Gwyddai oddi wrth yr ychydig lythyrau a ddilynodd nad oedd pethau'n argoeli'n dda i Lynges Prydain yn India'r Gorllewin - Eistaing, a'r Llyngesydd a'i holynodd, Comte de Guichen, yn gyfrwys, y morwyr a'r milwyr yn anystywallt, afiechydon yn rhemp a llong ugain oed fel y Cornwall yn gollwng fel basged.

Ymateb a sylwadau Alan Llwyd: Canodd Cynan am y Tad Damien a fu'n gofalu am y gwahangleifion ar Ynys Molókai ym Moroedd y De, ond yn guddiedig-gyfrwys mae'n sôn am y Rhyfel Mawr ar yr un pryd, ac wrth fyfyrio ar aberth eithaf y Tad Damien yn myfyrio ar aberth y milwyr yn y Rhyfel Mawr yn ogystal.

Ond maen nhw'n gallu bod yn gyfrwys; maen nhw wedi penderfynu gwneud y peth; dyw e ddim yn digwydd yn ad hoc," meddai Janet Boyce o Ysbyty'r Mynydd Bychan.

"Os nad wyt gryf, bydd gyfrwys" medd yr hen air - ac felly y bu hi, ac fe'i trechais yn llwyr yn y bumed rownd.

Ni fedrai ond llenor gymysgu mor gyfrwys holl ddysg Ysgol Hanes Rhydychen ad addysg yr Ysgol Sur a blodau ac adar ac arwyr a'r un bersonoliaeth ryfedd yn eu cynnwys oll ac yn ei mynegi ei hun trwyddynt.

Yn yr un weithred yna, roedd hi'n bosib' rhagweld y ffordd y mae `rheolaeth newyddion' wedi datblygu, nes arwain at sensoriaeth gyfrwys Rhyfel y Gwlff.

Ond ddywedodd Mam ddim byd, dim ond gwenu'n gyfrwys arno.