Yn y blynyddoedd hynny byddai llawer yn mynd i'r traeth o ddiwedd Ebrill hyd ddechrau Mehefin i ddal llymriaid, a chawn innau godi gyda'r wawr i fynd efo 'Nhad - y fo yn palu efo fforch datws a minnau'n dal y llymriaid arian, gwylltion a'u rhoi yn y bwced.

Yn 'i dro galwyd fy enw innau, ac i lawr â mi.

Sylweddolais innau, er i bron ddeugain mlynedd fynd heibio, nad oedd digon o ddþr wedi cael ei dywallt ar y tân arbennig hwn, bod perygl o hyd fod rhywun yn credu fod rhywbeth wedi mynd o'i le gyda chyllid yr Eisteddfod Genedlaethol ym Mhwllheli.

Roedd hyn yn dipyn o loes i'm cydletywr, ond doedd wiw iddo ef brofi ohono; ac atgoffwn innau ef yn gyson â'r geiriau: "Gwatwarus yw gwin, a therfysgaidd yw diod gadarn!" Roedd honno'n flwyddyn galed iawn, ond bwriais iddi'n ddiarbed gan y gwyddwn yn dda na fyddai ailgynnig mewn cyfnod felly.

Am gael gair efo Mr Rees cyn iddi agor, medda' fo." Does gen i ddim cystal trwyn a Snowt am stori, ond mae gen innau glust sy'n gwrando.

Cymerais innau ddracht o'r ddiod wedyn ac roedd mor felys â'r gwin.

Dywedaf innau - os digwydd i'r pysgotwr daro ar y diwrnod y mae'r pysgod yn llwglyd - oer neu gynnes - yna mae diwrnod i'w gofio o'i flaen!

Ond doedd dim digon o le iddyn nhw i gyd mewn un gwely, ac mi fydden nhw'n gweiddi, "Rydw i bron _ syrthio o'r gwely!" "O, rydw innau bron _ syrthio!" "Does gen i ddim digon o le!" "Does gen innau ddim digon o le chwaith!" "A rydw i'n cael fy ngwasgu yn y canol!" Felly doedd yr un o'r dynion bach od yn gallu cysgu'n gysurus, ac roedden nhw wedi blino'n l_n.

Rwyt ti wedi penderfynu ffermio felly?" "Do Mam." "Rydw innau wedi penderfynu hefyd." "O?

Byddaf innau'n gofyn i mi fy hun yn aml: Sut y gall y Cymry fod mor ddi-hîd?

Yr wyf innau'n cytuno fod yn iawn i'r blaid gynnig ymgeiswyr mewn etholiadau seneddol; ond ar amodau.

Fodd bynnag, ar hyn gwelais filwyr yn gadael eu paciau ac yn mynd heibio rhyw gornel ac mi euthum innau i edrych i ble'r aent.

Yr oeddwn innau yn teimlo drosto, am y credwn nad ydoedd yn ddi-Gymraeg, gan na phenodid neb - doedd bosibl!

A phan welsant fi yn dyfod atynt, ac yn gwybod fy mod yn ddirwestwr, daeth un ohonynt o'r tu ôl i mi ac ymaflodd am fy nghanol a gwasgodd fy mreichiau, a chymerodd un araU hanner peint o gwrw, gan feddwl ei dywaUt i fy ngenau, er fy ngwaethaf, gwasgais innau fy nannedd mor dynn ag y medrwn, nes y methasant yn eu hamcan."

Ac mi af innau y ffordd arall ac mi welaf rywun ac mi ddwedaf innau dy fod ti wedi marw, ac nad oes gennyf yr un ddima goch y delyn i dy gladdu'.

A dyna fi, yn hollol anfwriadol, wedi taflu dþr oer ar yr 'ha ha' a minnau wedi bwriadu codi'ch calonnau chi, a f'un innau i'ch canlyn.

O, na fyddwn innau wedi deall hyn pan oeddwn acw!

Yr oeddwn innau'n adnabod llawer o awduron llyfr fy mam, ond yn awr, yng ngoleuni cofio amdanynt, yr wyf yn medru gwerthfawrogi llyfr mor gyfoethog ydyw, ac mor gyfoethog oedd fy mam pan oedd hi'n gwneud y detholiad.

Rhuthrais innau i mewn gyda'r cyntaf a dangosais i fechgyn y Cei fy mod o leiaf yn gallu marchogaeth ceffyl a hynny nid yn eistedd ond yn sefyll ar ei gefn.

