Un o ganlyniadau'r Diwygiad Efengylaidd oedd cynysgaeddu Cymru â dosbarth newydd o arweinwyr i ddisodli'r hen bersoniaid a'r sgweiriaid, sef, y gweinidogion, y pregethwyr, y blaenoriaid a'r personiaid llengar.

Daeth aelwyd groesawgar Ceri yn ganolbwynt pwysig i'r offeiriaid llengar.

Peth cyffredin iawn yn Lloegr, hyd yn oed ymysg gwŷr llengar, fu adweithio yn erbyn addysg glasurol, a diystyru llenyddiaeth Ladin a Groeg fel rhwybeth sych a phendantaidd na allai byth fod yn berthnasol i fywyd cyfoes.

Teimlid bod yr Eglwys (er gwaethaf eithriadau megis 'yr hen bersoniaid llengar') wedi ymbellhau oddi wrth y werin Gymraeg, ac felly bod talu degwm i gynnal y sefydliad eglwysig yn anghyfiawn.

Tegla Davies yn adnabyddus i bob Cymro llengar a gwladgarol.

Nid syn felly eu bod yn ganolfannau nawdd o nod, yn enwedig yn nyddiau abadau llengar.

WYN JAMES sy'n dweud hanes Sais a Chymro a fu'n allweddol eu cyfraniad at gywyd diwylliannol Cymru yn y ganrif ddiwethaf, yn naill yn Esgob Tyddewi ar adeg pan oedd yr Esgobaeth yn cynnwys y rhan fwyaf o ddalgylch yr Eisteddfod, a'r llall yn un o'r 'hen bersoniaid llengar' ac yn enedigol o'r ardal.

Prynais yno hefyd rai o lyfrau Mordaf Pierce a gwþr llengar eraill o sir Aberteifi; cefais yno gannoedd o lyfrau yn ymwneud â sir Feirionydd o gasgliad Edward Griffith y llyfrbryf, Dolgellau, ac yno, yn ddiweddar, deuthum ar draws set gyflawn o gopi%au o'r "Undebwr" papur Tori%aidd a gyhoeddid yn sir Aberteifi adeg helynt Iwerddon.

m : wrth gwrs, chwarae gyda gyda'r naratif yr ydw i yn dirgel ddyn, a chwarae gyda'r darllenydd y darllenydd llengar a ffilmgar ) yn bennaf.

Dyma'r 'hen bersoniaid llengar' fel y'u gelwir.

O ddechrau'r ddeunawfed ganrif ymlaen, 'doedd dim gwrthbwysau arall - dim cymdeithasau tai coffi, dim dosbarth masnachol Cymraeg, dim agnosticiaid prifysgol, dim criwiau o arlunwyr, dim diletantiaid llengar (ac eithrio ychydig o bersoniaid), dim isfyd Bohemaidd.

Mae yna stori am ddau Gymro llengar yn trafod ar faes Steddfod nofel gyntaf Robin Llywelyn toc wedi iddo ennill y Fedal Ryddiaith.

Tra bo hi'n bosibl i gael cwmni%aeth ffrindiau llengar yn y wlad mewn ardal bendant, a chymdeithas i sgwrsio am y pethe, a mwynhau gwir ffrwythau'r awen, gyhyd â hynny y bydd rhywrai'n deall y math o fywyd yr oedd Waldo'n gynrychiolydd mor lew ohono.