Er mai yn y blynyddoedd 1909 ­ 1915 y cyrhaeddodd y Mudiad Rhamantaidd ei anterth, gyda 'Gwlad y Bryniau', 'Yr Haf' ac 'Eryri', yr oedd y llanw wedi troi yn erbyn Rhamantiaeth erbyn hynny, gan fod darllenwyr wedi syrffedu ar yr awdlau a'r pryddestau hyn a oedd wedi eu lleoli mewn rhyw orffennol chwedlonol, ac wedi syrffedu hefyd ar eirfa'r Rhamantwyr.

Eisoes, cynhwysai'r grŵp bychan o swyddogion ac aelodau'r pwyllgor rai a ddeuai, ymhen amser, yn llenorion Cymraeg praffaf eu cenhedlaeth ac yr oedd natur y Blaid fel mudiad iaith a diwylliannol yn amlwg.

Yr hyn ddigwyddodd felly oedd i un mudiad sefydlu patrwm o fwydo babanod dan flwydd oed am ddeg o'r gloch ac eto am ddau o'r gloch bob dydd, tra bod mudiad gwahanol ym mhen arall y ddinas yn agor ei ddrysau i fwydo mamau, a neb ond mamau, am hanner dydd.

Ffurfio'r mudiad gwrth-arfau niwcliar, CND.

Ar y llaw arall, gallai ddadlau na ddylai Undodwr gwerth ei halen fod hebddo, nid yn unig oherwydd ei waith personol, ond am ei fod yn ddolen gydiol rhwng aelodau gwasgaredig a llinyn bywyd y mudiad.

Ac i brif arweinydd y mudiad, John Henry Newman, yn arbennig, datblygodd hwn i fod y cwestiwn pwysicaf oll.

Ym mlynyddoedd cynnar y mudiad, dim ond ar rai o'r ffermydd mwyaf yr oedd tractor.

Nhw yw plant Pat Harris o Frynbuga, un o sylfaenwyr y mudiad BUSK, sy'n ymgyrchu tros ddiogelwch bysus ysgol.

MERCHED Y WAWR YN DATHLU: Mewn cyfarfod ym Mhenuel, dan gadeiryddiaeth miss Menai Williams fe ddathlwyd chwarter canrif sefydlu mudiad cenedlaethol Merched y Wawr.

Wrth fod Cymdeithas yr Iaith wedi ennill brwydr ar ôl brwydr, yr ydym yn ennyn hunan-hyder yn ein mudiad a'n pobl i greu dyfodol newydd i Gymru.

Yn eironig ddigon y barnwr yn yr achos hwn yw Baltasar Gozón, yr un barnwr yn gywir a ryddhaodd aelodau o'r mudiad GAL (terfysgwyr gwrth-ETA a ariannwyd gan lywodraeth Sbaen i ladd aelodau o ETA) ar ôl dim ond pum mlynedd o ddedfryd o 100 mlynedd.

Hyd at hynny yr oedd y Blaid wedi datblygu fel ymbarel i'r cwbl o'r mudiad cenedlaethol yng Nghymru.

Mae pob mudiad yn gwerthfawrogi eu hen wynebau ynghanol llanw a thrai yr aelodaeth gyffredinol a tydi Cymdeithas yr Iaith yn ddim gwahanol i hynny.

oedd un o'r rhesymau pam y gwelwyd symud i'r chwith ar gychwyn y 1980au (fel digwyddodd gyda gweddill y mudiad cenedlaethol yr adeg honno) a dechreuwyd canolbwyntio ar amgylchiadau cymdeithasol ac economaidd sy'n ffurfio cyd-destun iaith, gyda sylw cynyddol ar faterion fel tai a thwristiaeth.

Casgliad y llyfr yw mai mudiad oedolion ifainc dosbarth canol addysgiedig oedd y Gymdeithas rhwng 1962 a 1992, proffil sy'n gyffredin i lawer o fudiadau ymgyrchu eraill; yn wir, un o gryfderau'r astudiaeth hon yw'r modd y defnyddir astudiaethau ar fudiadau megis CND a Chyfeillion y Ddaear i oleuo datblygiad y Gymdeithas a'i rhoi hi yn ei chyd-destun fel mudiad pwyso.

Tueddai Pusey i gydymdeimlo â'r bwriad hwn, er mwyn profi nad oedd gan y mudiad gydymdeimlad ag Eglwys Rufain, ond ni fynnai Newman na Keble gael dim i'w wneud ag o.

