwyllt Gwalia, am lili%au a rhosynnau coch, am wenyn yn suo, am furmur y nant, ac am blant bochgoch yn chwarae'n hapus ar feysydd gwyrddlas.

Bydd angen inni weithio gyda'r Cyngor uchod i sicrhau bod llais effeithiol Gwynedd gyfan yn cael ei gyfleu i sylw gwneuthurwyr penderfyniadau cenedlaethol ar Ofal yn y Gymuned, y Ddeddf Iaith a'r Ddeddf Elusennau.

DANGOSYDDION PERFFORMIAD AR YR AMGYLCHEDD A AWGRYMIR: Cymryd rhan yn llawn yn Fforwm Amgylchedd Gwynedd a mabwysiadu a gweithredu côd yr Adran ar ymarfer da yn yr amgylchedd.

"Pwy ydi John Redwood i ddiystyru pryderon real iawn pobl Gwynedd pan fod lefelau rhai mathau o gancr yn uwch yng Ngwynedd na rhannau eraill o Brydain," meddai.

Condemniodd Ieuan Gwynedd feistri Tredegar a'r cylch am gymell gweithwyr i oryfed drwy orfodi tafarnwyr i brynu cwrw yn eu bragdai a phennu'r rhent yn ôl faint o gwrw a werthid.

I Ieuan Gwynedd, roedd Tremenheere wedi camddehongli'r sefyllfa yn llwyr.

Mae ucheliroedd Gwynedd hefyd yn amrywiol.

I Ieuan Gwynedd a'i gyd-wirfoddolwyr, yr oedd y brad, fel yr amlygwyd ef yn nisgrifiadau Symons, yn deillio, yn y lle cyntaf, o du'r Llywodraeth.

Brwydr yn erbyn afiechyd y phoen fu hanes bywyd Ieuan Gwynedd hefyd.

Cwmni Theatr Gwynedd yw'r unig gwmni sy'n teithio'n rheolaidd.