Y tro cyntaf y bu Waldo yn Iwerddon, dywedodd wrthyf iddo orfod teithio 'mhell cyn y gallodd glywed y Wyddeleg yn cael ei siarad yn rhugl ac yn naturiol gan bobl wrth eu gwaith bob dydd.

Wrth arwyddo Cytundeb Belffast (neu Gytundeb Gwener y Groglith) roedd prif bleidiau gwleidyddol y gogledd, a holl bobl Iwerddon trwy refferendwm ddiwedd mis Mai eleni, yn derbyn y lle blaenllaw a roddwyd i'r Wyddeleg yn y Cytundeb.

Nid oedd y sefyllfa lawer yn well yn Sbaen, yn ne'r Eidal, yn Iwerddon nac yn hen Wlad Pwyl.

O edrych ar rai o luniau David Gepp o Ogledd Iwerddon fe ellid maddau i'r anwybodus am feddwl fod bywyd yno'n un carnifal hwyliog.

Mewn llefydd fel Beirut, Gogledd Iwerddon neu Kuwait lle bynnag yr ydw i wedi bod - mae yna ddigwyddiad sicr a phendant wedi dangos i mi fod yna lywodraeth ddwyfol ac nid jyst llywodraeth fydol.

Bydd Simon Easterby, blaen-asgellwr Llanelli ac Iwerddon, allan o'r gêm tan tua'r Nadolig.

Brithir ei atgofion a'i fyfyrdodau gan gyfeiriadau at arwyr Iwerddon, yn enwedig wedi iddo ganfod fod carcharorion o Wyddyl wedi bod yn yr un gell ag ef o'i flaen.

Bu hefyd yn gweithio yn yr Alban ac Iwerddon.

Ond nid damwain na throsedd mo hyn ond un o hen arferion McDonaghs, Wards, Barretts a thylwyth tinceriaid Iwerddon o losgi trigfan yr ymadawedig.

Er mor glir yw'r gwrthgyferbyniad rhwng y ddau fath o lun, nid yn hwnnw y mae prif ddiddordeb y ffotograffydd, ond yn hytrach yng nghymlethdod y profiad o fynd yn ôl i Ogledd Iwerddon.

Roeddwn i wedi clywed sibrydion am y mater hwn cyn mynd i UEFA yn Amsterdam, ond yno fe gês i air efo Llywydd De Iwerddon ac oedd on ffyddiog iawn y bysen ni'n cwrdd i fynd ar syniad ymhellach, meddai J. O. Hughes, Llywydd Cymdeithas Pêl-droed Cymru.

Mae Llywodraeth Iwerddon yn poeni yn fawr y byddai hynny'n lledu'r clwy ymhellach.

Hurling yw gêm genedlaethol Iwerddon, nid pêl droed na rygbi.

'Rwy'n meddwl, yn wir, fod Iwerddon yn rhyw fath o Ynys Afallon iddo - yn ddihangfa pan fyddai bywyd yng Nghymru wedl el frlfo neu ei siomi.

Dyma paham y mae sefyllfa iaith a threftadaeth ein cenedl, er ei pherycled, ac er bod safle daearyddol Cymru mor anfanteisiol, gymaint yn gryfach na sefyllfa Iwerddon, yr Alban a Llydaw.

Lloyd George yn cael problemau oherwydd y penderfyniad i rannu Iwerddon yn ddwy, ac yn ffurfio'r garfan Heddlu Prydeinig Black and Tans i geisio cadw trefn.

Curodd Gweriniaeth Iwerddon Estonia oddi cartre 2 - 0 sy'n golygu eu bod nhw ar frig Grwp 2.

Y Gymuned Ewropeaidd yn derbyn Prydain, Iwerddon, Denmarc a Norwy at aelodau eraill.

Deffrôdd y Times ar unwaith i ddweud y dylid ymarfer '...' yng Nghymru, cyn iddi hithau godi Cynghrair Tir a throi'n ail Iwerddon.

Pwysodd Cathy ar Anna i ddod i weld y cwch ar dreialon neu hyd yn oed ar y ras fawr gyntaf i Iwerddon.

Cerddi ychydig yn fwy cofiadwy i mi oedd y rhai am y Gymru gyfoes.Mae Croesawu'r Cynulliad yn felys chwerw ei naws wrth i'r bardd gymharu sefyllfa o lawenydd yn ein gwlad ni a sefyllfa boenus barhaus Iwerddon.