Estynnodd lyfryn o'i boced a darllen ohono: 'Lleidr yw Vatilan a phlismon o'r enw PC Llong wyf innau.'

Mynd i'r Brifysgol yng Nghaeredin fu fy hanes y flwyddyn ddilynol a chan fod Dafydd Wyn, fy mrawd hynaf, newydd raddio o'r Royal (Dick) Veterinary College yno, yn y mis Gorffennaf cynt, roeddwn innau'n medru camu i'r gymdeithas Gymraeg yr oedd ef yn gybyddus â hi.

"A John ydi'ch enw chi, yntê" meddwn innau.

Euthum innau yn bersonol i bledio â'r Cyfarwyddwr Addysg, Mr Mansel Williams.

Yna rhedasom i'r tŷ a'n hanadl yn ein gyddfau i ddweud "Mae'r dynion wedi dod â'r elor i moyn yr angladd!" Yr oeddwn wedi dychryn ac wedi gwylltu, yn methu aros yn y tŷ ond yn ofni mynd allan rhag ofn bod yr elor wedi dod i'm cario innau i'r bedd!

'And I am the Aga Khan' meddwn innau.

Trodd ei golwg i'm cyfeiriad a daeth ataf a gofyn yn Saesneg: 'Where are you bound for?' 'Scotland,' meddwn innau.

"Wn i ddim fasa chi'n licio peth," meddai, "fasa fo'n wahaniaeth yn y byd gen i ddwad â dau." "Ardderchog, Mrs Roberts," meddwn innau'n ddigon awchus.

A gostyngeiddrwydd mawr, atebais innau fy mod yn credu y defnyddiai'r Arglwydd fi yn gyfrwng i'w hiacha/ u hi A'm calon yn llosgi ynof, dodais fy nwylo ar ei phen a gweddi%ais ag angerdd am i'r Arglwydd gyffwrdd â hi y foment honno yn ei gwendid a'i hiacha/ u.

Pob parch i bawb sy'n cael Cerddi'r Gaeaf at eu chwaeth (ac 'rwyf innau yn eu mysg) ond yr un parch i'r rhai y mae eu barn yn amau'r clod a roir i 'Awdl yr Haf' ('rwyf ymysg y rheini hefyd).

Nid wyf am geisio ail-ddweud hanes 'Fel Hyn y Bu', gan fod y gerdd yn ei ddweud ef yn gryno ddigon, a chan y bydd y rhai a glywodd Waldo'n ei adrodd yn helaethach, yn hynod anfodlon ar unrhyw ail ferwad a geir gennyf i, er ei bod yn weddus nodi fy mod innau'n ei gofio'n ychwanegu ambell damaid apocryffaidd, megis y sôn fod y brigâd tân wedi gorfod dod allan gyda'r heddlu i chwilio am y sbi%wr.

Ni ddywedodd Dafydd hynny wrthyf ac ni ddywedais innau wrtho ef; ond gwyddwn ein bod ein dau fel pe buasem o hyd yn disgwyl i Abel ddyfod i mewn.

Yn y man a'r lle daeth y stori'n fyw, a rhois innau floedd Halelwia dros y fangre er mawr syndod i'r gwartheg a'r defaid.

Roeddwn innau'n fwy bodlon, ond er hynny ni fentrais gysgu yn y camp bed am rai nosweithiau rhag ofn i rywun sylwi a chlebran wrth y Capten.

Gwenodd arnaf finnau a gwenais innau'n ôl, a dwedais, 'S'mai heno?' Hwyrach imi ymddangos yn rhy gyfeillgar oherwydd trodd yn ôl ac eistedd yn blwmp wrth f'ochr i.

Tacteg dda, oherwydd pan 'syfrdan y safent hwythau' cawn innau gyfle i ail gychwyn a rhoi ychydig o bellter rhyngddom iddynt gael gwneud yr un peth eto, ac eto ac ETO!

Ac felly y gwneuthum innau, oblegid ar fy ngwir, er fy mod yn hunangar nid oeddwn yn galongaled.

Beth bynnag yw rhinweddau ardaloedd, a gwledydd eraill y byd, gallaf innau dystio fod bro fy mebyd a'i llechweddau yn 'myned o hyd yn fwy annwyl im'.

Clywais i'w ysgerbwd ef ddod yn ddiweddarach yn eiddo i feddyg yn Nhalarfor, Llanystumdwy, a gallaf innau dystio'n ddibetrus imi weld ei benglog gan D.

