Rhydwen Willams a roddodd inni bortread o'r cymunedau glofaol yn ei bryddest fuddugol 'Ffynhonnau' yn Eisteddfod Abertawe ym 1964.

"Antidote ydi'r gair, was i," ebr efô, wedi inni fod am dipyn yn trafod posibilrwydd yr awgrymiad.

Nid wyf yn cofio'n iawn beth a ddywedwyd, ond rwy'n meddwl inni gytuno mai ymgais yw'r naill a'r llall i roi trefn ar amrywiaeth mawr o elfennau gwasgarog, a'i bod yn werth inni ddyfalbarhau.

gyfieithu'r testun yn ffyddlon ac inni yn y mannau anodd esbonio'r cyfryw yn gwbl ddidwyll.

Cafodd Ben bwl o chwerthin nes ei fod yn wan wrth inni ddarllen am hyn ac hyd heddiw, pan mae na ddigon o fybls yn y bath, mae'n dal i chwarae bod yn hen wr o wlad y sebon.

A chyn inni gyrraedd Pencader gwelsom eu Hallegro lliw'r cwstard yn tynnu i mewn i'r clais yn ymyl y bont sy'n croesi'r heol sy'n arwain i Landysul.

Nid oes raid inni dreulio llawer o amser yn trafod y ddau gam cyntaf.

Heddiw rhaid inni ddeall fod rhagfarn wrth-Gymreig y blaid Lafur mewn rhai rhannau o Gymru-Morgannwg Ganol, er enghraifft - yn deyrnged uniongyrchol i'n cynnydd ni, gan fod rhaid i Lafur ystyried cenedlaetholdeb Cymreig fel gelyn gwleidyddol o'r radd flaenaf.

Teimlech rhyw ysbryd yn eich codi a'ch llonni wrth ddawnsio iddyn nhw, ac yn sicr y tair noson ola' pan oedd y dawnswyr oll gyda'i gilydd oedd uchafbwyntiau'r žyl inni.

Rho inni weledigaeth glir o addaster yr Efengyl ar gyfer yr ieuanc fel yr hen.

Mae'r 'conau'yn sensitif i liw ac i olau llachar, a'r 'rhodenni' sy'n gweld pethau llai disglair ac sy'n rhoi golwg inni gyda'r nos.

Dim ond wrth inni ddechrau cerdded tuag at dacsi arall y cytunodd ar bris teg.

Prin, mae'n wir, yw'r wybodaeth fywgraffyddol fanwl sydd gennym amdano a'i waith, ond nid yw hynny'n rhwystr inni werthfawrogi ei gyfraniad.

Hynny yw, yn ein profiad beunyddiol, cyn inni roi ein cyneddfau gwyddonol ar waith, yr ydym yn gweld y byd yn ei gyfanrwydd cyfoethog.

Ymhen ychydig ddyddiau cefais alwad ffôn ganddo yn dweud bod y telerau'n dderbyniol ac yn gofyn inni fynd yno ymhen pythefnos, aros am ddeng niwrnod, ac y byddai ef yn danfon ticedi inni trannoeth.

Gallwch gyfrannu at gadw ansawdd BBC Ble ar y We wrth roi gwbod inni os yw unrhyw safle'n annerbyniol neu'n peri tramgwydd.

Gall ffermwr o'r trydydd byd fod yn ffigur niwlog gyda'i broblemau a'i obeithion yn ddieithr iawn inni - ond wedi inni weld ei wyneb yn eglur a chael cip ar ei deulu a'i gartref a'i gefndir yna daw yn berson y gallwn ddod i'w adnabod.

Y drwg yw fod y grefft hon - a fun un reddfol bron inni dros y canrifoedd - yn un mor ddieithr erbyn heddiw na wyddom sut i'w harfer.

'Rai blynyddoedd yn ôl,' meddai Jonathan, 'bu rhaid inni roi ein holl lyfrau i'r Gwarchodwyr.

Williams Parry o Glychau'r Gog ac yn yr ail bennill dengys inni ei gynefin.

Mae'n gyfle hefyd inni gydnabod ein dibyniaeth ninnau ar Ragluniaeth.

Gall astudiaethau o anifeiliaid a phlanhigion y môr gwybodaeth inni am effaith llygredd ar y gadwyn fwyd.

