Ac mae ei thuedd i gyfeirio wrth fynd heibio at fyrdd o feirniaid llenyddol ac ysgolheigion eraill yn ymylu ar fod, ar adegau, yn hunan barodi o'i harddull ei hun.

Mae'r nofel hon, a ymddangosodd cwta fis ar ôl ei farwolaeth, yn un o weithiau llenyddol mwyaf sylweddol ei gyfnod yn yr iaith Lydaweg.

Yn y rhaglen hon trafodir y dewis o destunau, a beirniaid i'r prif gystadleuthau llenyddol.

Canai Lewis utgorn llenyddol a rhyngai Gruffydd ar dannau moeseg.

Sonia ymhellach am ei ddiffyg cefndir llenyddol Cymraeg ar yr aelwyd, er bod yno ddigon o lyfrau - rhai meddygol a chrefyddol gan mwyaf.

Ac o safbwynt llenyddol, gallai fynegi ei hunan mewn cwpledi a phenillion nodedig am eu cryfder, eu heneiniad a'u prydferthwch.

Hwn - Azariah Richards wrth ei enw, ond 'Ap Menai' ar dafod pawb - oedd perchennog, golygydd, beirniad gwleidyddol, diwinyddol, cymdeithasol, a llenyddol Y Gwyliwr.

Gallwn ymfalchïo fod gennym drtaddodiad llenyddol a barddol cystal ag unrhyw un o wledydd Ewrop.

Mae cytundeb pur gyffredinol erbyn hyn ymysg llenorion a beirniaid llenyddol ein gwlad fod Gruffydd yn un o brif feistri rhyddiaith Gymraeg ac y mae dwy gyfrol a gyhoeddwyd ganddo yn y tridegau yn dangos hyn yn glir, sef Hen Atgofion, rhan o'i hunangofiant, a'r gyfrol gyntaf o gofiant OM Edwards.

Ond arhosodd Parry-Williams yn ddyn cyfoes, ac yn wir, o holl feirdd ei gyfnod, ef yw'r un a deimlodd yr atyniad lleiaf tuag at y gorffennol, hyd y gellir gweld o'i waith llenyddol a barddonol.

Er ei fod yn sgrifennu o fewn cwmpas byr, y mae'n cywiro llawer o gamgymeriadau am fywyd Theophilus, ac yn ceisio unioni'r cam a gafodd trwy roi ystyriaeth i'w holl weithiau llenyddol a'i waith fel offeiriad cydwybodol.

Un o beryglon gosod labeli ar destunau llenyddol yw fod yr ymgais i chwilio am nodweddion diffiniadol cyffredinol yn tueddu i guddio elfennau sydd yn arbennig i waith unigol.

Perthynai'r ddwy, yn eu ffyrdd gwahanol, i fudiad llenyddol pur boblogaidd yn Ffrainc tua dechrau'r drydedd ganrif ar ddeg: mudiad a welai ar y naill law ymgais i gysylltu'r chwedl Arthuraidd (cyfraniad mwyaf Cymru i ddychymyg Ewrop, o bosibl) â chyfnod y Testament Newydd a sefydlu'r Greal Sanctaidd yn un o brif themâu llên Ffrainc, a mudiad a oedd yn dyst ar y llaw arall i symud pendant oddi wrth yr hen arfer Ffrengig o gyfansoddi naratif ar fesur ac odl i lunio stori%au rhyddiaith.

Er bod Cymry Cymraeg yn ffurfio cyfran sylweddol o ddarllenwyr cylchgronau llenyddol Saesneg Cymru, fel yr Anglo-Welsh Review a Planet, ac er (neu efallai oherwydd) bod adran Saesneg gan yr Academi Gymreig, ychydig iawn o gydberthynas ac o gyd-drafod sydd wedi bod rhwng y ddwy lenyddiaeth.

Fel ei gyd-athrawon yn Adrannau Cymraeg eraill tri choleg y Brifysgol, roedd yn rhaid iddo gynhyrchu rhan fawr o'r tetunau llenyddol y gelwid arno i ddarlithio arnynt ac aeth llawer o'i ynni a'i amser i gyhoeddi defnyddiau felly - argraffiad o gywyddau Goronwy Owen, a blodeugerdd o farddoniaeth yr Oesoedd Canol.