Ond un peth amdanynt a fu'n destun edmygedd i mi ers y dyddiau yr oedd gen innau blant mewn ysgol oedd eu parodrwydd digwestiwn i gymryd gofal o blant y tu allan i oriau ysgol.

Yr wythnos ddilynol ('chwanegol!) bum innau'n ddigon dewr i stwffio i mewn ac eistedd ar y silff - da- acyna prowla 'chydig o amgylch yr ogof yma heb gwmni, mae yn anodd mynd ati ac yn ddigon peryglus i raddau heb dipyn o brofiad cerdded creigiau ag ochr mynydd uwchben y mor aflonydd....

Pwy sydd glwyfedig nad wyf innau glwyfedig?

Rydw i'n gobeithio'n fawr," meddai wrthyf innau, "y bydd eich ysgrif chwi yn Y Gwyliwr yn help i'w ddarbwyllo fo." "Byth!" meddai Sam, yn bendant.

Dyna oedd fy marn innau hefyd (er gwaethaf dyfarniad Bae Colwyn): nid oes sôn o gwbl yn y Deddfau Cysylltiadau Hiliol am 'iaith'.

Mi ddychrynais i pan gofiais i'n sydyn fy mod innau wedi dweud peth mor drosgynnol a hyn mewn rhyw gerdd...

"Deudwch wrthyn nhw." "Emrys Ifans," atebais innau mewn llais crynedig.

Dangosodd Mr Steffan Griffith mewn pennod ddiddorol o'i eiddo'n ddiweddar fod gan deulu Waldo Williams, o ochr ei dad gysylltiadau agos â'r ardaloedd rhwng Taf a Chleddau.' Ceisiaf innau ddangos yn yr ychydig nodiadau hyn fod gan y bardd gysylltiadau teuluol â'r Wythi%en Fawr ym Mrynaman yn ogystal.

Y bryniau hynny oedd maes y cenhadon y casglwn innau ac eraill o blant yr Ysgol Sul geiniogau i gynnal eu cenhadaeth.

Rhaid i mi adrodd yr hanes wrthych." Eisteddodd y wraig ar y gwely gyferbyn ac nid oedd hi'n siwr iawn beth i'w feddwl ohonof innau chwaith, erbyn hyn.

Mi deimlais innau fy ngwaed yn fferru.

Tywalltais innau baned o de cryf iddi a rhoi dwy lwyaid o siwgr ynddo.

Gwyliais yr hyn a wnaeth hi a dod oddiar y lifft yn union yr un fan a hi - ond syrthiodd ac yn rhy hwyr sylweddolais nad oedd hithau'n hyddysg yn y grefft yma - ac felly syrthiais innau.

A gobeithio y byddaf innau wedi medru cael gwared ag o leiaf olwyn yrru un o'r bwsiau deulawr 'na erbyn hynny!

Ond yn ei achos ef, ac yn fy achos innau, arweiniodd ar gariad tuag at y mynyddoedd, tuag at Gymru, a thuag at yr anweledig gor sy'n canu i arloeswyr a phererinion.

Wrth gwrs, wrth gwrs, atebais innau, yn hyderus na fyddwn yn clywed gair pellach am y peth.

Ac yn Shillong, prifddinas Meghalaya ym Mryniau Casia, yr oeddwn innau.

Oni bai 'mod i'n dipyn o ddyn ac oni bai fod gwasgfa parchusrwydd y canrifoedd arna-i, dyna'r union sŵn wnelwn innau 'fallai.

'Ydwyf, yn wir, syr,' ebwn innau.

Fe'm maged innau ar fferm Yr Hafod, yn ardal Ty Nant, bro mebyd David Ellis yntau.

Yr ail ar bymtheg oedd hi, mae hynny'n bendant i chi." Ceisiais innau gofio.

Treuliwn innau fy mhnawniau Sadwrn yn pysgota neu' n dysgu hwylio yng nghwch ffrind fy nhad.

Doeddwn i ddim wedi sylweddoli, mae'n amlwg, fy mod innau hefyd yn gynnyrch y gymdeithas honno, a bod y 'consumer society' bondigrybwyll wedi esgor ar ddiwylliant cyfan yr oeddwn innau'n rhan ohono yn ddiarwybod i mi fy hun.

Dyma fi wedi difetha'ch het chi, syr.' 'Hidiwch befo,' meddwn innau.

"Ond fedra i ddim cwffio," meddwn innau.