A gwared ninnau rhag bod yn gwta ein haelioni pan ofynnir inni gyfrannu at y gwaith hwn.

Er inni ddisgrifio gwr neu wraig fel "gwyddonydd", nid ydym yn golygu wrth hynny nad ydynt yn ddim byd arall.

Rhoir natur y llanc inni, yn gryno a chytbwys, yn y llinell agoriadol, gyda'r gair 'oer' yn yr esgyll yn wrthgyferbyniad didostur i'r 'twymgalon'.

Gan na wyddom beth oedd maint odid un o'r argraffiadau sy'n cario'i enw ef a'i gydweithwyr, nid oes modd inni wireddu'r hawl hon.

O wybod am drywydd barddoniaeth ddiweddarach Peate, mae gwirioneddol berygl inni gael ein llygad-dynnu'n ormodol gan ddiwinyddiaeth led-fodernaidd y darn.

Dyry ecoleg a bioleg môr wybodaeth inni am y 'matrics biolegol' sy'n diogelu y llongddrylliad, am gynnwys yr haen galed organig a'r effaith a gaiff creaduriaid y môr ar safle.

Os derbynnir y modd y crewyd ac y cychwynnwyd bywyd yma ar y Ddaear yn ol tystiolaeth ddiweddaraf seryddwyr a biolegwyr, yna rhaid inni hefyd dderbyn y gosodiad hwn: sef, os yw'r un amodau yn bod yn rhywle arall yn y gofod yna mae posibilrwydd fod bywyd yno yn ogystal.

Erbyn inni stemio i mewn i orsaf fawr y Waverley yng Nghaeredin, roedd hi tuag wyth o'r gloch y bore.

Heblaw llond bag o bob math o ffrwythau inni.

Os yr ydym am fynnu ymosod fel hyn ar anifeiliaid gadewch inni, o leiaf, wneud hynnyn ramadegol gywir.

Methasom yn lan a darganfod un, nes inni sylweddoli nad oedd y fath beth a ffenest siop yn bod yn y gymdeithas honno.

Gan na wyddem beth oedd arwyddocâd y gwrthrychau simneiaidd a welem yn y caeau a'u defnyddio i'n cyfarwyddo at ben draw y twnnel, bu raid inni ddilyn y ffordd am dipyn, nes inni gyrraedd ciosg Dôl-grân Uchaf.

Fodd bynnag mae un adran o'n garddio all fod yn fwy trafferthus nag arfer inni eleni yn ystod y tymor tyfu, pryfetach gelyniaethus a chlefydau.

Y môr yn gynnes a llawn heli cryf wrth inni nofio'n hyderus tuag at y dwr brown yn ein gwahodd ni tua'r traeth a gweld eglwys wen, fechan, ar y lan.

Mae'n addas inni ein cyflwyno ein hunain, ein teulu, ein ffrindiau, ein hardal, a'n gwlad i'r Duw trugarog sy'n cofio mai llwch ydym ac yn ein cylchynu â'r gras a ddatguddiodd mor ysblennydd inni yn ei Fab, Iesu Grist, sydd yr un ddoe, heddiw ac am byth.

Pe byddai'r Bod Mawr wedi bwriadu inni dreulio cymaint o amser ar bedair olwyn byddai wedi rhoi castars dan ein gwadnau.

Buom yn blasu'r dafodiaith yng nghwmni Dr Gwen Aubrey a'r Parchg Caradoc Evans Fe ddaeth y Prifardd Meirion Evans, Y Prifardd Robert Powell a'r Athro Hywel Teifi Edwards ynghyd â Grwp Offerynnol Ysgol Ystalyfera i gyflwyno'r Celfyddydau inni.

Trefn o fesur a roddodd inni ddywediadau lliwgar fel Dim llawn llathen a Rhoi chwart mewn pot peint.

Ennill anfarwoldeb Rhyfeddod mwyaf Cambodia inni oedd adfeilion teyrnas Angkor.

Rhaid inni ddweud wrth Gari.

Erbyn inni ddychwelyd i'r fan y buasem yn holi ynghylch diogelwch y twnnel, yr oedd un o'r ffermwyr ieuainc, a ddywedasai wrthyf ei fod wedi prynu pedair erw a hanner o'r trac, yn trafod picwarch ryw ganllath oddi wrthym a gwaeddais arno'r cwestiwn pa ddefnydd y bwriadai ei wneud o'r llain hirgul a brynasai.