Mae nifer o enillwyr prif dlysau llenyddol yr Eisteddfod Genedlaethol yn galw am ddileu'r gair "Brenhinol" o'r teitl swyddogol.

Fel yng ngweddill Ewrop, roedd teimlad cenedlaethol wedi sgubo trwy'r wlad ar ddiwedd y bedwaredd ganrif ar bymtheg, pan ddechreuodd adfywiad llenyddol a chelfyddydol galedu yn symudiadau gwleidyddol.

Roedd Derfel am beth amser yn bregethwr cynorthwyol gyda'r Bedyddwyr, ac yn aelod o gylch llenyddol blaenllaw a oedd yn cynnwys Ceiriog a Chreuddynfab.

Trwy'r cylchgrawn hwn yn bennaf y dylanwadodd Gruffydd ar fywyd llenyddol a chymdeithasol ei gyfnod a llwyddodd i sicrhau cyfraniadau oddi wrth bob ysgolhaig, llenor a bardd o bwys.

Ac yn olaf, gwyddai'r ysgolhaig yn dda ddigon faint o yndrech feddyliol a llenyddol y buasai'n rhaid wrthi er mwyn sicrhau trosiad teilwng.

Ei ysgolheictod yn y cyfeiriad hwn a'r ffaith ei fod yn gyfarwydd â cheinion llenyddol ei genedl ac â chelfyddyd y beirdd a'i gwnaeth yn gynorthwywr mor addas ac yn gynghorwr mor dda i William Morgan.

Daethai'r wlad i wybod amdano hefyd, erbyn hyn, fel beirniad llenyddol ac yr oedd bellach ar ei ffordd i'w sefydlu ei hun fel llenor o bwys.

a chamarweiniol yw'r dyb boblogaidd mai clasurol yw traddodiad llenyddol Cymru.

Mae'r adlewyrchu'n weddol deg y modd y mae pobol ym meddwl yn llenyddol mewn cyfnod arbennig.

Gwelodd fod yr epigram Groeg yn ymddangos yn debyg i'r englyn Cymraeg mewn sawl ffordd - o ran ei arddull, ei fyrder a'i addasrwydd at wahanol destunau a swyddogaethau llenyddol a chymdeithasol, a hyd yn oed o ran mesur.

Ar ddechrau'r saithdegau roedd yna duedd i feriniaid llenyddol Gorllewin yr Almaen ynghynt wawdio'r awduron hynny a oedd gynt wedi mynnu mai gwleidydda uniongyrchol oedd yn bwysig uwchlaw dim, ac a oedd nawr yn dychwelyd at lenydda wedi gweld methiant eu dyheadau.

Gellir gweld sut y cyfunodd y ddau draddodiad yma - yr un llenyddol a'r un Cristnogol - yn gynnar iawn yn ei hanes.

Hyd yn oed os na allwn dderbyn fod y gymdeithas ganoloesol mor ddigyfnewid ag y maentumia rhai, yr oedd iddi'n ddiau y sefydlogrwydd diwylliannol a sicrhâi barhad syniadau a pharhad œurfiau llenyddol.

onid yw'n deimlad anghysurus i gymro cymraeg goleddu'r fath agwedd wrthnysig at yr hyn y byddai bobi jones ac eraill yn ei ystyried yn asgwrn cefn ein traddodiad llenyddol?

"Mae gwaith Robin Llywelyn, ynghyd â'r derbyniad a gafodd ei waith, yn fan cychwyn dihafal ar gyfer dadansoddi'r berthynas gymhleth rhwng awdur, darllenydd a chymdeithas yng nghyd-destun diwylliant llenyddol cyfoes y Gymraeg," eglura.

Praw digon digamsyniol o fri unrhyw noddwr ac o fywiogrwydd llenyddol ei drigfan yw fod beirdd wedi ymryson am le o dan ei gronglwyd.

Nid yw'n syndod bod Dobrovsky a Kazinczy, sylfaenwyr ieithoedd llenyddol modern eu dwy wlad, yn swyddogion addysg o dan y canolwr mawr Joseph yr ail, a bod Dositej Obradovic, tad yr Oleuedigaeth Serbaidd, hefyd yn edmygydd mawr ohono.

mae mwy nag un thema i'r gwaith fel sydd i bob gwaith llenyddol, fel sydd i'r byd ac fel sydd i natur bywyd cyfoes.

