Cyfarchiad y Diawl Cecfryn Ifans Un bore oer ym mis Rhagfyr, a'r barrug yn gen ar lafnau'r celyn gwyrdd a'r eiddew, deffrowyd Morfudd gan sþn cnocio ffyrnig ar ddrws ei thþ.

Un...!" Poerodd Morfudd ar ei bawd a'i redeg yn gyflym ar hyd bwâu ei haeliau, o arfer yn fwy na dim arall, gan mai ychydig o flew a dyfai yno bellach.

Os na ddewch chi i agor y blydi drws y funud hon, rydw i'n mynd i'w gicio fo i lawr!" Ar sþn y fath awdurdod, trodd Morfudd ar ei sawdl, a phrysuro cyn gynted ag y cariai ei chrydcymalau hi yn ôl at y drws.

"Yr un siap â phâr o drôns," meddyliodd Morfudd.

"Mae o wrth y drws o hyd felly," penderfynodd Morfudd.

Aeth tua munud o ddistawrwydd heibio, ac ochneidiodd Morfudd mewn rhyddhad.

Ac er na chlywasai Morfudd mo'r sgwrs, trodd y pwyllgor siaradus fesul un yn euog tua thref y prynhawn hwnnw.

Yr oedd Morfudd, wrth gwrs, yn wraig briod.

..!" Yn olaf, cyn troi unwaith ac am byth at y drws, agorodd Morfudd y ddau fotwm uchaf ar ei choban wen er mwyn dangos rhyw fymryn pryfoclyd ar gnawd ei mynwes.

Yn ei gywydd 'Galw ar Ddwynwen' dymuna Dafydd ap Gwilym anfon y santes yn llatai, sef negesydd-serch, at ei gariad Morfudd.

Mentrodd ambell un ofyn iddi yn chwareus wrth fynd heibio, "Morfudd, Morfudd, beth wyt ti'n ei wneud â'r holl wlân yna?" Chwerthin yn amwys fyddai hi wedyn, heb godi'i phen a heb roi'r gorau i drotian, ond sylwai rhai ar wawr o dristwch yn ei llygaid.

Biti bod yr hen wraig mor fusgrell, oedd sylw trist gwþr y pentref, wrth ddychmygu symudiad bysedd Morfudd dros eu cyrff hwythau.

Weithiau gwnâi rhywun rhyw sylw ffraeth, megis, "Mae'n siŵr dy fod wedi nyddu digon o edafedd i wau siaced am y byd erbyn hyn, Morfudd!" A'i hateb yn ddieithriad fyddai, "Rhyw ddydd, Mr Jones, pan ga'i weill!" A chwyrli%ai'r olwyn bren yn fwy penderfynol fyth.

Ymlaciodd Morfudd rhyw fymryn a theimlodd gryndod yn tindroi drosti.

Yn ystod y dyddiau cynnar hynny, pan oedd Morfudd yn newydd-ddyfodiad, ac enigma'r dro%ell yn sbeis ar dafodau'r fro, awgrymodd un o'r rhai mwy gweledigaethol ymhlith y pentrefwyr unwaith mai rhwystredig oedd yr hen wraig, ac mai chwant rywiol a'i gyrrai i nyddu'n wyllt bob dydd!

Nyddu Byddai Morfudd yn eistedd wrth y dro%ell ac yn nyddu bob dydd.

"Morfudd!" rhybuddiodd y llais.

John, fy mab-yng-nghyfraith, rheithor plwyf nid anenwog Llangeitho, a Morfudd fy merch a ddaeth i'n cludo i'r bês.

"Bobol annwyl!" meddyliodd yr hen wraig, gan dynnu'r cwrlid yn fwy clos dros ei chlustiau, "Pwy uffarn sydd yna yr adeg hon o'r dydd?" Gan mai ei bwthyn hi oedd yr adeilad cyntaf yn y pentref o gyfeiriad y môr, roedd Morfudd wedi hen arfer bellach â dieithriaid yn galw heibio i holi'r ffordd, neu i fegera am baned o de a chrempog.

Edrychodd Morfudd arno mewn dirmyg o'i gorun i'w sawdl.

Gwylltiodd Morfudd.

Ymbalfalodd Morfudd wrth follt y drws, ond roedd hwnnw yn gwrthod yn lân ag agor.

Er hynny, bu bron i Morfudd gael ffit yn awr wrth weld y fath olwg oedd arni.

Y noson honno cafodd Gwaethfoed a Morfudd lety gyda chawr o'r enw Carwed Feudwy wrth odre Rhiw Garwedd ond pan geisiodd y cawr lofruddio'r ddau yn eu cwsg fe laddodd Gwaethfoed hwnnw hefyd.

"O Iesu mawr," gwichiodd Morfudd, gan ddychmygu'r esgid fawr ddynol yn ymddangos unrhyw eiliad drwy bren y drws ac yn ei thrywanu rhwng ei choesau.

Erbyn hyn wrth gwrs, a Morfudd wedi bod yn ei bwthyn ers sawl blwyddyn, ac atyniadau llawer mwy pêr wedi cyrraedd y pentref i ddifyrru'r tafodau yn y cyfamser, anaml iawn y byddai unrhyw drafod ar yr hen wraig, yn gyhoeddus o leiaf.

"O mam bach!" mwmialodd Morfudd, a cheisio stwffio'r cudynnau gwallt yn ôl dan y cap.

Morfudd a'r Dro%ell - gan Angharad Price

"Aw!" ebychodd Morfudd.

Rhyfeddod pennaf Morfudd, a'i thrasiedi yn ôl rhai, oedd ei dwylo.

Llamodd calon Morfudd a gollyngodd ei gafael ar y llenni.

Yn agos i fil o flynyddoedd yn ôl fe deithiodd Gwaethfoed, un o fân benaethiaid Ceredigion y ffordd hon ar ei ffordd adref o Went gyda Morfudd ferch Ynyr Ddu, ei wraig newydd feichiog.

Dyna pam roedd dwylo Morfudd yn drasig yn ôl rhai.

Chwyrli%ai'r olwyn bren am filltiroedd, a throtiai blaen esgid fach dwt Morfudd bererindodau ar hyd y byd, a thu hwnt, o fore gwyn tan nos.

Yn wir, bu'r dirgelwch yn destun cryn drafodaeth yn y pentref rai blynyddoedd ynghynt, yn fuan wedi i Morfudd ymddangos am y tro cyntaf.

Bron na werthfawrogai Morfudd ddonioldeb y cyfan!

"Morfudd!

Rhythodd Morfudd arno.

Gwylltiodd Morfudd wrth y mudandod, felly rhoddodd glustan arall iddo, nes ei fod yn rhoncian ar ei un goes.