Er mai yn y blynyddoedd 1909 ­ 1915 y cyrhaeddodd y Mudiad Rhamantaidd ei anterth, gyda 'Gwlad y Bryniau', 'Yr Haf' ac 'Eryri', yr oedd y llanw wedi troi yn erbyn Rhamantiaeth erbyn hynny, gan fod darllenwyr wedi syrffedu ar yr awdlau a'r pryddestau hyn a oedd wedi eu lleoli mewn rhyw orffennol chwedlonol, ac wedi syrffedu hefyd ar eirfa'r Rhamantwyr.

Oherwydd bod y rhan hon o'r afon yn agos i'r môr, bydd y llanw yn effeithio arni a bydd ei lefel yn codi ac yn gostwng yn ôl y llanw.

Bu trai a llanw yn ein hanes.

Mae pob mudiad yn gwerthfawrogi eu hen wynebau ynghanol llanw a thrai yr aelodaeth gyffredinol a tydi Cymdeithas yr Iaith yn ddim gwahanol i hynny.

Mae'n terfynu'r traethawd drwy son am Geiriog fel bardd gwladgarol: 'yr oedd yn nofio ar donau y llanw gwladgarol sydd yn cryfhau yng Nghymru bob dydd.'

Yr oedd yr Almanac yn ystordy o wybodaeth gymysg am genedlaethau lawer, geni, priodi, marw rhyw deyrn neu arglwydd, drylliad llong, neu dan mawr Llundain, ac yna yn sydyn, rhyw ddywediadau fel - "Gwynt a glaw, yma a thraw%, rhyw erchyllderau dyddiol am sbel wedyn, ac yna "Felly pery i'r mis derfynnu%, hynt y lleuad a thrai a llanw.

Diolch byth, yr oedd y llanw wedi troi a blas yr heli yn ei ffroenau, fe ddeuai ffrwd o fywyd newydd i'r harbwr gyda'r llanw i ysgubo'r surni oedd ar y tywod ac o'i hysgyfaint hithau.

Arferent fynd am dro, pan oedd y llanw'n isel, a cherdded hyd at yr ogofeydd lle glaniodd y Cymry cyntaf.

Cerdded y gwaliau a llwybreiddio fy ffordd o'r Forum - sgwâr braf gyda'r deml i Jupiter yn llanw un pen iddi a'r Basilica a themlau Apollo a Venus yn addurno'r pen arall.

* a ydyw eich ysgol wedi cytuno i'ch rhyddhau yn ystod y tymor ac a gadarnhawyd trefniadau llanw?

...paham mae cymaint o ysgrifenwyr galluog yn Nghymru, yn ysgrifio traethodau campus; ac hefyd yn llanw y cyhoeddiadau misol â gweithiau talentog (heb gael na Choleg, nac Athrofa, nac hyd yn oed ddiwrnod o Ysgol) mwy nâ'n cymydogion yn Lloegr, a'r Iwerddon, a gwledydd eraill?

Yr oedd i lwyddiant diwydiannol yr Wyddgrug, fel i lwyddiant diwydiannol rhai o drefydd Deheudir Cymru, ei broblemau, a daeth tonnau'r llanw Seisnig cyntaf i effeithio ar y werin Gymreig dros Glawdd Offa, er bod hwnnw wedi ei godi ganrifoedd lawer ynghynt.

I'r ychydig a weithiai yn y Blaid, wrth gwrs, yr oedd ei helynt a'i delfrydau yn llanw eu bryd yn llwyr o ddydd i ddydd.

Roedd y llanw'n uchel, dim golwg o'r mwd, a mastiau cychod hwylio yn cwblhau darlun dymunol tu hwnt.

"Bob yn ail ddiwrnod," ebe Owen Owens, gan aros i boeri i'r tân, 'y ngwaith i oedd mynd lan ar hyd llwybr mynydd i ryw hen dŷ allan tua milltir o'r tŷ ffarm, a llanw'r rhastal â gwair o'r dowlad, a rhoi gwellt glân o dan y bustych ac edrych eu bod nhw'n iawn.

Teimlwyd brig y llanw yng nghwrdd gweddi'r bobl ieuainc yn Nghapel Horeb [y Bedyddwyr]...Yr oedd yr hwyl a'r gwres mor nerthol fel y penderfynwyd treulio y prydnawn mewn gweddi, yn hytrach na chynnal Ysgol Sul.