Pwrpas y rhan hon o'n llith ydyw dangos fod cytundeb rhwng ysgolheigion ynglŷn â dyled uniongyrchol neu anuniongyrchol Dafydd ap Gwilym i'r Trwbadwriaid (neu'r Trwferiaid) cyn i T Gwynn Jones sôn am ddyled y Gogynfeirdd iddynt, a bod rhai o'r ysgolheigion, megis W J Gruffydd a Lewis Jones, yn awgrymu mai trwy ddyled ei flaenorwyr yn y traddodiad llenyddol Cymraeg i'r Trwbadwriaid yr oedd Dafydd yn ddyledus.

Digwyddiad, nid anniddorol ac nid llenyddol ddibwys o bell ffordd, oedd ei ddarganfyddiad o darddiad un o ganeuon adnabyddus Islwyn--"Seren Heddwch".

Ac efallai mai'r atgof yna sy'n rhoi'r pwyslais cywir, wedi'r cwbl, oherwydd ffigur llenyddol oedd Anthropos yn hytrach na llenor o bwys.

Cyfres o gyfarfodydd llenyddol, fel y byddant yn cael eu galw mewn rhai ardaloedd.

Mae ymgais llenyddol felly nid yn unig yn peri i'r Groegiaid ymddangos yn fwy fel bodau dynol ac yn nes at fyd a diwylliant y darllenydd o Gymro, ond hefyd yn rhoi tras uchel ac urddasol, fel petai, i un o ffurfiau llenyddiaeth Gymraeg, trwy ddangos ei bod, os nad yn tarddu yn uniongyrchol o'r ffurf gyffelyb mewn Groeg neu Ladin, o leiaf yn ddigon tebyg iddi i haeddu parch cyfartal.

Dichon hefyd mai ef oedd y 'William, abad Margam,' y dywed Thomas Wilkins iddo weld peth o hen hanes Morgannwg 'yn warrantedig' o dan ei law' o leiaf, nid oes amau ei ddiddordebau llenyddol.

Yno parhaodd ei weithgarwch llenyddol a hybodd fuddiannau diwylliannol y genedl.

canlyniad y diffyg diwylliant llenyddol Cymraeg yn fy Nhad a'm Mam, oedd nad oedd ganddyn nhw ddim ohono i'w drosglwyddo i ni'r plant.

Mae nifer y copi%au llawysgrif o'r ddau destun hyn, ac eraill ar yr un thema, yn dyst i boblogrwydd eithriadol chwedlau'r Greal yn Ffrainc yn ystod y drydedd a'r bedwaredd ganrif ar ddeg, ac yn ystod y ddwy ganrif hynny hefyd fe welwyd tuedd - bron na allwn alw'r peth yn ffasiwn - i gyfieithu gweithiau llenyddol o'r Ffrangeg i ieithoedd brodorol eraill gorllewin Ewrop a'r tu hwnt, a'r Gymraeg yn eu plith.

Bydd disgyblion yn darllen amrediad eang o destunau llenyddol, anllenyddol a thestunau'r cyfryngau; gallant ddarllen yn gywir, yn rhwydd a chyda mynegiant priodol; bydd ganddynt ddealltwriaeth eglur o'r hyn y maent yn ei ddarllen ac yn ei weld, a gallant ymateb ar lafar ac yn ysgrifenedig i destunau o gymhlethdod cynyddol.

Yn y Gymru sydd ohoni heddiw, nid oes ateb llenyddol i'r broblem lenyddol.

Yr oedd gofyn gwerthoedd a chanllawiau, a'r gwerthoedd llenyddol a argymhellodd oedd rhai wedi eu seilio ar ufudd-dod i awdurdod allanol traddodiad.

Cynigiwyd y Fedal Lenyddiaeth am y gwaith llenyddol gorau.

Os yw'n wir fod nofelau Daniel Owen yn tra rhagori ar waith y mwyafrif mewn amrywiol ffyrdd, fel y dangosodd lliaws o feirniaid erbyn hyn, mae'n rhesymol tybio na fyddai'r nofelydd o'r Wyddgrug yn fodlon ar atgynhyrchu na dulliau llenyddol nac agweddau cyfarwydd ei gyfnod.

Mae manylion am leoliad pob Eisteddfod, yr Archdderwyddon, a manylion am y prif gystadlaethau llenyddol.

