Saif Mari Lewis yn ymgorfforiad o'r gwerthoedd Calfinaidd, 'pur', fel y'u gwelid ganddo.

Er gwaethaf ofnau Mari aeth yr wythnos rhagddi yn weddol ddihelynt a Robin, ar Iol ei ymateb byrbwyll cyntaf, wedi ymgymryd yn ddigon llawen - diddanu Llio fach a'r bechgyn bob gyda'r nos.

Golwg wahanol ar Gymru'r unfed ganrif ar bymtheg a gawn yn Dyddiadur Mari Gwyn Rhiannon Davies Jones sy'n seiliedig ar fywyd Robert Gwyn y ffoadur Catholig yn oes Elizabeth, ac y mae Bobi Jones yntau'n ymdrin ag argyhoeddiad crefyddol ysol Richard Gwyn y merthyr Catholig yn Gwed Gwyn yn Barn.

Pabyddes deyrngar oedd Mari, wrth gwrs, ac yn hynod elyniaethus tuag at Ddiwygwyr.

Ac am y bedwaredd ganrif ar bymtheg, wel, meddyliwch am Mari Lewis yn ceisio byw gydag ef: o'i gymharu â'i dri aderyn ef yr oedd darllen Pererin Bunyan fel ymdopi â'r ABC.

Mae'n siwr na fynnai iddynt fyned i'r gwaith glo i golli eu bywydau fel eu tad a'u brodyr, ac nid yw'n debyg y byddai gwaith fferm wedi apelio atynt fel plant tref, hyd yn oed pe na bai ganddi hi wrthwynebiad Mari Lewis i'w phlant fynd yn weision ffermydd: fe gofiwch na welodd honno yn ei bywyd bobl mor ddi-fynd 'a'r gweision ffarmwrs yma', na phobl a llai o'r dyn ynddynt.

'Mari Graham Moss' oedd ei henw iawn, 'Mrs Maria Graham Walwyn' wedi iddi briodi a Harry Walwyn, ymfudwr i Gymru o Barthau Sir Henffordd.

Teimlwn fel Mari Huws nymber ten ers talwm.

Gwyddai'r rhain beth oedd blas erledigaeth ac alltudiaeth yng nghfnod Mari Tudur.

"Biti na f'asa dy geg di 'nte, Mari!" Gresyn na fuasai gennyf finnau amgenach rheolaeth ar fy nhafod.

Mae'n wir fod brenin a brenhines newydd ar orsedd Lloegr, Sior y Pumed a'r Frenhines Mari, ac Amundsen o fewn ychydig dros fis i gyrraedd Pegwn y Deau; ond yr oedd Streic y Plocyn wedi gwneud bywyd yn anodd i'r glowyr a'u teuluoedd, y streic a geisiau sefydlu hawl y glowr i fynd a phlocynnau pren diangen adref o'r pyllau glo, y plocynnau pren a hwylusai'r dasg o gynnau tan yng ngrat y gegin.

Mari'r melinydd a Llew'r llygoden fydd yn cyflwyno enwau'r cymeriadau a theitlau'r llyfrau yn dechrau gyda'r llythrennau penodol.

Nid oedd Cochyn y plismon i'w weld yn unlle, a meddyliai Wyn ei fod yn dal i fod ar drywydd y lleidr cathod gan fod Mari Ddu, un arall o gathod y stad dai, wedi diflannu yn ystod y nos.

Pan oedd Morgan yn blentyn fe aeth Eglwys Loegr (a oedd yn cynnwys pedair esgobaeth Cymru) drwy broses o Brotestaneiddio cyflym dan y Brenin Edward VI ac yna drwy adwaith Catholig pur chwyrn dan y Frenhines Mari I, ond pan oedd Morgan yn dair ar ddeg oed fe ddaeth y Frenhines Elisabeth I i'r orsedd a sicrhau mai Protestaniaeth Anglicanaidd fyddai crefydd swyddogol y deyrnas - Lloegr a Chymru - o hynny ymlaen.

Ac enghreifftiwyd y newyn am feiblau yn y stori am Mari Jones yn mynd yn droednoeth o Lanfihangel i'r Bala i geisio Beibl gan Thomas Charles - stori sydd bellach yn wybyddus mewn llawer rhan o'r byd.

'My ydde yn well gen' i dy weld yn deiliwr nag yn was ffarm', meddai Mari Lewis wrth Rhys, ac yn wir yn brentis teiliwr y cafodd Daniel fynd, fel yr aeth Dafydd ei frawd yn brentis saer maen o'i flaen.

Eisteddodd wedyn yn syllu i'r tân a drachtio medd Mari Crwybr efo tefyll o fara rhyg.

Yn yr ail act mwynheais berfformiadau Alun Elidir (Jo) a Judith Humphreys (Mari) yn arw, yn enwedig yn y rhan lle roedd Jo am adael ond yn aros i gynorthwyo Mari i lapio cynfas, gyda'r ddau yn dod yn nes at ei gilydd gyda phob plygiad a'u hymddygiad yn mynd yn fwy awgrymog drwy'r amser.

Os felly, yr oedd yn wahanol iawn yn hynny o beth i Mari Lewis, y cymeriad y dywedir ei fod wedi ei batrymu arni, fel yr oedd yn wahanol iawn i honno yn ei dewis o briod, oblegid priododd hi ŵr a oedd yn 'gymydog da, yn ddyn gonest ac yn Gristion cywir'.