Safle anodd iawn oedd safle'r gwledydd bychain ar y gorau, hyd yn oed os oedd ynt yn annibynnol, pan fyddai'r gwledydd mawr o'u cwmpas yn gwrthdaro, - meddylier am sefyllfa Iwerddon, Norwy, Sweden, Denmarc, Yr Yswistir, Belg, Holand, Ffinland.

Yng Nghyfraith Hywel fel yng nghyfreithiau Iwerddon, y dderwen oedd y fwyaf gwerthfawr o'r holl goed.

Cynnwys traddodiadau Cadog Sant a Llancarfan gyfeiriadau at Iwerddon ac at saint Gwyddelig, Finnian Sant yn arbennig.

Gan mor hawdd oedd croesi'r môr o Iwerddon i Gymru, yr oedd yn naturiol bod cyfathrach agos rhwng y ddwy wlad.

Beth bynnag arall oedd ym meddyliau'r seneddwyr wrth basio deddfau o'r fath, y mae'n amlwg eu bod am ysbeilio'r Gymraeg a'r Wyddeleg o unrhyw statws cyfreithiol ac i wrthod unrhyw le iddynt ym mywyd gwleidyddol Cymru ac Iwerddon.

Gadael y traeth yn sydyn am fy mod yn dychmygu bod tonnau'r môr yn adleisio galargan i'r sawl sydd dan faich, ond hwyrach mai o Iwerddon y dôi'r dagrau, am fod y wlad anobeithiol honno mor agos i'r traeth yma.

Mae Rhian Mulligan yn ffoi i Gymru o Iwerddon -- ar fferi Stena Sealink wrth gwrs -- i chwilio am erthyliad gan ei bod yn babyddes ffyddlon, mae hyn yn ddigon drwg.

Dro arall daw Cadog yn êl o Gaersalem a chaiff fod perthynas eiddigeddus wedi llad ei gefnder, digwyddiad sy'n dod ag atgof o'r arwyr yn dychwelyd o Iwerddon ac yn cael fod Caswallon wedi lladd Caradog fab Brên.

Straeon o Iwerddon

Yn bedwerydd, ceir pedair senedd daleithiol wedi eu sylfaenu ar bedair talaith hanesyddol Iwerddon gyda chyfrifoldeb tros ddosrannu arian, penderfynu ar gynlluniau datblygu taleithiol a goruchwylio gwaith heddlu'r Cynghorau Ardal.

Wedyn mae gan Yr Alban Hampden, Ibrox a Celtic a mae stadiwm newydd i gael ei hadeiladu yn Iwerddon.

Ond profiad pur chwerw oedd gweld y polisi y dadleuem drosto yn cael ei weithredu yn Chwe Sir Gogledd Iwerddon.

Tom Kindon, y golygydd, yn cynllunio rhaglen ddogfen ar Ogledd Iwerddon ac wedi gweld tebygrwydd rhwng tirlun yr ardal hon a rhannau gwledig o Iwerddon.

Mae'n bosibl, wrth gwrs, i ni ddarllen gormod i mewn i'w eiriau, ond heb os mae o'n gymeriad arbennig iawn ac wedi gweithio dros achos Heddwch yn Iwerddon ers ei drychineb ddychrynllyd.

Yr wythnos ddiwethaf yng Nghymru'r Byd cyhoeddwyd hanes am gyhuddiadau o dwyll ac ystryw yn erbyn rhai o wleidyddion amlwg Iwerddon.

'Fe gysyllton ni a'r Cynullad Cedlaethol a fe gawson ni gyngor digon cryf wrthyn nhw, fel y cawson ni o Iwerddon.

Credir mai un newid fydd yn yr uned oedd i fod i ddechrau'r gêm yn erbyn Iwerddon wythnos yn ôl.

Mae Henry, fydd yn hyfforddi'r Llewod ar y daith i Awstralia, wedi dweud na fydd gohirio gemau Iwerddon yn amharu ar obeithion eu chwaraewyr nhw o fynd ar y daith.

neu hyd yn oed fap o Iwerddon a thelyn Guiness, yn ddelweddau Pop mewn modd na fu'r map o Gymru erioed'.

Cafwyd perfformiad swynol yn y Lieder gan y soprano o'r Iwerddon, Franzita Whelan, cystadleuydd cynta'r noson.

Y tu allan i'r wasg swyddogol y mae son byth a hefyd am hollt rhwng dau ddosbarth yn Iwerddon newydd.

