Y mae 'anllywoadraeth a lladrad', meddai ymhellach, yn sicr o lygru 'hil gŵr a nerth gwâr yn ei ôl', a 'hwnnw sy'n gyfion', yn 'geidwad', yn 'gadarn', yn 'gall' ac yn ŵr 'da'r synnwyr' yng ngherddi Wiliam Llŷn, os nad hwnnw a oedd ei hyn yn benteulu a gadwai drefn ddisgybledig ar ei dy a'i dylwyth ac a estynnai gortynnau ei warchodaeth i gylch ehangach ei gymdogaeth.

Ac y mae dylanwad mudiadau protest a chymdeithasau amddiffyn o'r tu mewn a'r tu allan yn ysgogi ymwybyddiaeth amgenach na'r gwerthoedd yr oedd 'cyfoeth ffermwyr Llŷn' yn ei gynrychioli.

'Pa ryfedd', meddai Wiliam Llŷn am ddisgynyddiaeth hynod un o'i noddwyr, 'fod y profiad, ag urddas Duw, yn gwreiddio stad'.

Ac felly, wrth gwrs, y bu, er dadrithiad i'r casglwyr enwau ac er siomedigaeth i ffermwyr Llŷn oedd wedi meddwl am gael gwneud eu ffortiwn wrth werthu tatws i'r Gwersyll.

Penderfynodd Cyngor Llŷn y blynyddoedd rheini, cyn iddo gael ei foddi yn Nwyfor, fod angen un cynllun cynhwysfawr ar gyfer y dosbarth cyfan a dewiswyd Llyn Cwmstradllyn fel prif gronfa.

Daeth ef yma o fod yn Weinidog ar Eglwysi Penmorfa, Bethel, a Chwmstradllyn, yn Henaduriaeth Llŷn ac Eifionydd.

Mae'n wir i'r cynllun cyflawn fethu, ond bu'r bwnglera yn gyfrifol am greu rhai o'r problemau gwaethaf sy'n wynebu'r gymdeithas Gymraeg friwedig yn Llŷn y dyddiau yma.

Nid rhyfedd i feirdd megis Wiliam Llŷn a Wiliam Cynwal roi cymaint pwyslais ar y 'Tŷ bonedd (a'r) Tŷ rhywiog' ynghyd â'r 'beunydd hil bonedd helaeth'.

'Roedd Awdurdod Datblygu Cymru, Bwrdd Croeso Cymru, y Cyngor hwn ac Antur Llŷn (y partneriaid) wedi cytuno i gydweithio i sefydlu a rhedeg cynllun cymhorthdal i berchenogion a/ neu ddeiliaid eiddo masnachol yng nghanol y dref.

yn Llŷn ...

Dywedodd wrthyf ei fod wedi meddwl cystadlu am y gadair yn eisteddfod Blaenconin ar y testun 'Branwen Ferch Llŷr'.

Byddwn yn trafod llawer gyda John Garn am gymeriadau Pen Llŷn a'u dywediadau bachog.

Tystiodd pawb ein bod wedi cael gwibdaith ardderchog er i'r niwl ein hamddifadu o olygfeydd hyfryd gwlad Llŷn.

Eto i gyd y mae yn Llŷn niferoedd o deuluoedd ymroddedig a'u plant yn Gymry glan gloyw, a bydd y plant rheini yn siarad Cymraeg hyd ganol a diwedd y ganrif nesaf, oherwydd y mae yn Llŷn hefyd gyniwair mewn Clybiau Ffermwyr, mewn Adrannau o'r Urdd, mewn Cyfarfod Plant ambell i gapel, mewn tafarn Gymraeg Gymreig, mewn Eisteddfod a Sioe a Chyrddau Pregethu a rasus motos.

Ger Edern ar arfordir gogleddol Llŷn saif fferm o'r enw Cwmistir, ond dengys hen ffurfiau o'r enw mai Cemeistir oedd y ffurf wreiddiol - cyfuniad o'r elfennau cemais a tir.

Fel y mae y pedwar cwt yn nodweddiadol o'u broydd a'r eglwys yn nodweddiadol o 'Wlad Llŷn', y mae'r portreadau hyn o Lydaw hefyd yn nodweddiadol.

Bydd lleoliad August i gyd yn Llŷn gyda First Knights ym Meirionnydd am ychydig wythnosau, a'r gweddill wedi ei fflilmio yn stiwdios Pinewood yn Llundain.

Nid rhyw Ffenics adeiniog o obaith ac ymroddiad, ffydd a phenderfyniad a gododd o lwch y tan yn Llŷn, ond iargyw o bryder ac ofn a thaeogrwydd di-asgwrn cefn.

Cyfres o chwedlau enwocaf Cymru yw'r Mabinogion, ac yn un ohonynt ceir hanes Branwen ferch Llŷr, a'i phriodas drist â Matholwch brenin Iwerddon.

Pererinion yw teitl un a Gwlad Llŷn yw teitl y llall.

Nid oedd cymaint a hynny o wahaniaeth rhwng Llŷn y tridegau cynnar a'r 'lle i enaid' yr oedd J.

Crynhoir hynny'n ddeheuig iawn mewn un cwpled lly cyfeirir at y noddwr ymroddedig yn ei swydd yn geidwad tŷ yn yr olyniaeth deuluol a weithredai 'â mawredd a chymeriad'.

Wrth i'r olygfa ddod i'r golwg yn ffram y bwlch - yr Wyddfa a Moel Hebog a phenrhyn Llŷn, Ardudwy a Mochras a'r mor ac Enlli - dyfynnodd fy nhad o soned Keats: .

Datgelwyd yr wythnos hon y bydd dwyy ffilm gwerth miliynau lawer yr un, yn cael ei gwneud ym Mhen Llŷn a Meirionnydd yn ystod yr wythnosau nesaf.

'Gwraidd edn mewn gradd ydwyd', meddai Wiliam Llŷn, 'mwy'n dy ras na mân wŷr wyd'.

Mae'r tiroedd gwlyb sydd dan fygythiad yn cynnwys tir gwelltglas yn Ynys Môn, Pen Llŷn a Lefelau Gwent a chorsydd megis Cors Fochno a Chors Caron.

Mae'r rhan fwyaf o'r coed llwyfen oedd yn Llŷn ddeng mlynedd ar hugain yn ol wedi marw o ganlyniad i glefyd a ddaeth i'r wlad o ffwrdd.