Ond llenor yn unig a fedrai ysgrifennu Cartrefi Cymru, neu'r ysgrif honno "Fy Nhad" yn Clych Atgof.

Roedd yn fardd, llenor a newyddiadurwr, cenedlaetholwr i'r carn, a chyfaill diarbed i'w deulu agos a'i ffrindiau niferus.

Yr oedd yn deyrnged haeddiannol, wrth gwrs, i weinidog Wesleaidd ac i'w statws fel Cymro a llenor ar ddiwedd y tri degau.

Yr oedd yn hynafieithydd, llenor, a dramodwr gwych.

Mewn mwy nag un o'i ragymadroddion i'w lyfrau, y mae'n trafod y berthynas a oedd rhyngddo effel llenor a hwy fel darllenwyr.

Wrth geisio hel meddyliau at ei gilydd er mwyn dweud rhywbeth ar y testun uchod cofiais fod gan fy hen Athro, y diweddar Dr W J Gruffydd, lith finiog ar yr un testun yn un o rifynnau cynnar Y LLenor.

Fis Mawrth y flwyddyn honno, yng nghanol ei holl brysurdeb fel gweinidog a llenor, cyhoeddodd ysgri\f orchestol-pymtheg tudalen--yn Yr Eurgrawn: "Tro%edigaeth John Wesley a'i ddylanwad ar Gymru%.

Fel y nododd Gruffydd wrth adolygu'r ddrama yn Llenor yr haf hwnnw, ffurf newydd ydoedd na chai'r clod a haeddai er ei bod yn 'ymgais onest i dorri llwybr newydd.' Llwybr ydoedd a wyrai oddi ar gonfensiwn drama'r Gegin Gymreig yn null Beddau'r Proffwydi, o ran plot a hefyd o ran syniadaeth gynhaliol.

Awgrymwyd i mi yn ddiweddar gan amryw o garedigion y LLENOR mai da fuasai cael nodiadau bob chwarter gan y Golygydd ar bynciau'r dydd yng Nghymru ac yn gyffredinol.

Hynny yw, mae'n rhesymol tybio y byddai llenor yn meddu ar dreiddgarwch Danied Owen yn datguddio mwy ohono ei hun yn ei waith.

Carreg arw o dir Cae Meta, un o hen gartrefi ei deulu, sydd ar ei fedd ac arni y geiriau syml, ond hollol gywir a chymwys, 'Athro, Bardd, Llenor'.

Ceri Davies, darllenydd yn Adran y Clasuron ym Mhrifysgol Abertawe, biau'r geiriau a hynny mewn cyfrol am John Davies o Fallwyd yn y gyfres Llên y Llenor.

Bu adeg pan reolwyd ein llenyddiaeth gan bregethwyr - yn awr disgwylir i bob aelod o staff adrannau Cymraeg y Brifysgol fod yn llenor, bron na ddywedwn bawb sydd wedi graddio yn y Gymraeg.

Dusty Springfield, Stanley Kubrick, Dirk Bogarde, Cardinal Basil Hume Syr William Lloyd Mars-Jones, Emyr ( Feddyg) Jones, Meredith Edwrads, Elfed Lewis, Peter ( Goginan) Davies, Guto Roberts, Ioan Bowen Rees, Mathonwy Hughes, J.E.Caerwyn Williams, Raymond Edwards, Elen Roger Jones, Ifor Wyn Williams, Dick Richardson, Moc Morgan, Clive Jenkins, Esme Kirby, Syr Harry Llewellyn, Harriet Lewis, Eirene White, Gwyn Jones( Llenor ) yn marw.

Cymorth beirniadaeth E Lewis Evans, y mae M Wynn Thomas yn edmygus iawn ohono, ysgolhaig a gweinidog Annibynnol a ddeallodd yn gynnar ba mor astrus oedd ei arwr; a chymorth beirniadaeth Hugh Bevan ar ei ôl, yr hwn yn Morgan Llwyd y Llenor a astudiodd yr awdur fesul llyfr yn ogystal ag yn gyffredinol.

Trwy'r cylchgrawn hwn yn bennaf y dylanwadodd Gruffydd ar fywyd llenyddol a chymdeithasol ei gyfnod a llwyddodd i sicrhau cyfraniadau oddi wrth bob ysgolhaig, llenor a bardd o bwys.

Daethai'r wlad i wybod amdano hefyd, erbyn hyn, fel beirniad llenyddol ac yr oedd bellach ar ei ffordd i'w sefydlu ei hun fel llenor o bwys.

Dyna'r rheswm pam y mae o'n well llenor na phregethwr...

Llên y Llenor.

Ceisio dehongliad newydd o'r llenor yr oedd mewn cymdeithas a gollasai'r gwerthoedd ysbrydol a oedd mewn grym yn Oesoedd Cred.

Ni allai lai nag ymagweddu - yn y lle cyntaf, fodd bynnag - fel nofelydd Victoraidd, llenor a oedd yn drwm dan ddylanwad dulliau ffasiynol nofelydda yn yr oes honno.

