Cafwyd noson i'w chofio a threfnwyd y daith gan Miss Eleri Lloyd Jones a gyrrwr y bws mini oedd y Parchedig Olaf Davies.

'Tydi'r ystol yn y ty gwair, yn pwyso'n erbyn y gowlas, 'run lle ag y bydd hi bob amsar.' 'Ond, Miss Willias.' 'Ewch i' 'nôl hi, Norman.

Y noson o dan sylw, bu Miss Williams yn hir syllu drwy'r twll yn y blacowt yn ffenestr y llofft ffrynt ar lampau bus Ifan Paraffîn yn dawnsio'u ffordd yn feddw ar hyd Pen Cilan cyn stopio'n stond, ond heb wybod i sicrwydd mai bus oedd yno.

MERCHED Y WAWR YN DATHLU: Mewn cyfarfod ym Mhenuel, dan gadeiryddiaeth miss Menai Williams fe ddathlwyd chwarter canrif sefydlu mudiad cenedlaethol Merched y Wawr.

Meddyliai pawb am Miss Hughes, ac am a wyddwn i ni feddyliai neb am Rhys Lewis.

Ond cyn iddo fynd ymaith, cymerais ef i'r parlwr at Miss Hughes.

Nid y Miss Lloyd a gofiwn oedd hi'n awr, er ei bod hi'n dal mor glen ag erioed pan ddeuem ar draws ein gilydd, er mai pur anaml oedd hynny bellach.

'Storiau Miss Lloyd!' Yr oedd byd o ddirmyg yn llais fy modryb.

Ambell waith gwahoddai Miss un ohonyn nhw i ddod o flaen y dosbarth i siarad am ei gi.

'Miss Hughes?

'Os gwnaiff hi, mi dd'weda i mai Miss Price piau nhw.'

"Roedd fy nhad gyda'i anffurfioldeb arferol yn dymuno i mi atgoffa Miss Davies fod perffaith ryddid iddi ddod â ffrindiau neu deulu i aros yn y fflat unrhyw adeg, ond os bydd rhywun yn dod yno i fyw ar sail fwy parhaol, efallai y byddai hi garediced â gadael iddo fo gael gwybod er mwyn iddo gael trefnu ynglŷn â'r rhent.

Rhyfeddais fwy o weld Miss Lloyd yn prynu'r ffrog werdd gyda bendith edmygus Modryb Lisi.

Cydymdeimlwyd Mrs Eirlys Jones sydd wedi colli ei chwaer, Mrs Ciss Roberts wedi colli ei chwaer-yng-nghyfraith, Miss Nansi Jones wedi colli Auntie Lou, ei modryb a Mrs Kathleen Roberts wedi colli chwaer-yng-nghyfraith hefyd.

'Roedd Miss Pierce wedi mynd yn ôl i Abergele cyn imi ddod i wybod am hynny.

Wedyn fe sleifiem i gysgod drws siop, er mwyn rhoi llwyr rhyddid y dre i Miss Jones.

Nid oedd neb ond Miss Jones yr ysgrifenyddes yn ei adnabod.

Rydw i wedi meddwl sawl tro a oedd Miss Jones Bach yn gwybod ein bod ni yn ein cuddfan pan oedd hi'n mynd heibio.

'Nei di mo ngadel i i fynd i'r hen gollege ene, a 'nei di, Rhys?' ' Atebodd Dafydd drosof, ac yr oeddwn yn ddiolchgar iddo ``Mi gewch siarad am hynny eto, Miss Hughes,'' ac wedi ychwanegu ychydig o eiriau cysurus, aeth Dafydd ymaith.

Yn ddistaw 'te.' 'Miss Willias, fi sy' 'ma.' 'Y?' 'William Huws...