Dyn busnes o Donegal, yng Ngweriniaeth Iwerddon, a chyn-aelod o'r Dail yw perchennog y gwesty, James White.

Yng ngogledd Iwerddon, er enghraifft, mae talcenni tai wedi eu haddurno'n drawiadol gan ddarlunio'r gwahanol safbwyntiau gwleidyddol.

Yn hwyrach y noson honno a ninnau ar ein trydydd peint edrychasom eto ar Iwerddon a chofio mai arweinydd mudiad yr iaith a ddewiswyd yn Llywydd cyntaf y Weriniaeth, ac yna treuliasom noswaith ddifyr yn dyfalu pa un o'r tai bonheddig yng Nghymru a fyddai orau gennym fel plas i'n llywydd, a pha un ohonynt a ddylai fod yn Chequers Cymru.

Cyflwynwyd y noson thema, Noson Ewrop, gan Siân Lloyd a Karin Oswald a chafwyd portreadau ffilm am bobl o Gymru yn Ewrop, ymweliadau â'r Ffindir, Gwlad Groeg, Portiwgal ac Iwerddon gan Aled Samuel a deunydd archif.

Yn S4C roedd gan Euryn Ogwen gysylltiadau â darlledwyr yn Iwerddon a rhai sy'n gweithio yn yr Aeleg yn yr Alban.

Nid oes angen dweud mai'r cam cyntaf tuag at sylweddoli'r amcanion hyn, yn nhyb Sinn Fe/ in, yw gorfodi'r llywodraeth Brydeinig i derfynu ei hymyrraeth ym mywyd Iwerddon.

Mis Mai y llynedd, 5,234 o bobl oedd yn ddigartref yn Iwerddon a dim ond 27% ohonynt yn fenywod.

Dyna'r patrwm a'r cynseiliau a oedd gan y Blaid o'i blaen yn Iwerddon.

De Iwerddon yw gwir gartref hurling, ond mae traddodiad balch a chryf yn Antrim a Derry, hefyd.

Adlewyrchir yr edmygedd hwn o genedlaetholwyr Iwerddon yn Awdl Gwenallt.

O gymhwyso'r syniadau hyn at Ogledd Iwerddon, byddai Ulster, yn eu cynllun hwy'n cynnwys naw sir yn hytrach na chwech.

Doedd dim hanes am dywydd gwair, felly codais fy mhac a'i throi hi am Iwerddon.

Dichon nad oes cefnogaeth sylweddol i'r cynlluniau hyn yn Iwerddon ac y mae'r blaid yn dioddef oherwydd ei hamharodrwydd i gefnu ar drais.

Prif Ddigwyddiadau Hanesyddol 'Y Sul Gwaedlyd' yng Ngogledd Iwerddon pan daniodd milwyr Prydain at orymdaith hawliau sifil yn y 'Bogside' a lladd 13.

Hefyd ar ôl yr Ail Ryfel Byd, bu raid i nifer o Lydawiaid ffoi, i Gymru ac Iwerddon yn bennaf.

Yn hwyr y noswaith honno wedi treulio diwrnod digon diddan efo Mali a'r plant, cychwynnodd Merêd a Dilys am Gaergybi i ddal y llong hwyr am Iwerddon.

Y mae'n gweld Arthur, a chaniatau ei fod yn berson gwirioneddol, yn fwy o ffigur Celtig na Rhufeinig, yn debycach i Finn yn nhraddodiad Iwerddon nag i'r Comes Britanniarum.

Eithriad oedd "AE" (George Russell), yn ymboeni ag egluro'i genedlaetholdeb mewn cyfrol The National Being, a'r myfyrdod dychmygol am wladwriaeth Iwerddon.

Cydnabuwyd bod cynnydd sylweddol wedi ei wneud eisoes ym maes datblygu cynlluniau rhaglenni newyddion a materion cyfoes yn y Rhanbarthau Cenedlaethol, ond mae angen mwy o fanylion am y ffordd y mae rhwydweithiau cenedlaethol y BBC yn paratoi i ystyried y newidiadau mawr sydd ar fin effeithio ar Gymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon.

mynd yn nos o gwbwl yn y rhan honno o orllewin Iwerddon yr amser hwnnw o'r flwyddyn - sef canol haf.

Amcan y frigâd fyddai ymladd dros annibyniaeth Iwerddon.