Ef o ddigon oedd llenor mwyaf y Diwygiad.

Eto gellid gorbwysleisio dyled y llenor o Gardi i'r Americanwr, y mae'n debyg, am fod ysbrydion Meini Gwagedd yn codi'n hollol naturiol o darth y Gors fel yr oedd Kitchener yn ei chofio.

Nid oedd yn anodd i'r darllenydd craff gyferbynnu'r estheteg a barodd dramgwydd i Gruffydd yn ei adolygiad a 'Gwrthryfel ac Adwaith' yn yr un rhifyn o'r llenor, lle y traethwyd y gred mewn 'Gwrthryfel cynhyddol yn erbyn awdurdod....twf personoliaeth a lleihad cyfundrefn':

Gruffydd ddatgan yn Y Llenor fod oes yr awdl ar ben.

Ar dudalennau'r Llenor, gydol y dauddegau a'r tridegau, cynhaliwyd trafodaeth ar Hanes Cymru, hanfodion Cymreictod a pherthynas Cymru ag Ewrop rhwng Saunders Lewis ac Ambrose Bebb ar y naill law, y ddeheulaw, a W. J. Gruffydd ac R. T. Jenkins, ar yr aswy.

Fel llenor, yr oedd yn unigryw yn ei chyfnod a buan iawn y sicrhaodd sylw ac edmygedd cenedlaethol gyda chefnogaeth gwyr amlwg fel yr Athro W.

Sawl llenor addawol yng Nghymru a laddodd ei hun neu amharu ar ei wir ddawn trwy ddewis ymateb i'r galwadau hyn yn hytrach nag i ofynion ei grefft?

Rhydd Tegla gopi o'r gwreiddiol a'r cyfieithiad ochr yn ochr yn Y Llenor (gweler ~r Atodiad).

Sef o ryw fan deallusol lle nad oes odid neb yn colli cwsg ynghylch iawn amseriad y Farn Fawr nac yn debyg o lindagu ei gystedlydd os nad yw'n cytuno gant y cant ag ef ynglŷn â natur y Drindod ac arwyddocâd symbolaidd y planedau; ond man, serch hynny, lle cydymdeimlir ag amcanion yr ysgrifennwr crefyddol fel ag amcanion pob llenor.

A phrofiad felly oedd clywed am farwolaeth yr enigmatig John Eilian, newyddiadurwr a llenor o faintioli sylweddol iawn.

Ac efallai mai'r atgof yna sy'n rhoi'r pwyslais cywir, wedi'r cwbl, oherwydd ffigur llenyddol oedd Anthropos yn hytrach na llenor o bwys.

Sylweddolodd fod byw mewn cymdeithas o'r fath yn gadael llawer o gyfrifoldeb yn nwylo'r llenor unigol a'i ofn oedd y buasai caniata/ u i bob unigolyn ddilyn ei drywydd ei hun yn arwain at anarchiaeth a diffrwythdra.

Wedi'r cwbwl, onid RS Thomas yw'r llenor mwyaf yng Nghymru heddiw, a Saesneg, er mawr ofid iddo, yw ei gyfrwng ef.

Llenor a hanesydd o'r enw Yvonig Gicquel.

Ymosodir ar Caradoc Evans, y llenor Eingl-Gymreig, ynddi, a chlodforir H. R. Jones, prif sylfaenydd y Blaid Genedlaethol, a oedd newydd farw.

Yr oedd rhai mor dalentog â Chadifor Evans, y llenor, a T.

o fewn llenyddiaeth, ac amrywiaeth o fewn un llenor, hyd yn oed.

Ond os mynnwch gael ansoddair ar ôl y gair 'llenor', y mae'n peri loes i mi'ch ateb.

Gruffydd, golygydd Y Llenor:

Ysgolhaig, llenor, golygydd, eisteddfodwr, darlithydd, darlledwr, a Chymro tra chariadus.

Oherwydd iddo barchu treftadaeth ei ardal y mae'n parchu'r iaith a chrefft y llenor: myn hefyd fawrygu ac amddiffyn ei dreftadaeth, a diddanu ei gyfeillion, a chofnodi'i edmygedd o'i etifeddiaeth hen.

Er gwaetha'i harddull y mae hi'n llenor mawr, nid o'i herwydd.

Fel y mae'r llygaid yn treiddio y tu hwnt i arwyneb profiad yr unigolyn daw'r llenor i amgyffred cysylltiadau a syniadau na ellir eu mynegi o gwbl trwy gyfrwng technegau realistig.

Tyfodd Herman Jones a Dafydd Owen yn brifeirdd yn ystod eu cyfnod coleg ac Islwyn Ffowc Elis yntau fel llenor.

Os ydi llenor i gael ei demtio i'w ladd ei hun, fe ddylai'r pwysau i wneud hynny godi o'r tu mewn iddo ac nid o'r tu allan.