Ond er gwaethaf pob gwrthwynebiad ar gynnydd yr âi'r mudiad.

Dywed Kamarin fod mudiad 'Kurdish Relief Wales' sydd â swyddfa yng Nghaerdydd, wedi bod yn ceisio helpu trwy anfon ysbytai teithiol i'w defnyddio gan y Cwrdiaid.

Ydi dadleuon Zola yn cytuno a diffiniad y Mudiad Anabledd o fyw'n annibynnol?

Dyw Trefnydd newydd Merched y Wawr ddim wedi bod yn aelod o'r mudiad erioed a'i phrif nod fydd denu'r to iau i ymuno.

Wrth gwrs ei fod o yn y Beibl, ond mi welais i beth hefyd mewn stori sentimental yn 'Woman's Own' dro 'nôl, a mwy fyth wrth wrando ar gaset "Hwyl yr ŵyl" gan y Mudiad Ysgolion Meithrin.

Mae Gwilym a Kitty Griffiths yn gefnogol iawn i lawer mudiad ym mro'r Arwydd a diolchwn iddynt am eu diddordeb hael i'r Arwydd hefyd.

Byddai arweinwyr y mudiad i godi eglwysi newydd - a dderbyniai gryn gymorth gan y Llywodraeth yn cyson alw sylw at esgeulustod digywilydd y diwydianwyr a wrthodai ddarparu rhagor o addoldai yn ardaloedd eu gweithfeydd.

Ar ôl rhybudd amserol a difloesgni Mr Saunders Lewis ynglyn â thynged yr iaith, fe aeth Cymdeithas yr Iaith ati i fynnu i'r Gymraeg ei phriod hawliau yn ei gwlad ei hun, ac ni wnâi ond y crintach warafun i'r mudiad hwnnw y clod am ennill yn ôl i'r iaith beth o'r bri y mae'n ei fwynhau heddiw.

Bu Dewi Wyn Jones, Swyddog Amaeth y Sir cyn ei benodi'n ddarlithydd yng Ngholeg Meirionnydd, a chryn ddiddordeb i hybu aredig fel gweithgaredd i aelodau'r mudiad ar ddechrau'r saithdegau hefyd.

Cyfeiriwyd eisoes at ei safle fel athro Hebraeg a Chanon, ac yn barod 'roedd pobl wedi cysylltu'r mudiad gyda'i enw, er mai llysenw ydoedd ar y dechrau cyntaf.

Mudiad o blaid un o'r delfrydau mwyaf yw'r mudiad senedd.

Mudiad y Ffermwyr Ifanc yw prif Fudiad Ieuenctid Cefn Gwlad Cymru, sy'n darparu cyfleoedd arbennig i bobl ifanc Cefn Gwlad i fwynhau, i ddatblygu, ac i ddysgu.

Ymgyrchydd ieithyddol yw ef sy'n cynrychioli y mudiad Konteseilua.

Yn achos Cymdeithas yr Iaith Gymraeg mae'r fytholeg gynhaliol yn neilltuol o gref gan bod blynyddoedd gwawrddydd y mudiad yn cydddigwydd â ffrwydriad diwylliant ieuenctid y chwedegau, cyfnod euraid yng nghof yr aelodau cynnar sy'n cysylltu genedigaeth y Gymdeithas â rhyddid a menter eu hieuenctid eu hunain ond sydd bellach wedi ymgolli ym mharchusrwydd canol oed.

Cyflwynodd Idris Cox ac Ithel Davies ddatganiadau o gefnogaeth ar ran y Blaid Gomiwnyddol a mudiad Y Gweriniaethwyr.

Bu'r helynt yn foddion i hyrwyddo cylchrediad y Traethodau i'r Amseroedd, fel y gellid disgwyl, ond cynyddodd y gwrthwynebiad i'r mudiad.

Cyhuddwyd y papur newydd a'r orsaf radio o fod yn cydweithio'n agos ag ETA am fod y mudiad hwnnw'n dewis rhyddhau ei gyhoeddiadau trwy gyfrwng y papur.

Dichon na fydd newid o bwys yn syniadaeth y mudiad na'i ddulliau o weithredu.

Ynghanol bwrlwm a chyffro mudiad protest y myfyrwyr y dechreuodd gyrfa lenyddol Peter Schneider.

Cynnyrch y Diwygiad Protestannaidd oedd yr Erthyglau, ac i'r garfan yn y mudiad a dueddai tuag at Rufain 'roedd y Diwygiad dan amheuaeth.