Wedi marw ei rhieni, fe aeth Miss Thomas i gadw cartref i'w hewythr i Lanfaircaereinion, yntau hefyd yn cadw siop wlan, ac wedi iddo yntau farw, fe ddaeth Miss Thomas i fyw y rhan olaf o'i hoes yn y Felinheli.

Beth bynnag, ar ôl i Miss M. Rhys farw, gofynnodd ei chwaer, Miss Olwen Rhys, am gael y llyfr cofnodion cyntaf yn ôl o'r Llyfrgell Genedlaethol, a rhoes ef ynghyd â'r ail lyfr cofnodion i Syr Goronwy Edwards i'w cyflwyno ar ran y teulu i Lyfrgell Bodley lle cedwid y llyfrau cofnodion eraill a oedd ar glawr.

'Fyddwch chi ddim angan swpar felly?' 'Ga'i damad efo Miss Willias, unwaith bydd yr hwch a finna' wedi landio.' 'Ffansi.'

Rhoddodd gychwyn i do ar ôl to o blant, ac yno y dysgais i'r llythrennau, oherwydd yr oedd yr wyddor ar y wal, a gan fod Miss Roberts yn tynnu ymlaen mewn dyddiau, cadwai at yr hen drefn o ddysgu plant i ddarllen yn yr Ysgol Sul.

Mae Mr Robaits yn cael perthynas â Miss Parry, mae Mrs Jones yn yfed poteleidiau o gin y tu ôl i lenni ei thŷ, ac mae Mr Morris yn gwisgo dillad isaf merched.

Miss Lloyd?'

Daeth Dafydd gyda mi i'r t , ac eisteddasom yn yr hen gegin, canys yr oedd ``gwragedd rai'' gyda Miss Hughes yn y parlwr.

Ond mae'n ymddangos fod Miss Rowlands wedi dweud wrthynt ganol Chwefror na allai eu cynnal a'u gwahodd i adael ei thŷ .

Cafwyd gwasanaeth byr ar ol cyrraedd yng ngofal Mr Glyndwr Thomas a chymorth Capten Trefor Williams, Mrs Gwyneth williams a Miss Gladys Hughes.

Yna, fel y daw yr adroddiad at ei derfyn gyda hanes ei dderbyniad i lawn aelodaeth o'r capel ym Mhennod XXV, dyna Hiraethog yn codi awgrym y mae eisoes wedi'i wneud ac yn sôn am garwriaeth Bob a Miss Evans.

Roedd traed Miss Aster yn camu'n drwm wrth fy ochr (roedd ei sgidiau bob amser yn pwyso braidd i'r ochr dde) a syllai yn ei blaen, mewn distawrwydd, fel peilot â'i holl feddwl ar lywio'i long.

Arweiniwyd gan Miss Menai Williams a chymerwyd rhan gan Miss Meinwen Parry, Mrs Pegi Charles, Mrs Meic Thomas, Mrs ME Williams, Miss Menai Williams a Miss Nora Jones.

Ni chlywodd y traed ysgafn y tu ôl iddi nes i lais bychan dorri ar draws ei bwrlwm a gofyn iddi'n wylaidd: 'Ble mae Mam, Miss Beti?' Stopiodd yn y fan a rhyw hanner gweld bachgen bach penfelyn tlws yn sbio'n ymddiriedol i fyny ati.

Roedd Miss Megan Jones, Trefnydd y Clybiau ar y dechrau, yn ffrind personol iddi, ac i'r Plas y byddai Miss Jones yn dod i aros pan ddeuai i'r cyffiniau ynglŷn â'i gwaith, megis i sefydlu clybiau newydd.

Croesawyd Mrs Ruth Roberts yn ôl ac hefyd Miss Pauline Jones.

Rhys farw, gofynnodd ei chwaer, Miss Olwen Rhys, am gael y llyfr cofnodion cyntaf yn ôl o'r Llyfrgell Genedlaethol, a rhoes ef ynghyd â'r ail lyfr cofnodion i Syr Goronwy Edwards i'w cyflwyno ar ran y teulu i Lyfrgell Bodley lle cedwid y llyfrau cofnodion eraill a oedd ar glawr.