Yng Ngþyl y Gelli eleni, yn nghwrs trafodaeth fywiog ar y diwydiant ffilm yng Nghymru, fe fu cryn drafod ar y ffaith mai 'llenyddol' iawn yw ffilmiau Cymraeg.

Metha Lenz dderbyn hyn ac o ganlyniad mae'n mynd i deimlo'n fwyfwy ynysig ac yn y pen draw mae'n gadael Berlin am Yr Eidal, taith gyfarwydd i gymeriadau llenyddol yr Almaen pan mae gofyn am eli i'r galon.

I'r beirniad llenyddol, sydd â'i ddiddordeb pennaf mewn gwaith o safon llenyddol uchel, y mae llawer o'r defnyddiau hyn islaw sylw - ac yn gwbl deg felly.

Cynhaliwyd cyfarfodydd llenyddol llewyrchus yng Nghwm-garw yn nghyfnod Owen Williams 'i'r diben o gadw ieuenctid o'r dafarn, ac i yrru awydd arnynt am ddysg a gwybodaeth'.

Sefydlodd gylchgrawn ar gyfer rhai mwy llenyddol eu bryd, Y Llenor, ond byr fu parhad hwnnw.

Yn niffyg unrhyw sefydliad arall, fe fynegodd y genedl ei hun trwy'r sumbol hwn, - trwy gapel oedd yn ymgorffori agweddau cymdeithasol, pensaerniol, cerddorol, addysgol, a llenyddol bywyd.

Erbyn trydydd rhifyn Tir Newydd mae'r 'golygyddol' yn sôn am gwyn nad oedd apêl cylchgrawn 'llenyddol yn unig yn ddigon eang.

Ac y mae'n naturiol hefyd, os bydd rhywun am gyflwyno peth o gynnyrch llenyddol gwlad arall yn ei iaith ei hun, iddo ddewis ffurfiau y byddai'n weddol hawdd eu cyfieithu a'u cyfaddasu, yn hytrach na mynd at y pethau mwyaf astrus a dieithr yn y llenyddiaeth dan sylw.

Ond, wrth gwrs, doedd gweithgaredd llenyddol creadigol ddim yn amlwg yn ei fywyd yn ystod ei flynyddoedd cynnar yng Nghaerdydd.

Parhaodd y thema ddrama yn Unwaith Yn Ormod, drama gyntaf y bardd, beirniad llenyddol ac awdur sgrîn Alan Llwyd ar gyfer y radio ai stori dditectif gyntaf - dau brofiad newydd iddo.

Ar un ystyr yr oedd y ffasiwn llenyddol a llenyddol-ysgolheigaidd yn Lloegr yn tueddu i gadarnahu barn llenorion a beirniad Cymru fod i Ddafydd ap Gwilym safle unigryw yn y traddodiad llenyddol Cymraeg, ond ar yr un pryd yr oedd yn tueddu i gadarnhau'r argraff o chwilio'n ddigon manwl, ddod o hyd i effeithiau dylanwadau cyfandirol arno.

Gelwid ef yn Maecenas - yn noddwr llenyddol a chynghorwr - gan ei gâr William Vaughan o Gorsygedol, cyfaill mawr Ben Johnson.

Ceisia'r awdur hefyd dynnu ar amrywiaeth o ffynonellau gwreiddiol, nifer ohonynt yn rhai llenyddol, megis yr Anterliwt, a phob un o'r rhain yn dangos y mod y mae llenyddiaeth yn adlewyrchu amgylchiadau cymdeithasol y cyfnod ac yn eu dehongli.

Nid sôn yr wyf am yr isfyd llenyddol, lled- lenyddol a chymdeithasol a ddatguddiwyd gan ysgrifenwyr fel Steven Marcus, Fraser Harrison, Kellow Chesney, Peter Gay ac eraill.

Yn Skol Louarn Veig Trebern (Herve/ Trebern bach yn mitsio) hanes llai dramatig a gawn, ond â blas llawn cystal arno, lle crisialir atgofion plentyndod yr awdur, wedi eu haddasu ond ychydig ar gyfer cyfrwng llenyddol.

Yr oedd ei gariad at Gymru'n cael ei fywioca/ u trwy'r blynyddoedd gan ei wybodaeth fanwl o'r gwaddol llenyddol.

