Gwrthododd y Prif Weinidog, Stanley Baldwin, gyfarfod â 200 o lowyr di-waith a orymdeithiodd 180 milltir o'r Rhondda ym mis Tachwedd.

100,000 o lowyr Cymru yn mynd ar streic am 20 diwrnod i gadw'r gwahaniaeth cyflog rhwng gweithwyr crefft a'r di-grefft.

Cynnyrch glo yn cyrraedd uchafswm yn y De o 56.8 miliwn tunnell gan 233,000 o lowyr mewn 620 o lofeydd.

Yn Ebrill dim ond 1.8% o lowyr Cymru a oedd yn ddi-waith; cododd y ffigwr i 28.

Yn y gogledd cynhyrchwyd 3.5 miliwn tunnell gan 15,900 o lowyr mewn 34 pwll.

Oherwydd diffygion y gorffennol dywed fod yr angen yn bod yn awr i greu trwy edrych dros yr ysgwydd fel petai lenyddiaeth fawr am lowyr Cymru.

Fe fu'r ddau waith hyn yn gyfrwng i roi cyflogaeth i gannoedd o lowyr hyd dridegau'r ganrif bresennol heb i lawer o ddrwg ddigwydd.

Pe gofynnech i un o hen lowyr dyffryn Aman am leoliad un o'r gwythiennau hyn fe ddywedai wrthych ar unwaith ei bod yn brigo i'r wyneb fan hyn, yn diflannu fan draw ac yn ymddangos drachefn mewn man arall.

Yna, wrth egluro pam y mae'n cyfyngu ei sylwadau i faes glo y de ac heb drafod y diwydiant yn y gogledd, dywed mai un rheswm am hynny yw fod gan lowyr y gogledd ddau "ladmerydd" yn y ddau frawd T.

Yn 1945 yr oedd 124,000 o lowyr yng Nghymru, 33,000 yn 1975 a llai na mil yn y 1990au.

45 o lowyr yn cael eu lladd mewn ffrwydrad yng nglofa Six Bells, Aberbig, Gwent.

"Droeon wrth feddwl am faes glo'r De ac am lowyr yr wyf wedi eu hadnabod, 'rwyf wedi cael fy hun yn holi cwestiynau am eu lle yn llên y Gymraeg gan ddod yn anfodlon i'r casgliad nad oes iddynt mewn gwirionedd, fawr o le o gwbwl am nad yw'n llenyddiaeth yn siarad cyfaniaith eu profiad," meddai.

81% o lowyr yn pleidleisio dros streic genedlaethol ym Mis Mawrth a'r Prif Weinidog, Ted Heath, yn galw Etholiad Cyffredinol i benderfynu pwy sydd yn rheoli'r wlad, 'y Llywodraeth ynteu'r glowyr'.

Fe fu'r ddau waith hyn yn gyfrwng i roi cyflogaeth i gannoedd o lowyr hyd dri-degau'r ganrif bresennol heb i lawer o ddrwg ddigwydd.

Bu Llanwrtyd a'i ffynhonnau yn gyrchfan boblogaidd gan lowyr a gweithwyr alcan dyffryn Aman yn ystod y cyfnod hwn, ac yma y treuliai Gwilym Meudwy yntau fisoedd yr haf, gan ddychwelyd i Frynaman, Llanelli, neu Abertawe bob gaeaf.

Yn y gogledd cynhyrchwyd 3.5 miliwn tunnell gan 15,900 o lowyr mewn 34 pwll.

Lladd 52 o lowyr mewn ffrwydrad yng nglofa'r Maine, Glynebwy.

Yn Ebrill dim ond 1.8% o lowyr Cymru a oedd yn ddi-waith; cododd y ffigwr i 28.5% erbyn Ionawr 1925.

Miloedd o lowyr yn gorymdeithio i Lundain mewn protest yn erbyn y bwriad i gau 31 o lofeydd a cholli 30,000 o swyddi.

Prif Ddigwyddiadau Hanesyddol 81% o lowyr yn pleidleisio dros streic genedlaethol ym Mis Mawrth a'r Prif Weinidog, Ted Heath, yn galw Etholiad Cyffredinol i benderfynu pwy sydd yn rheoli'r wlad, 'y Llywodraeth ynteu'r glowyr'.

Polisi tra gwahanol oedd ar dafod arweinydd glowyr Aberdâr, Charles Stanton: rhaid cynnull 'brigâd ymladdgar o lowyr' i herio trais yr heddlu a thrais y dosbarth llywodraethol, taranai.

Diffyg arbennig y mae'n gofidio amdano yn y cyswllt hwn yw fod yr ychydig sylw a roddwyd i lowyr yn unochrog ac yn anghyflawn ac yn neis-neis at ei gilydd.