"Roeddech wedi gadael chwarter o'r cyfan i'w brawd, Miss Jones.' 'Dim ots am hynny, Miss Roberts.

Dyna'r unig beth y gallwn ei weld yn debyg rhyngddo ef a Miss Lloyd.

'Mae storiau Miss Lloyd yn well.'

Doedd o ddim mor siwr o gymeriad y Miss Williams 'na o ran hynny.

'Mae'n beth da nad ydych busnes chi ar werth, Miss Richards,' meddai Tasker Price, 'oherwydd petai o, fi fuasai'r person diwethaf ar wyneb y ddaear yma i'w brynu o.' Aeth at y drws.

J. E. Jones, wrth gwrs, oedd Ysgrifennydd a Threfnydd y Blaid trwy'r cyfnod hwn a bu ganddo nifer o swyddogion taledig yn cynnwys rhai fel Miss Priscie Roberts, Miss Marion Eames, Oliver Evans, J. W. Jones a Wynne Samuel.

"Pwy oedd honna?" "Miss Carmen Sternwood, syr." "Mi ddylech chi ei d'yfnu hi.

Talwyd teyrnged i Miss Pritchard gan y Llywydd, bydd ein colled fel Rhanbarth yn fawr ar ei hôl.

Pan grybwyllid enw Miss Lloyd mewn sgwrs dechreuai ei gwefus isaf grynu, ac rwy'n amau ai hiraeth am ei ffrind ddiweddar oedd y rheswm.

Dewiswyd Miss Eleri Lloyd Jones i gynrychioli'r Eglwysi bedyddiedig Cymraeg ar ymwleliad a Jamaica, El Salvador a Nicaragua fel rhan o Ddathliad Daucanmlwyddiant Cymdeithas Genhadol y Bedyddwyr.

I genhedlaethau o blant Y Felinheli a anwyd yn y blynyddoedd cynnar wedi'r rhyfel byd cyntaf, Miss Williams Bethel oedd athrawes y plant yn Ysgol Hen, ac felly y parhaodd i gael ei hadnabod ar hyd ei hoes ganddynt.

Ni wyddai Miss Hughes ond y nesaf peth i ddim am y busnes, ac ofnwn pan fu farw Abel na wyddai hi ond ychydig am ei amgylchiadau; ac eto yr oedd hi'n fenyw dda ac yn llenwi'r cylch y galwyd hi iddo yn rhagorol.

Fel yr wyf wedi disgrifio mewn pennod flaenorol, yr oedd Miss Hughes wedi bod yn hynod garedig ataf, hyd yn oed pan oeddwn yn fachgen drwg direidus, ac yr oedd fy nyled iddi yn fawr.

Daeth Miss Lloyd yn ei hol a rhoi'r goriad i mi.

``Druan oedd Miss Hughes!'' ``Beth a wnaiff Miss Hughes yn awr?' ' ``Wel, mi fydd Miss Hughes, druan, yn unig ar ôl colli ei brawd.' ' ``Pwy gaiff Miss Hughes i edrych ar ôl y business?

Dipyn o syndod oedd darganfod ymhen hir a hwyr fod Miss Gwladys Lewis ('Anti Glad') neu J.Alun Roberts, yr Adran Hanes, yn medru siarad Cymraeg.

MARWOLAETH: Ar ol cystudd hir bu farw Miss G.

'Perygl i mi gael diffyg traul, Miss Richards.

Ond mae'n amlwg nad oedd Modryb Lisi na Miss Lloyd yn rhannu fy niflastod.

Fel ergyd ymatebodd Harris: Aaa, Miss Norwy.

Syniwn os arhoswn gyda Miss Hughes y byddai holl ofal y fasnach yn disgyn arnaf, oblegid nad oedd Jones ond mater o fixture defnyddiol.