Yr oedd yn gymeriad llenyddol cwbl unigolyddol.

Traddodiad llenyddol Morgannwg yr Oesoedd Canol a olrheiniwyd gan yr Athro GJ Williams yn ei gyfrol ar y pwnc, fel y gwyddys.

Y mae'r awydd hwn i chwilio am bwyntiau o debygrwydd rhwng Groeg a Chymru yn ymestyn i mewn i'r maes llenyddol.

Ychydig iawn a wyddom am draddodiad llenyddol Morgannwg a Gwent cyn y bedwaredd ganrif ar ddeg; yn wir, gellid dweud am Went na feddai fywyd llenyddol fel y cyfryw yn y canrifoedd dilynol ychwaith, beth bynnag am gyfnodau blaenorol, er bod yno yn adeg y Cywyddwyr lawer iawn o gartrefi nawdd.

Edwards yr aeth ati i lunio llu o ysgrifau hunan-gofiannol a llenyddol a brogarol.

Cyfieithiadau - fel yn achos Abeozen - oedd ymdrechion llenyddol cyntaf Youenn Drezen.

Bu'r traddodiad llenyddol Cymraeg yn hoff iawn o haniaethau llachar, weithiau'n wirebol, dro arall yn ddim ond addurnol, a byddaf yn meddwl am lu problemau Cymru yn y termau hynny.

Ar yr un pryd nid rhywbeth mympwyol yw barn o werth, ond rhywbeth wedi ei sylfaenu ar ddarllen dwys a chatholig: nid yn unig darllen gweithiau gwreiddiol ond darllen ac astudio datganiadau beirniaid llenyddol yr oesau ynghylch natur barddoniaeth.

Ni fynnwn honni am eiliad fod Morgan Llwyd yn ymwybodol o'r hyn sy'n digwydd o leiaf, yr oedd ei reddfau llenyddol yn ddigon cadarn i sicrhau fod pob ystyriaeth ramadegol yn cyd-uno i ddiogelu'r effaith a'r dôn y mynnai eu consurio.

(a) ~le'r oedd cynulleidfaoedd y beirdd wrth eu swydd-- pa mor fychan bynnag oeddynt--yn llenyddol-ddeallus, yr oedd cynulleidfaoedd Pantycelyn a'i gyd-lenorion yn gyrnharol anwybodus a na%i%f yn llenyddol.

Er ei methiant cymharol (ac onid trafod llwyddiant a methiant cymharol yr ydym mewn celfyddyd fel mewn bywyd?), fe berthyn iddi liaws o rinweddau, ac efallai fod hyd yn oed ei gwendidau yn dadlennu pethau diddorol am natur ein diwylliant llenyddol yn gyffredinol.

Ers blynyddoedd, drwy aeafau hir, bu'n mynd o leiaf unwaith, weithiau ddwywaith yr wythnos i annerch cylchoedd llenyddol a chymdeithasau Ffermwyr Ifainc a'r WI a Merched y Wawr, mynd weithiau yn flinedig ar ôl diwrnod caled yn y Coleg, a dychwelyd yn afieithus flinedig gyda rhyw ddywediad dierth neu air newydd a godasai yn anrheg gan ryw ffermwr neu wraig-tŷ ac a roesai yn ddiogel yn ei dun baco.

Yr oedd ef yn perthyn i benceirddiaid Tir Iarll, a safai ei fynachlog ar ochr orllewinol yr ardal honno, a oedd yn brif ganolbwynt bywyd llenyddol y sir.

cyn belled ag y mae'n traddodiad beth bynnag yw traddodiad, neu beth bynnag a olygir wrth sôn am draddodiad cyn belled ag y mae'n traddodiad llenyddol yn y cwestiwn, hyd at y ganrif ddiwethaf roedd traddodiad pob gwlad yn grefyddol, mwy neu lai.

Yn ddiweddarach perswadiwyd Roger Edwards i sefydlu cyfarfodydd llenyddol lle darllenid, y dadleuid, ac y cystadleuid, cyfarfodydd a fu'n batrwm i gyfarfodydd cyffelyb yn y wlad o gwmpas.

Mae stori%au Mihangel Morgan yn ddyfeisgar, yn llawn troeon annisgwyl, yn gelfydd eu gwead, weithiau'n llenyddol, artistig neu esoterig eu diddordeb.