Bu protestio yng Nghymru a ffurfiwyd mudiad Cylch Dewi, y gr^wp protest cyntaf yn ymwneud â darlledu yng Nghymru.

Perthynai'r ddwy, yn eu ffyrdd gwahanol, i fudiad llenyddol pur boblogaidd yn Ffrainc tua dechrau'r drydedd ganrif ar ddeg: mudiad a welai ar y naill law ymgais i gysylltu'r chwedl Arthuraidd (cyfraniad mwyaf Cymru i ddychymyg Ewrop, o bosibl) â chyfnod y Testament Newydd a sefydlu'r Greal Sanctaidd yn un o brif themâu llên Ffrainc, a mudiad a oedd yn dyst ar y llaw arall i symud pendant oddi wrth yr hen arfer Ffrengig o gyfansoddi naratif ar fesur ac odl i lunio stori%au rhyddiaith.

At hyn eglura fod mudiad heb gylchgrawn 'yn fud a diamddiffyn, yn ddiymadferth ac yn gwbl anabl i gerdded rhagddo'.

Yr adrannau yn y traethawd yn delio â'r Purdan a'r Offeren a gynhyrfodd dynion y mudiad a dychryn ei gefnogwyr fwyaf.

Yn y ganrif ddiwethaf cododd y mudiad rhamantaidd ei chân gan glodfori y mynyddoedd ac unigeddau Cymru.

Hoffwn gydnabod ein dyled i weledigaeth a medrusrwydd ein Cyfarwyddwr, Siôn Meredith ac i'r Swyddog Cyswllt deinamig, Andrea Jones, am eu hymroddiad cadarn i'r mudiad.

Roedd yn un o hyrwyddwyr cynnar Mudiad Cymru Fydd, ac yn un o'r bobl hynny a wnaeth Lloyd George yn bosibl.

Mae hynny ynddo'i hun yn arwyddocaol; mae'n ein gwneud yn ymwybodol o'r tyndra rhwng y grefydd 'newydd' a'r hen fywyd, ac yn pwysleisio mai mudiad gwerinol yw Methodistiaeth, ond ein bod ni yn y nofel yng nghwmni arweinwyr y mudiad - teulu cefnog Gwern Hywel (ac i Saunders Lewis y dosbarth pendefigaidd hwnnw, uchelwyr mawr neu fach, yw'r rhai sydd a'u gwreiddiau ddyfnaf mewn hanes), a'r uchelwyr newydd - y gweinidogion.

Dyma un o'r pethau a rwygodd y mudiad.

Ond mae'n rhaid cadw mewn cof bod y mudiad rhamantaidd yng Nghymru yn ffynnu ar adeg o newid chwyldroadol yn y gymdeithas, o ddiwydiannu cyflym, a symud poblogaeth, hagru'r tir, o newidiadau ym myd crefydd ac iaith.

Er bod dau o feirdd Arfon, sef Dafydd Ddu Eryri a Hywel o Eryri, wedi'u gwahodd i'r orsedd gyntaf, ni ddaethant ar ei chyfyl am eu bod yn amau honiadau Iolo Morganwg ynglŷn â hynafiaeth y mudiad.

I ffurfio Cynllun Addysg Cymunedol -- mewn trafodaeth a phawb yn y Sir, i ddamgos sut y gall pob ysgol, coleg a mudiad gwirfoddol gydweithio â'i gilydd.

Mudiad swffrager cyntaf Cymru yn cael ei sefydlu yn Llandudno.

Ond, fel yr awgrymwyd, 'roedd carfan o'r mudiad a oedd yn barod i ddilyn Newman yn hyn, ac yn tueddu i fynd ymhellach nag ef, hyd yn oed, gan haeru fod gan Eglwys Loegr gymaint i'w ddysgu oddi wrth Rufain ag oedd gan Rufain oddi wrth yr Anglicaniaid.

Er y byddwn yn sôn am Feirdd Ynys Prydain fel mudiad neu gymdeithas neu urdd, rhaid egluro yn y cychwyn cyntaf nad oedd iddo na swyddogion parhaol na chyfansoddiad cenedlaethol am tua chanrif.

Yn hwyrach y noson honno a ninnau ar ein trydydd peint edrychasom eto ar Iwerddon a chofio mai arweinydd mudiad yr iaith a ddewiswyd yn Llywydd cyntaf y Weriniaeth, ac yna treuliasom noswaith ddifyr yn dyfalu pa un o'r tai bonheddig yng Nghymru a fyddai orau gennym fel plas i'n llywydd, a pha un ohonynt a ddylai fod yn Chequers Cymru.