Gall hyn arwain at bwyllgora a theithio ac areithio ac ati: gwaith anrhydeddus, ond nid gwaith llenor; yn Ull peth oblegid ei fod yn mynd â'i amser, y peth mwyaf amhrisiadwy sydd ganddo.

Sefydlodd gylchgrawn ar gyfer rhai mwy llenyddol eu bryd, Y Llenor, ond byr fu parhad hwnnw.

Yn Llen y Llenor y mae Ceri Davies nid yn unig yn dilyn ond yn pwyso a mesur yn feirniadol ei gyfraniad hynod i lên Cymru ac i Gristnogaeth.

Yn y flwyddyn hon hefyd yr ymddangosodd ei gerdd 'Y Tlawd Hwn' yn Y Llenor.

Diau i'w ddull o ysgrifennu effeithio ar lawer un arall, oherwydd darllenid ei weithiau, yn erthyglau a llyfrau, gan bob llenor o Gymro yn gyson am dros ddeng mlynedd ar hugain.

Os oes lle i amau doethineb barn Gruffydd wrth ehangu maes trafod Y Llenor, nid felly cywirdeb ei reddf.

Ar gais 'caredigion Y Llenor' y mentrodd Gruffydd ar y gorchwyl.

Ie, ie, dewis ei ffeithiau, dewis ei lluniau, dewis ei phrofiadau y mae hi fel pob llenor ni fynnir ac ni ellir gwadu hynny Ond yr oedd hi heb os yn llenor gwyddonaidd iawn, yn llenor a gadwai at galendr o ddigwyddiadau y gallem, pe mynnem, eu gwirio'n hanesyddol.

Ie'n wir, os ydi'r llenor o Eingl-Gymro'n onest ag ef ei hun, bydd yn rhaid iddo gyfaddef mai mewn iaith estron y mae'n sgrifennu.

ydych chi'n eich gweld eich hun fel llenor ôl- fodernaidd'?

Yr union beth, felly, i greaduriaid fel fi a brofodd anhawster gyda gwaith un sy'n cael ei gydnabod fel llenor o bwys.

Ni fedrai ond llenor gymysgu mor gyfrwys holl ddysg Ysgol Hanes Rhydychen ad addysg yr Ysgol Sur a blodau ac adar ac arwyr a'r un bersonoliaeth ryfedd yn eu cynnwys oll ac yn ei mynegi ei hun trwyddynt.

ac amryw ysgrifau yn Y Llenor.

Os nad oedd Eingl-Gymro'n ddigon ffodus i gael y Gymraeg yn ail iaith iddo pan oedd yn ddigon ifanc ac i gael byw mewn ardal wirioneddol Gymraeg, 'ddaw o byth yn gystal llenor yn yr iaith honno ag y gallasai fod yn Saesneg.

Cyfres Llên y Llenor.

Yn ei fyned ef, fe gollodd Cymru ysgolhaig a beirniad a llenor.

Y pregethwr a'r llenor dawnus a adwaenwn heddiw fel y Parch.

Yr wyf yn diolch yn fawr i chwi am eich geiriau caredig am y llithoedd yn y Llenor, daw'r cwbl yr wyf yn disgwyl allan yn llyfr cyn hir.

Y pwynt yr wyf i'n ceisio'i wneud yw hwn, sef fod Kate Roberts yn Ffair Gaeaf a Stori%au Eraill, fel yn ei llyfrau eraill i gyd (bron), yn llenor dychmygus sy'n cadw'n o glo/ s at amgylchiadau bywyd ac at amodau bywyd ei dewis gyfnodau a'i dewis lefydd fel yr oeddynt mewn gwirionedd.

Fe anghofir yn rhy aml, 'rwy'n credu, fod hunanfeirniadaeth yn rhan o'r gwaith creadigol, a bod un sy'n analluog i wneud hyn yn drwyadl ac yn uniongyrchol yn sicr o fethu fel llenor, ac yn fwy felly fel bardd.

Felly, 'rwyf wedi gwrthod lladd fy hun fel llenor.

Canmolwyd yr awdl yn ormodol gan J. J. Williams a J. T. Job, a hynny oherwydd eu bod yn ymwybodol o'r diffyg teilyngdod yng nghystadleuaeth y Gadair ym 1927 a 1928, ac ar ôl i W. J. Gruffydd ddatgan yn Y Llenor fod oes yr awdl ar ben.

Er hynny, nid dyna'r unig demtasiwn i'r llenor Cymraeg, na'r waethaf.

Ysgrifau yn ystyried ieithwedd a chyd-destun gwaith y llenor.

Yn yr un flwyddyn ag y tynnwyd sylw darllenwyr Y Llenor at beryglon a phosibiliadau'r mudiad adweithiol yn Ffrainc, cyhoeddwyd drama Gymraeg gyntaf Saunders Lewis, Gwaed yr Uchelwyr.

Ond nid llenor yn unig mohono.

Yr oeddwn i bob amser wedi ystyried y gyfres, Llên y Llenor, yn llusern i oleuo'r darllenydd cyffredin - cymwynas werthfawr yn achos y llenor arbennig hwn.