Amlyga elfennau athronyddol i'r stori gyda'r naratif yn y person cyntaf, a'r person hwnnw (yr awdur, o bosib, ond nid o reidrwydd) yn rhoi ei hun yn sefyllfa Duw gan ddweud mai fel hyn y mae Duw yn edrych ar bawb o ddydd i ddydd ac fel hyn y gall brofi ein camweddau inni ar Ddydd y Farn.

Yn y bôn, roedd rhaid inni gredu os nad oedden ni yno, na fyddai'r milwyr, yr hofrenyddion, y pebyll, y feddyginiaeth na'r bwyd yno ychwaith.

Dal i'w hanwybyddu a wnaethom nes gweld, er mawr ddychryn inni, ei bod hi'n dod allan drwy'r ffenestr ac yn camu ar do y cwt bychan a safai dan y ffenestr ac a redai i lawr o fewn ychydig i lefel yr iard.

Wedi inni godi pabell yn Zernez yn yr Engadin Isaf, roeddwn wedi mynd i fyny i gaban Lischana, rhyw bedair awr uwchben tref Scuol, gan obeithio esgyn Piz Lischana yn y bore: yn y gwres mawr, roedd yn well gan y teulu gael prynhawn yn y pwll nofio.

Y mae dau beth a gychwynnwyd gan lywodraethau Toriaidd yn costion ddrud iawn inni y dyddiau hyn.

Hyd at heddiw mae'n diffyg ni o ymwybyddiaeth cenedl, ein hamddifadrwydd ni o falchter cenedl, yn rhwystro inni amgyffred arwyddocâd ac arwriaeth yr antur ym Mhatagonia.

Cofiwch, pan ddychwelwn ni i Grenada, fe fydd rhaid inni rannu caban ar y llong.'

Fodd bynnag caiff caredigion yr oesoedd canol eu swyno gan y stori hon o hyd, a hefyd boddhad o'r ysgolheictod cadarn sy'n ei chyflwyno inni yma.

'Rwan 'ta, Owain, beth am ganu "Dacw Mam yn Dwad" i Guto i basio'r amser nes inni gyrraedd y caffi?' Roedden nhw wedi canu 'Dacw Mam yn Dwad' dair gwaith a 'Mi welais Jac-y-Do' ddwywaith pan welodd Carol yr arwydd oedd yn datgan fod y gwasanaethau nesaf ymhen deunaw milltir.

Pâr i wirioneddau dy Air sanctaidd oleuo'n deall ac i wyrthiau dy ras ddyfnhau ein hargyhoeddiad nad oes enw arall wedi ei osod tan y nef trwy yr hwn y mae'n rhaid inni fod yn gadwedig ond enw Iesu.

Er nad ein cyfrifoldeb ni oedd hyn,bu inni anfon rhestr o'r mudiadau gwirfoddol hynny ddylai gael pleidleisio yn yr etholiad yma i sylw'r Swyddfa Gymreig.

Mae rhif yr ymholiadau wedi gostwng gan inni fod yn brin o ddau swyddog datblygu.

Ceisiai Project yr Armada, a drefnwyd gan Sydney Wignall, ddarganfod safle llongddrylliad Armada y gellid yn rhesymol dybio y byddai'n rhoi gwybodaeth inni am yr Armada na ellid ei chael o unrhyw ffynhonnell arall.

y wers honno'n glir yn ein meddylie wrth inni baratoi ar gyfer y gêm hon.

a rhaid inni fod yn barod i gynnwys [????

Mae hi'n hen bryd inni fynd.

Clywem eu sŵn fel haid o wenyn wrth inni sefyll y tu allan i'r drws, a chrynwn gan ofn.

Y cwbl a roddodd Deddf Iaith 1993 inni oedd Bwrdd yr Iaith a'r disgwyliad ar gyrff cyhoeddus i baratoi cynlluniau iaith.

O'r cwmwd aethom dros y bencydd a'r rhosydd yn fintai fechan o blant o bedwar cartref i'r ysgol, lle'r agorwyd inni feysydd a bydoedd newydd o oleuni.