Rydw i wedi gweld rhai tebyg ichi o'r blaen, yn llawn delfrydau a syniadau rhamantus, ond wyddoch chi beth, erbyn iddyn nhw gyrraedd y canol oed parchus, y nhw ydi'r bobl fwyaf crintachlyd y gwn i amdanyn nhw, ac mi werthen nhw eu ffermydd i ladron tase'r pris yn iawn." "Ac felly, rhag ofn mai yr un fath y byddaf innau, dyma fi'n gwneud penderfyniad ynglŷn â Maes y Carneddau tra ydw i'n dal yn ifanc.

'Mi fydda innau'n edrych ymlaen,' meddai'n ddistaw awgrymog.

Wrth weled rhain mor hyfryd Cynhyrfais innau hefyd Anghofio wnes fy unig fam A wylo am fy anwylyd.

Ond gallwn innau, hyd yn oed, fforddio soffa ac, fel y Myrc yn y stori, yr oedd gan honno hefyd bedair olwyn pe byddai hynny o ots i neb.

Y llynedd cefais innau flwyddyn Sabothol, a threuliais hi yn dechrau darllen ar gyfer astudiaeth arfaethedig o ddylanwad y Beibl ar lenyddiaeth Gymraeg y canrifoedd modern.

Cefais innau fy ngollwng allan heb orfod ateb rhagor o gwestiynau.

Yn wir, ar ôl ambell i gêm yr ydw i fy hun wedi bod yn disgwyl clywed tyner lais y gwaredwr mawr yn galw arnaf innau hefyd.

Yno y bu+m innau lawer tro yn cael blas ar sgwrs gyda'r gof a'r saer athronydd hwn, un a allai fod wedi esgyn i gadair athroniaeth mewn rhyw goleg neu gilydd pe bai amgylchiadau wedi caniata/ u hynny pan oedd yn ifanc.

Gwelodd un o'r swyddogion fi, a daeth ataf i fy amharchu a fy nghuro; trewais innau ef lawer gwaith, ac ar ôl hir ffrwgwd ac ymladd mi a sobrais.

Fel Nain Rhoscefnhir ers talwm, rhen dlawd, mae gen innau ffydd mawr mewn siocled.

"Wel ie," meddwn innau, "ble gall ef fod ?" ac ymunais ag ef i chwilio'r lle yn ofalus.

"Yes, Sir," meddwn innau, "it is my first language." "Say a few words in Welsh for me now," meddai wedyn ac fe enwais innau rannau o'r corff.

Fedraf innau, chwaith, ddim gwneud sylw teilwng o gynhyrchion Ray Jones oherwydd fy niffyg gwybodaeth.

Ond gwraig bryd tywyll a orweddai ar y gwely hwnnw y bore y gelwais innau heibio.

Gwelais grwp yn heidio ar fryn bach - sgiais atynt a holi'r hyfforddwr pa le'r aeth fy un i - gan yr hoffwn innau ei ddilyn?

Na, ddim mewn gwirionedd, meddwn innau.

Ond erbyn hyn ofnwn fod yr holl drafferth a gymerai ef gyda mi wedi mynd yn ofer, a bod fy holl ymdrechion innau wedi mynd gyda'r gwynt.

Deheuwr bywiog, o athrylith wasgarog, Eglwyswr, ac aelod o Goleg Worcester oedd DM Jones; Gogleddwr araf, diwreichion, Ymneilltuwr, ac aelod o Goleg Balliol oeddwn innau.

Dychwelais innau i'r Amwythig i weld yr arbenigwr ynglŷn â'r cefn am y tro olaf, gobeithio.

Wrth gytuno'n llwyr â hynny, fe ddywedwn innau y bydd y broblem hon yn un o'r pynciau pwysicaf a fydd yn wynebu Huw Jones wrth iddo gamu i'w swydd newydd.

Ond doedd dim digon o le iddyn nhw i gyd ar un gadair, ac mi fyddai pob un ohonyn nhw yn gweiddi, un ar _l y llall, "O, rydw i bron _ syrthio!" "Rydw innau bron _ syrthio!" "Does gen innau ddim digon o le!" "A rydw i'n cael fy ngwasgu yn y canol!" Felly doedd yr un o'r dynion bach od yn cael gorffwys iawn, ac mi fydden nhw bob amser wedi blino.

Yr wyf innau'n un o'r lleiafrif hurt sy'n gweld ynddo farwolaeth barchus ac esmwyth ac angladd ddialar i'r Gymraeg.