Dyma gyfnod 'Cwlt y Cnawd'. 'Roedd y Mudiad Rhamantaidd yn awr yn ei anterth, a merched lledrithiol oedd merched y beirdd.

Ond nid oedd y garfan yn y mudiad a dueddai tuag at Eglwys Rufain yn fodlon ystyried Pusey fel eu harweinydd.

Nid mudiad na chyflwr ydoedd yn gymaint â phroses o ymagor ac ysgwyddo cyfrifoldeb.

Cael car wedyn ar draws Delhi i ganolfan mudiad arall, AFPRO (Action for Food Production).

Onid oedd perygl felly y gallai farw yn ystod un o'r ysbeidiau hyn, ac na ddylai'r mudiad gymryd ei atgofion yn ganiataol?

Yma yng Nghymru bu protestio yn erbyn y bwriad i foddi Capel Celyn ac 'roedd Saunders Lewis wedi cynhyrfu'r dyfroedd yn ei ddarlith 'Tynged yr Iaith'. Ond 'roedd oes y brotest yn lledaenu drwy'r byd, y duon yn yr Unol Daleithiau a'r mudiad heddwch newydd a godasai o ganol tanchwa Hiroshima a Nagasaki.

Ac felly y lluniwyd trefniadaeth glos a oedd cyn bo hir, gyda chynnydd y mudiad, i greu rhywbeth tebyg iawn i enwad.

Y mae'r mudiad nodau graddedig yn un o'r datblygiadau mwyaf diddorol a fu ym maes dysgu ieithoedd modern yn ystod y cyfnod diweddar - ac yn un o'r rhai a welodd y cynnydd mwyaf yr un pryd.

Roedd hi newydd glywed Cadeirydd Cymdeithas yr Iaith Gymraeg (mudiad yr oedd hi yn aelod amlwg ohono) yn siarad ar y Radio.

Mudiad yw hwn, yn ymgorffori Undeb y Cymry ar Wasgar a sefydlwyd yn 1948, sy'n creu a chynnal dolen gydiol rhwng Cymru a phobl o drâs Gymreig a chyfeillion Cymru ym mhedwar ban y byd.

Ffurfio'r mudiad 'Adfer'.

Dros amser, fe drodd dyneiddiaeth o fod yn fudiad a nodweddid yn bennaf gan barch at ddysg yr Hen Fyd, mudiad a wreiddid yn arbennig yn y diwylliant Lladin clasurol, i fod yn fudiad a oedd yn hybu'r ieithoedd brodorol, ac, i raddau llai, ddiwylliant brodorol yn ogystal.

Yn ei ffurfiau cynharaf mudiad yn galw am grefydd ddyfnach, am hunan-ddisgyblaeth llymach ac am fywyd moesol ar lefel uwch nag a welwyd yn y Brifysgol er dyddiau John Wesley ydoedd.

Mudiad adfer iaith ydym, a chyfathrebu yw'r nôd, a hynny mewn grwpiau bach lle mae modd ennill hyder.

Davies, Tryfal, Ffestiniog, a'i lwyddiant ef, efallai, gyda ymroad rhai fel Dewi Wyn Jones, oedd yn bennaf gyfrifol am y cynnydd a'r llwyddiant ym mhrofion medrusrwydd y mudiad yn y chwedegau.

Mae'n fwy na phosibl fod geiriad y salmau hyfryd hyn o dan ddylanwad cenadwri Iesu ei hun ond i fesur y maent yn adlewyrchu mudiad o dduwioldeb gwlatgar wedi ei liwio gan ddyhead y proffwydi gynt am gyfiawnder.

Rhoddodd amlinelliad gwerthfawr iawn i ni o sut yr aeth y mudiad hwnnw - y mae Cymdeithas yr Iaith Gymraeg yn un o'i gefnogwyr - ati i bwyso ar i'r llywodraeth ddileu dyled y trydydd byd.

Carchar am oes i chi am fod yn arweinydd mudiad terfysgol, neu'n arweinydd ymgyrch derfysgol.

(Auáerparementarische opposition/Gwrthblaid oddi allan i'r senedd), mudiad yr oedd Peter Schneider yn amlwg iawn ynddo.

Gydag amser, enillodd y Gymdeithas brofiad a chasglodd gronfa o wybodaeth na all yr un mudiad neu blaid sy'n sefydlu ei hun o'r newydd fyth gystadlu ag ef.