Dibynnai hwyl y canu a'r dawnsio i raddau helaeth ar gyfeiliant cadarn a bywiog Miss Olwen Roberts.

Am genedlaethau yr ystafell yn y gwaelodion gyferbyn â'r "gegin" oedd cartref y plant lleiaf, a neb llai na Miss Jennie Dryhurst Roberts oedd yr athrawes.

Priodwyd hwy yn Eglwys annibynol Seilo, Y Felinheli, gyda'r Parchedig RW Hughes (tad Buddug) yn gweinyddu, a Miss Elsie Jones, Dinorwic Villa wrth yr organ.

Un diwrnod, yng nghanol y berw hwn, pwy a wnaeth eu hymddangosiad ond Bob, a Miss Evans gydag ef, nid yn Miss mwyach, ond yn Mrs!

'Miss Willias?

Diolchodd Miss Bassett yn gynnes iawn i Mr Bevan.

Glynai Modryb Lisi wrthyf fel gelen, er i mi awgrymu'n gynnil y byddwn yn ei chyfarfod hi a Miss Lloyd yn nes ymlaen yn y lle a'r lle ar yr adeg a'r adeg.

'Peidiwch â thrafferthu i ymhelaethu, Miss Richards,' meddai'n swta.

(Cefais gymorth caredig Miss Rhiannon Herbert rai blynyddoedd yn ôl wrth hel yr hanes.)

Ond nid oedd pawb yn Seion yn debyg i Modryb Lisi, ac fe gafodd Miss Lloyd aros.

'Sgen i ddim pres, Miss Lloyd,' ebe fi'n araf.

Cafwyd eitemau gan y disgyblion a chanwyd penillion a gyfansoddwyd gan Miss Delyth Jones i ddathlu'r amgylchiad.

Mae dwy o'r merched yn byw yn yr ardal o hyd, sef Miss Margaret Ann Evans, Plas Ogwen a Mrs Joyce Whitehead, Tregarth.

Bum mewn amryw ddramau gyda Miss Annie Thomas y ferch hynaf, a bu hithau a'i chwaer yn organyddion Capel Ebenezer am lawer blwyddyn.

Un hwyrnos, pan oedd Owen Owens yn dod i derfyn yr un stori, daeth fy mam a Miss Aster i mewn i'r gegin, a bu distawrwydd parchus tra gofynnodd fy mam i mi a awn i hebrwng Miss Aster adref, a dod 'nôl â rhyw waith gwnio roedd ei angen arnom drannoeth.

Miss Roberts yn foesgar ac yn gofyn a oedd yna rywbeth yn fy mhoeni.

"Mi fyddai'n iawn Miss Williams...y...diolch i chi.

'Pst!...Miss Willias?'

Yn ogystal â bod yn Arweinydd Clwb Bryncir, yr oedd galw am wasanaeth y ddiweddar Miss Elizabeth Lloyd Williams i roi hyfforddiant i aelodau rhai o'r clybiau eraill yn rhinwedd ei swydd gyda'r Weinyddiaeth Amaeth fel Swyddog Cynghori ynglŷn â llefrith.

Ffrydiodd y cyfan 'nôl, yna clywodd lais Janet eto: 'Mae'n ddrwg gennyf, Miss Beti, ond fe redodd Robin bach o'm gofal yn y Neuadd Fawr.

Fe wyddai pawb nad oedd Miss Lloyd gyda'r gorau am gynnal glanweithdra.

'Am Miss Lloyd Tŷ Capel.'

Yna gwelodd Janet yn dod tu ôl iddo a gafael yn ei law a i geryddu: 'Robert, paid blino Miss Beti fel hyn!' Yn sydyn daeth iddi ddarlun rhithiol o bellter ei phlentyndod ei hunan, ac am rai eiliadau gwelodd wyneb Janet yn newid a throi'n wyneb Hannah unwaith eto.