"Mae arnaf i eisiau'r camp bed 'na sy gyda chi, yr un gawsoch chi gan y Cyrnol." "Reit, syr," meddwn innau, yn hollol ddiniwed.

Pan laniodd yr awyren mewn cae ar gyrion Mogadishu, a phan agorodd ei safn fecanyddol yn araf er mwyn i'r gwaith o ddadlwytho sachau bwyd a newyddiadurwyr ddechrau cyn y saethu, roedd yr olygfa yn un yr oeddwn innau wedi'i gweld ar sgrin y teledu.

Ddaeth yna ddim da o symud y ffon oddi yno; mi fu fy nhad farw ac mi fu+m innau mewn perygl einioes hefyd, ac mi fu Maes y Carneddau mewn perygl." "O Alun dydw i ddim yn dy ddeall di weithiau, dyma ti eto'n rhamantu ac yn byw mewn byd o ffantasi." "Efallai'n wir.

Mi wn i iddi gael ei magu ar Ynys Islay yn yr Hebredies (ynys y bu+m innau arni hi, ddwy flynedd yn ôl, am fymryn o wyliau) a'i bod hi, bellach, yn byw yng Nghaernarfon, yn ardal Twtil, a'i bod hi'n addoli'n gyson yn Eglwys y Santes Fair.

Tra oedd Martha Jones, sef y forwyn fach, yn gwneuthur munudiau trwy gil drws y parlwr, o'r lle y tarddai miwsig â mwg tybaco, anadlwn innau'n helaeth o'r aroglau cinio a ddeilliai'n chwaon hyfryd o'r gegin gefn.

Mentrwn innau awgrymu fod Elphin yn yr wyth soned hyn, os nad yw'n cyrraedd uchelderau De Musset a Novalis, ac er gwaethaf ei adfeiliaeth ber-bydredig fin de siecle, wedi cyrraedd lefel o orffennedd deallus sy'n tra-rhagori ar lawer o feirdd y ganrif ddiwethaf a gyfrifir rywsut yn haeddiannol o'n sylw.

ia,' meddai Caradog, 'taswn i'n digwydd 'i weld o mi fuaswn innau'n diolch iddo fo hefyd.' Cymeriad arall y bu+m lawer yn ei gwmni oedd Hamilton, Nant y Gors.

"Tyrd, Sam!" Dilynodd y ddau Aled drwy ddrws y cyntedd, ac mi gefais innau fy hun yn mynd gyda nhw.

"Wel, dyma ffordd Gristionogol grand o wynebu problemau, hogia bach!" meddaf innau wrthyf fy hun.

Ond ymhell cyn imi ymadael a Rwsia roeddwn innau hefyd yn chwennych taro i Tesco ac yn dyheu am gael agosau at Argos.

Efallai y cofiwch chi fod gen innau hawliau, hawliau fyddai'n llai dymunol ichi na dim ddigwyddodd neithiwr." "Dydi hynna ddim yn deg," meddai hi.

Mae'n well i Nipon a gymerwyd yn garcharor gael ei ladd yn hytrach na dychwelyd i'w wlad." Ar ôl meddwl am foment mentrais innau ateb, "Bydd yna groeso i'r carcharorion Prydeinig i gyd pan ânt adref." Yr oedd yn amlwg oddi wrth ei wedd nad oedd yr ateb hwn yn ei blesio'n fawr.

Na, dydw i ddim yn dy feio di, Huwcyn." Trwy fy ngalw'n Huwcyn llwyddodd Gruff, yn ei ffordd gynnil ei hun, i gyfleu coflaid o gydymdeimlad fel y'm hysgogwyd innau i fwrw rhagor ar fy mol.

Yr oedd yno dy yn cael gwerthu diodydd meddwol am dair awr bob dydd; meddwais innau yno, ac euthum gyda dynes ddu o Hottentot, ond nid ar feddwl da, fel y gellid tybio.

Ni fu SL erioed yn fardd poblogaidd a da fuasai clywed rhagor o feirniadaeth o'r math a geir weithiau yn ysgrif Gwenallt, sy'n dweud, er enghraifft, 'Nid yw Mr Lewis yn cerdded mor sicr yn y mesurau traddodiadol at yn y vers libre.' Teimlais innau droeon mai gwely Procrwstes y mesurau caeth a orfodai SL i gynnwys geiriau hen, prin ac anghyfiaith a chystrawennau hynafol a chymhleth, fel petai tywyllu ystyr yn ddibwys neu hyd yn oed yn rhinwedd.OES AUR Y WASG GYMREIG