Mae'n arwyddocaol fod y rhyfel yn cael ei gyflwyno mewn delweddau rhamantus o fyd natur: Fel llanw y mor...

Tynnwyd mwy o luniau ac erbyn hyn roedd y llanw'n troi.

Dechreuais ymesgusodu eto - ond ymlaen yr aeth Emli, fel llanw'r mor ymhlith cestyll tywod y plant ar y traeth.

Gwnaeth Jabas yn fawr o'i gyfle gan fod y mor yn hollol lonydd o hyd ac yn agos i ben llanw.

Roedd hwn yn ateb dibenion y fasnach yn well gyda doc mewnol a gatiau trymion i gronni'r dþr fel bod llong yn medru cael ei llwytho beth bynnag oedd stad y llanw a'r offer diweddaraf i hwyluso'r gwaith o drafod a llwytho'r llongau.

Ac fe gyhoeddwyd llythyr Vincent o fewn ychydig wythnosau i'r Eisteddfod yn y Royal Albert Hall lle llwyfannodd y Cymry eu teyrngarwch diarhebol gerbron Tywysog Cymru a'i deulu, lle cadeiriwyd Berw am awdl i Victoria a lifeiriai o edmygedd a diolch, lle bu Henry Richard AS, a 'savants' cyfarfodydd y Cymmrodorion, yn sicrhau pawb o fewn clyw na châi'r Gymraeg atal llanw'r Saesneg.

Hyd y sylwais i, bydd y mwyafrif o bobl yn huawdl wrth drafod sylfeini ac yn llenwi'r bylchau llwyd â geiriau llanw.

Gofynnwyd iddo lawer gwaith, 'Pam mae'n rhaid i chi gael rhegi bob yn ail gair, Francis?' a'i ateb pendant fyddai, 'Fydda i byrh yn rhegi, tydi'r ddau air rydw' i'n eu hiwsio yn ddim ond gĻiriau llanw, tydy' nhw'n golygu dim, ac mae'r ddau i'w cael ble mynnoch chi yn y Beibl.'

Perygl yw iddi fynd yn rhy hwyr bellach i droi'r llanw ond yn sicr dylai hwn fod yn fater a fydd yn uchel ar restr blaenoriaethau Huw Jones.

Cyn gadael tir, dichon bod y rhan fwyaf ohonynt wedi clywed am longau tebyg a adawodd Afon Lerpwl ar ben llanw, ac nas gwelwyd byth wedyn.

Yna fe weddi%odd y brawd hwnnw, a'r llanw yn codi yn anesboniadwy i ni y rhai oedd yn bresennol.

Williams Parry, ser 'Y ddôl a aeth o'r golwg': Buan y'n dysgodd bywyd Athrawiaeth llanw a thrai: Rhyngom a'r ddôl ddihalog Daeth chwydfa'r Gloddfa Glai.

Agorais fy ngheg, a rhoddodd imi'r sgrôl i'w bwyta, a dweud wrthyf, Fab dyn, bwyda dy hun a llanw dy fol â'r sgrôl hon yr wyf yn ei rhoi iti.

Ar yr aelwyd honno fe fydd ei dad yn tragwyddol gadw dyletswydd 'yn ei "un" iaith' ac ni ddaw'r un llanw i ddiffodd 'Tân y Nef' na dryllio'r allor:

Ond nid erys amser a llanw.

Roedd hwn yn ateb dibenion y fasnach yn well gyda doc mewnol a gatiau trymion i gronni'r dŵr fel bod llong yn medru cael ei llwytho beth bynnag oedd stad y llanw a'r offer diweddaraf i hwyluso'r gwaith o drafod a llwytho'r llongau.

Llanw'r nos dros erwau galar, Hoen a gobaith dan ei li, Ysbryd braw yn crwydro'r ddaear, Tristwch yn fy mynwes i...

Yna tynnwyd yr injan o'i ger a gadael i'r Wave of Life symud yn araf i fyny'r sianel gyda'r llanw.

Darn deheuol o anticlin yn y Garreg Galch yw Pen Pyrod (neu Worms Head) ac mae echelin yr anticlin i'w weld pan mae'r llanw allan ar y darn tir rhwng Pen Pyrod a'r tir mawr.

Gwneir arbrofion ar sut i ffrwyno ynni llanw ac nid yw ffarmio pysgod yn rhywbeth newydd mwyach.