Yr oeddem yma i gael ein cosbi, ac ni buom yn yn hir cyn sylweddoli y byddai'n rhaid inni fagu penderfyniad cryf os oeddem am ddod allan o'r lle hwn yn fyw Un ffordd i'n cosbi oedd rhoi llai o reis inni a'n gorfodi i fyw ar ddau bryd y dydd.

Os mai dyna be' s'gin y Sianal ddwy a dima' Gymraeg 'ma i'w chynnig, waeth inni fod hebddi ddim .

Mae'n rhaid inni roi'n holl galon yn y gwaith o drefnu'r Ddeiseb; rhaid iddi fod yn llwyddiant sgubol neu gwneud drwg mawr a wnaiff i Gymru%.

Rhaid inni gofio na ŵyr amryw o amaethwyr ieuainc a thirfeddianwyr heddiw fawr ddim am y difrod a achosai cwningod gynt.

Ceisiwch chi egluror gwahaniaeth rhwng guidlines a guidance achos does yna ddim mwy nag oes yna rhwng Rules a Regulations er y bun rhaid i ni fathur gair gwirion rheoliadau er mwyn inni fedru dweud, Rheolau a Rheoliadau fel y Saeson.

I ddibenion gwyddonol, y mae'n gwbl briodol inni ynysu'r wedd gemegol, dyweder, ar beth bynnag yr ydym yn ei astudio.

'Mi fydd yn rhaid inni wylio'r llwybr 'na â'n holl egni.

Fydd raid inni ond gwylio'r awyr am y llewyrch.'

Ar un wedd y mae hon yn rhoi camargraff inni, am ei bod yn llawer mwy personol na chrynswth gwaith y clerwr, ond eto i gyd y mae'n gwbl nodweddiadol o'i waith o ran ei hanfod, am fod tynerwch dynol o fewn y teulu yn wedd ar fywyd a bwysleisir yn arbennig yn ei gerddi mawl, ac am fod ei arddull seml ar ei mwyaf effeithiol yma yn cyfleu argraff o deimlad dwfn a diffuant.

Ni all neb wadu ychwaith nad yw bod yn ddinesydd Prydeinig, o gymharu a bod yn ddinesydd Cymreig, wedi cynnig inni fanteision lu.

Rhaid inni gasglu oddi wrth hyn y gall fod gan y ddau esgob ryw ran yn llywio cwrs ei fywyd addysgol.

Sgwn i faint fydd hi cyn y bydd y Cymry hynny a gwynai gymaint fod y Wasg Brydeinig yn anwybyddu Cymru yn gofyn iddi wneud yr un peth eto a gadael llonydd inni.

roedden ni'n eu cyfeirio nhw at bobl amheus, ac roedden nhw'n dod â gwybodaeth yn ôl inni.

Dylid cofio, wrth gwrs, inni ddefnyddio Golwg, Llafar Gwlad, Y Wawr, Fferm a Thyddyn, Cristion a Tafod y Ddraig er mwyn dosbarthu'r holiadur, a dylid cadw hyn mewn cof wrth ddehongli'r ffigurau.

Wrth inni bori dros gynnwys hwnnw, byddai'r Arlywydd Reagan a'i osgordd eisoes yn ei gwadnu hi am y maes awyr.

Rhaid inni wthio ymlaen dros Drefn Addysg i Gymru, Deddf Eiddo, ac ie, Deddf Iaith Gyflawn Gref.

Gan ei bod hi'n bum mlynedd ers i Menna Elfyn gyhoeddi cyfrol o farddoniaeth yr oedd hi'n hen bryd inni gael blasu ei danteithion eto.

Ni fynnaf drafod yma odid ddim ar yr Oesau Canol a pharhad y math (neu'r mathau) o genedlaetholdeb a geid yno, am y rheswm syml fy mod o'r farn inni gael yn rhan o'n cynhysgaeth o'r unfed ganrif ar bymtheg i lawr lun ar genedlaetholdeb diwylliadol 'newydd', cenedlaetholdeb ag iddo nodweddion anfediefal, cenedlaetholdeb yn y meddwl a'r dychymyg a oedd yn ymgais i wrthsefyll nerth y dylanwad allanol a oedd arnom.

Daeth llawer o Iythyrau o gefnogaeth inni, a chododd ein calonnau wrth eu darllen--un gan Arolygydd Ysgolion wedi ymddeol, rnai gan ardaloedd eraill a oedd yn wynebu'r un broblem a mai gan addysgwyr profiadol.