Weithiau byddem yn gofyn am 'stori pan oeddech chi'n hogan fach, Miss Lloyd,' a rhyfeddem at yr anturiaethau a'r helbulon arswydus a ddaeth i ran y ferch fach hon o'r wlad.

Yn frawychus o sydyn bu farw Miss Myfanwy Hughes yn ei chartref "Trefair", Rhodfa Sant Mair ar Fawrth y deuddegfed.

Tystiai Pengwern fod ei chwaer yng nghyfraith, Miss Brownlow, hefyd yn yr ystafell wely y noson yr oedd Philti yn gweini arno am ei fod yn wael.

Mae'n rhyfedd meddwl hyn, ond petawn i wedi penderfynu mynd yn dwrne, neu yn athro, neu yn ocsiwni%ar, mae'n debyg mai'r peth agosaf i ysbryd y buaswn i wedi'i weld fuasai'r cipolwg achlysurol yma ar Miss Jones Bach ar Stryd Fawr y Blaenau am hanner nos.

Teimlai Alun ei du mewn yn troi yn union yr un fath ƒ phan oedd Miss Huws yn gweiddi arno yn yr ysgol.

Lawer noson, pan oedd Dave fy ffrind a minnau gartre ar wyliau o'r coleg ac allan dipyn yn hwyr fe ddeuem i gyfarfod Miss Jones Bach ar ei phererindod hithau.

``Ni wnâi neb dy feio,'' ebe Dafydd, ``am beidio â mynd i'r Bala yrŵan fel y mae pethe Abel wedi'i gymryd i ffwrdd yn sydyn Miss Hughes wedi ei gadael yn unig ac yn gwybod dim am y busnes.

"A chofia di, miss, yn Lloegr gest ti waith" Mor wahanol oedd eu hagwedd pan ddechreuodd Ger alw.

Ond os oedd honno'n disgwyl i Miss Lloyd brynu ffrog iddi hi hefyd, cael ei siomi a gafodd, a dim ond Miss Lloyd a gariai fag papur yn ol at y tacsi ar ddiwedd y dydd.

Crymanodd Guto ac edrych yn bwdlyd i lawr y lab lle'r oedd Miss Davies yn potsian â jar gloch a thamaid o falŵn llipa.

Busnes 'hit o'r miss' iawn yw'r un prynu coeden Dolig yma i ni.

Ar ôl y bwyd cafwyd hanner awr yng nghwmni Miss Iona Jones gyda'i detholiad hyfryd o ganeuon.

Adroddodd papur newydd mai cynllun ffrog Versace drawiadol a wisgwyd gan Miss Hurley yw'r ysbrydoliaeth y tu ôl i gynllun lliwgar ar fysus yr ardal.

Y tro arall oedd gweld Miss Parry, Neigwl Ganol, o Glwb Llangian yn dod i mewn a bachgen ysgol yn gyd-gynrychiolydd.

''Neno'r gogoniant, i be ma' isio i chi drampio'r wlad, gefn berfadd nos, yn malu ffenestri pobol onast?' ''Ddrwg gin i, Miss Willias.

Llongyfarchiadau calonnog i un o gyn drigolion Y Garth, sef Enid Phillips, nith Miss Dilys Jones Phillips, Cenarth, Ffordd y Garth.

Dyna lle daw Miss Evans yn ôl i'r stori a dechrau datblygu.

Mi ydach chi'n credu hynny, on'd ydach, Miss Edwards?'

Beth bynnag a ddigwydd rhwng Bob a Miss Evans, welwn ni fyth mohono.

Ac am beth mor ddiniwed â cherdded 'o fewn hyd chwibaniad i safle adeiladu yn ei sgert mini' yr enillodd Miss S. Pollak, hithau, o Eton Villas, London NWS ei CDM neu, Cadbury Dairy Milk.