Wrth gyferbynnu cefndir y nofelau hyn a chefndir llenyddiaeth Saesneg Iwerddon,mae Saunders yn nodi fod bywyd Iwerddon yn dal i fod yn amaethyddol, heb ei gyffwrdd gan ddiwylliant diwydiannol Lloegr.

Ymgyrch fawr i gadw Ulster allan o unrhyw lywodraeth annibynnol a fyddai'n cael ei sefydlu yn Iwerddon.

Gobeithion am heddwch yng Ngogledd Iwerddon wedi i bleidiau o'r ddwy ochr gytuno ar gyfamod all arwain at ffyrfio cynulliad.

Ac am ei bod hi'n ynys ym môr y gorllewin, yr oedd Iwerddon wedi cadw mwy o'i nodweddion cenedlaethol, ac fe allai Waldo ymdeimlo, ac ymglywed, â'i hen hanes a'i chwedloniaeth gyfoethog, wrth deithio drwyddi ar gefn ei feic.

mae'n bosibl y credid bod Santes Dwynwen (fel Santes Melangell a San Ffraid) wedi treulio cyfnod yn Iwerddon cyn dod i Gymru.

Er mai o'r dwyrain yn bennaf y daeth diwylliant yr oes honno i ganolbarth Cymru, daeth peth hefyd o Iwerddon.

...paham mae cymaint o ysgrifenwyr galluog yn Nghymru, yn ysgrifio traethodau campus; ac hefyd yn llanw y cyhoeddiadau misol â gweithiau talentog (heb gael na Choleg, nac Athrofa, nac hyd yn oed ddiwrnod o Ysgol) mwy nâ'n cymydogion yn Lloegr, a'r Iwerddon, a gwledydd eraill?

Ail ddarlleniad y mesur i roi hunan-lywodraeth i Iwerddon ond bu protestio yn Ulster.

Nodir pum peth sy'n llygru bywyd ysbrydol Cymru: y gwersylloedd gwyliau yng Ngheredigion, y cloddio am olew ym môr Iwerddon, y rocedi yn Aber-porth, yr orsaf niwcliar yn Nhrawsfynydd, a'r ymchwil am aur yn Sir Feirionnydd.

O Iwerddon y daeth mudiad Ffrud a Charon, efallai, ac o ogledd Cymru, Deiniol a Thysilio, seintiau y cysegrwyd eglwysi iddynt yn Llanddeiniol a Llandysiliogogogoch.

Mae 17 o chwaraewyr o Loegr wedi eu dewis, tri o'r Alban - gan gynnwys Simon Taylor, dewis 'annisgwyl' y daith - a chwech o Iwerddon.

David Trimble a John Hume yn ennill y Wobr Heddwch Nobel am eu hymdrechion i ddod â heddwch i Ogledd Iwerddon.

Ai oherwydd ei bod yn ail iaith swyddogol yn Iwerddon, neu am mai Saesneg yw iaith swyddogol de facto y Deyrnas Gyfunol?

Cyhoeddwyd fod John de Lorean, perchennog y cwmni ceir a fu'n hapfasnachu swyddi yng Ngogledd Iwerddon gydag arian y Llywodraeth, wedi'i brofi'n ddieuog o drafnidio cyffuriau yn yr Unol Daleithiau.

Yn Iwerddon, fe fu gwrthwynebiad, beirniadaeth, a gwatwar y sianel newydd-anedig.

Pan fydd y teledu yn darlledu o'r Daíl yn Iwerddon, mae hi'n gyfyng gyngor ar yr aelodau sydd am siarad Gwyddeleg.

Mae Nia eisoes yn paratoi teithiau i Gaergrawnt ac i'r Iwerddon i weld pobl sy'n arbenigo yng ngwaith Nansi Richards.

Weithiau daeth y diwedd o fewn oriau iddynt ffarwelio a'u cyfeillion, megis a ddigwyddodd ddwy flynedd yn ddiweddarach yn hanes y Tayleur a hyrddiwyd ar greigiau Ynys Lambay ger arfordir Iwerddon tua diwrnod ar ol gadael Lerpwl.

Yn rhyfedd iawn roedd bron pob gêm rhwng Cymru a Gogledd Iwerddon yn gêm ddiflas cyn amled â pheidio yn cael ei chwarae ar nos Wener o flaen torf bitw.