Byddai hanes cyflawn yn gorfod rhoi lle i'r gweithredu uniongyrchol, wedi i'r mesur fynd trwy'r Senedd, gan ychydig o genedlaetholwyr glew a garcharwyd mewn canlyniad, ond nid y Blaid a drefnodd hyn er inni drefnu'r amddiffyniad.

A chyda threiglad y blynyddoedd, onid oes posiblrwydd gwirioneddol inni ein cael ein hunain mewn cymdeithas a fydd yn gweld hyn fel ffordd i gael gwared â hen bobl sâl?

Roedden ni wedi dechrau amau Twm Dafis, ydych chi'n gweld, rhwng y rhybudd gwirion roddodd o inni gadw o'r ynys, a'r bechgyn yn ei weld yn dod o gyfeiriad y traeth ben bore, ac Olwen wedyn yn ei weld yn mynd a'r sachaid bwyd o un o gytiau Cri'r Wylan .

Os oedd y cread yn peri syndod i'r Iddew gynt, dylai'n gwybodaeth helaethach ni amdano beri inni synnu hyd yn oed yn fwy.

Ond gadewch inni ddechrau yn y dechrau yn y dechrau.

Cymry uchelgeisiol da-eu-byd oeddynt, neu a defnyddio'r term sy'n gyfarwydd inni'r dyddiau hyn, Yuppies' oeddynt.

Gan ei bod yn byw mewn oes mor beryglus mae'n bwysig inni wybod sut i gadw ein cartrefi a'n hunain yn ddiogel.

Petai'r Gynhadledd yn derbyn y cynnig hwnnw'n bolisi, yr oedd rhai ohonom yn rhagweld ymosodiadau na fyddem yn gallu amddiffyn y Blaid rhagddynt, a byddai'n rhaid inni ei gadael.

Ar ddiwrnod cynta'r ffilmio; fe wrthododd ganiatâd inni ffilmio murlun anferth o Che Guevara yn Sgwâr y Chwyldro, gan esbonio fod y llun ar ochr pencadlys gwasanaethau cudd y wlad.

Caniatâ inni adnewyddiad ysbrydol nerthol i'n deffro ni o'n cysgadrwydd ac i roi inni'r nerth i ailgodi'r muriau a ddrylliwyd ac i gau'r bylchau y rhuthrodd gelynion y Ffydd drwyddynt i anrheithio dy winllan.

Ymhellach, dylem annog ein gilydd nid yn unig i greu pethau sy'n rhoi gwell gwasanaeth inni ond i'w gwneud yn fwy o'n pethau ni'n hunain."

Y gwir amdani yw, pe byddair Bod Mawr wedi bwriadu inni gymryd yr holl fitaminau gwallgof yna sy'n cael eu gwerthu, mi fyddai o wedi eu rhoi nhw mewn cwrw yn barod.

Mae'n rhyfeddol cyn lleied a wybodaeth sydd gan yr athrawon am Brydain a bydd yn rhaid inni roi darlithoedd ymhob cyfarfod athrawon o hyn allan ar amryw o bynciau.

Ac, er syndod inni'n dau, mae'n siwr, cododd y corun i'w le.

Dim ond un Alun Jones sydd gennym, ond er mor annhebyg iddo yw nofelwyr eraill diwedd y saithdegau a'r wythdegau, mae'n ymddangos i mi inni gael adfywiad ym maes y nofel yn ystod y deng mlynedd diwethaf.

Wedi inni gyrraedd gwersyll Argyle Street ar Ynys Hong Kong dadlwythwyd ein holl baciau ar faes y parêd a chefais orchymyn i ofalu am tua dwsin o welyau.

Gadewch inni ystyried dau bwynt arall sy'n oblygedig yn thesis Saunders Lewis.

O'r pedwar ban ac ar eingion amser y lluniwyd inni wreiddiau i brofi sut y meithrinwyd brogarwch, capelgarwch, ysgolgarwch a thylwythgarwch, a dysgu drwy brofiad sut y gwnaeth gwaed a gwead greu un gymdeithas ddi- ddosbarth er bod rhaniadau emosiynol ynddi, megis rhwng capel ac eglwys, llawr gwlad a'r mynydd.

Rhaid inni barhau i fynnu newidiadau radical a gwirioneddol er lles y Gymraeg a'n cymunedau.