Fe gymerodd oriau cyn y medrodd y tad fagu digon o blwc i fynd yn ôl i ail-gloir'r drws.

Anodd dirnad sut y medrodd gadw ei synhwyrau wrth gael ei gaethiwo ar ei ben ei hun, mewn tywyllwch, wedi'i gadwyno, am yr holl flynyddoedd.

Ond unwaith yr aeth y bwthyn-bach-to-gwellt a'i ben iddo, medrodd dadrithiad dreiddio o'r diwedd, yn swyddogol felly, i aelwyd yr awen Gymreig.

Gyda gwireddu hyn, medrodd y mudiad yma a sefydlwyd ac a ddatblygwyd gan Gyngor Gwlad Gwynedd ddechrau gweithredu'n annibynnol.

Nid oedd f'ymateb y tro hwn lawn mor frwd a phan ddarllenais y llyfr gyntaf dros hanner can mlynedd yn ol, ac eto mae'r stoi'n dal yn un afaelgar, yr hanes am fab i grydd o bentref bach Llangernyw yn gadael ysgol yn ddeuddeg oed ac yn llwyddo i gyrraedd prifysgolion Glasgow a Rhydychen: Ar ol peth trafferth medrodd fy mrawd John a minnau berswadio Mam i adael inni gysgu yn y gwely ym mhen tywyll y gweithdy.

Cyhoeddodd Lewis Valentine ei ymddiswyddiad fel llywydd y Blaid, ac etholwyd Saunders Lewis yn ei le, i swydd lle medrodd ddylanwadu mwy nag y sylweddolodd ar Gymru fodem, er i raddau llai nag y gobeithiodd ef ei hun.