Wedi gwallgofrwydd bargeinion Ionor yn y faelfa cafwyd egwyl gymharol dawel, a dechreuodd y staff son am eu cynlluniau ar gyfer gwyliau'r haf: bwthyn yn Sir Benfro - y - Dyfed; wythnos yn Llundain; paentio'r tŷ; Iwerddon; llynnoedd Lloegr; Cernyw; Eastbourne; a hyd yn oed Majorca.

O'r terfysgwyr i gyd, 'doedd dim amheuaeth mai trigolion Tipperary oedd y ffyrnicaf ac alltudiwyd nifer fawr o Dde Iwerddon i gyfnodau hir o benyd wasanaeth.

Efallai mae gwendid sylfaenol y cynnig yw diffyg adnoddau Gogledd Iwerddon ar angen i berswadio UEFA i ganiatau pedair gwlad i fod yn y rowndiau terfynol fel timau cartref.

Cynhyrchodd raglen arbennig yn dilyn Refferendwm Cytundeb Heddwch Gogledd Iwerddon gyda chysylltiadau byw gan ein gohebydd gwleidyddol Bethan Rhys Roberts ym Melfast ac Aled Huw yn Nulyn.

Os ydych chi eisiau gwylio S4C yn Lloegr, yr Alban neu Ogledd Iwerddon, ac rydych eisoes yn berchen ar focs a desgl SkyDigital, ffoniwch Wifren Gwylwyr S4C ar 0870 600 4141.

Bydd y casgliad hwnnw yn cael ei arddangos yn Aberystwyth yn y flwyddyn newydd ac mae cynlluniau i'w arddangos yng Ngogledd Iwerddon ac i'w gyhoeddi ar ffurf llyfr.

Roedd y lluniau'n ymwneud â phroblemau Iwerddon, pobl dduon yn Lloegr, a materion pwysig eraill...

Yn wahanol i aelodau seneddol yr wythdegau edrychai Hyde yn ôl i gof y genedl, i'w hen wareiddiad Gwyddelig a'i iaith, a'i len a'i hanes, a chredai y gellid eu troi'n wrthglawdd yn ebryn y diwylliant Seisneg oedd yn brysur Seisnigo Iwerddon.

Y mae perthynas rhwng y gair Cymraeg bala a'r gair Gwyddeleg bel 'bwlch, aber' ac y mae'r gair hwn hefyd i'w weld mewn enwau lleoedd yn Iwerddon a'r Alban - enwau megis Bellaugh, pentref ger Athlone yn Iwerddon a Bellhaven yn

Dywedodd wrth "Taro Naw" nad oedd y diwydiant twristiaeth yng ngorllewin Iwerddon wedi ffynnu drwy fod yn wrth-Seisnig ac y dylai Cymry Cymraeg newid eu hagwedd.

Yn gyfochrog â'r ddau gyfeiriad hyn mewn hen gerddi, y mae'n werth crybwyll y ffaith fod pedwar neu bymp o bersonau o'r enw Arthur yn hysbys yn y chweched a'r seithfed ganrif, yn benaethiaid neu fân frenhinoedd, yng Ngogledd Prydain, yn Iwerddon ac yng Nghymru.

Ffodd Melangell i Gymru er mwyn osgoi priodas a drefnwyd gan ei thad yn Iwerddon.

Dewiswyd safle mewn dwr dwfn (Swnt Blasket, Iwerddon) gan y byddai hyn yn lleihau effeithiau cerrynt ac ymyrraeth gan rai'n chwilio am ddarnau i'w cadw.

Os bydd rhaid gwneud hynny, bydd rhaid cysylltu â chynrychiolwyr pob un o'r Chwe Gwlad, nid Undebau Cymru ac Iwerddon yn unig, i weld a ellir ail-drefnu'r gêm mewn tymor sy eisoes yn orlawn.

Efallai, fe'i clywais yn honni, y byddai'n rhaid i Gymru fynd fel Iwerddon a cholli'i hiaith cyn y cyffroid hi i adweithio yn erbyn y golled ac i droi at genedlaetholdeb.

'Gobeithio y Sadwrn wedyn y bydda i yn chwarae yn erbyn Iwerddon.

'Mae gêm Iwerddon yn mynd i fod yn dipyn o sialens.

Ymysg ei ddiddordebau mae rasio beiciau, ac mae wedi rasio ar lefel rhyngwladol yn cynnwys ras tri diwrnod yn Iwerddon, a rasio tra yn aros yng nghanolfan chwaraeon byd enwog Club La Santa ar ynys Lanzarote.