Gwyddom mai'n ddiweddarach ar ei yrfa y cofleidiodd Penri'r golygiadau hynny ond hawdd credu mai yn ystod ei gyfnod fel myfyriwr yng ngholeg Peterhouse, Caergrawnt, y troes yn Biwritan gan mor gryf oedd y mudiad yn y Brifysgol honno.

Erys y canghennau, ac ynddyn nhw mae nerth y mudiad.

Cylchgrawn Cymdeithas yr Iaith Gymraeg ar y We Fyd-Eang Y Mudiad Da a Elwir Yn Cymdeithas yr Iaith Gymraeg Yn Cyflwyno Er Eich Mawr Ddivyrrwch; ANTERLIWT.

Ond cynnwys y mudiad newydd elfennau go ddieithr i feddwl Cymru heddiw, - cred mewn pendefigaeth gymdeithasol, ac ewyllys da (a dywedyd y lleiaf) tuag at Eglwys Rufain.

Mi gofiaf y dull haerllug y penderfynasom yn union fel y rhannai brenhinoedd Sbaen a Phortiwgal yn yr Oesoedd Canol y byd rhyngddynt - fod John Bwlchyllan yn mynd i helpu i sefydlu mudiad iaith, a minnau i edrych ar ôl yr agwedd wleidyddol.

Ond tra mae Lenz yn ymwneud ag effeithiau'rsiom a deimlai Schneider a nifer o'i gyfoedion wedi chwalfa'r mudiad mawr, mae'n diweddu ar nodyn positif.

Hefyd, cyhoeddir pwy fydd 21ain Cadeirydd y mudiad (bydd aelodau yn derbyn ffurflenni pleidleisio trwy'r post yn fuan, os nad ydych wedi eisoes), a thrafodaeth Merched Peryglus.

Bryd hynny yr oedd Sinn Fein am ddisodli'r Blaid Wyddelig fel erfyn gwleidyddol y mudiad cenedlaethol; y Cynghrair Gwyddeleg yn ymdynghedu i edfryd yr iaith Wyddeleg; y Gymdeithas Wyddelig Athletaidd yn trefnu chwaraeon traddodiadol Gwyddelig; y Mudiad Cydweithredol Amaethyddol, y Mudiad Undebau Llafur dan arweiniad rai fel Connolly, y theatr, y cwbl yn rhannau o'r Mudiad Cenedlaethdol - heb sôn am yr l.RB Yr oedd y rhwyd wedi ei thaflu mor eang fel nad oedd angen i ŵr ifanc wneud mwy na mwynhau chwarae bando (...) ar brynhawn Sul, ac yr oedd wedi ei dynnu i fewn i'r mudiad.

Yr oedd y mudiad gwlatgarol yn gryf yng Ngalilea er gwaethaf neu oherwydd y cymysgedd hiliol a diwylliannol a oedd yno.

Cyrhaeddodd y Mudiad Rhamantaidd rhyw fath o anterth ym 1910.

Wrth i'r Bwrdd gyhoeddi y byddan nhw'n dosbarthu drafft o ganllawiau iaith yn yr Hydref, fe gawson nhw'u beirniadu gan Eleri Carrog o'r mudiad Cefn am lusgo'u traed.

Gan ddal mewn cof yr hyn a ddywedwyd yn awr am y pregethau, gellir dweud bod angen llyfrau newydd i fynegi newydd-deb y mudiad ei hun.

Ffurfio'r mudiad 'Adfer'. Methodistiaid yn caniatâu i ferched fod yn weinidogion.

Ceid rhyw genedlaetholdeb ymhlith y gwyr mwyaf eithafol yn y mudiad Phariseaidd ac yn y mudiad bedyddiol a gynhwysai gymuned Qumrân.

Gwir mai'r clwb lleol ple mae'r aelodau yn cyfarfod yn gyson o wythnos i wythnos yw pwerdy'r mudiad - yno y ceir y gyfathrach glos, yno y ceir y gwmni%aeth ddiddan, ond y perygl o gadw o fewn muriau'r clwb lleol yw i'r aelodaeth ddiflasu gan nad oes sialens ychwanegol iddynt.

Ychydig o bobl oedd yn gyfrifol am lunio strategaeth y mudiad ar hyd y blynyddoedd.

Gwaith Swyddog Aelodaeth Cenedlaethol Cymdeithas yr Iaith Gymraeg yw gofalu amaelodaeth y Mudiad.

Er bod hadau'r Mudiad Rhamantaidd wedi eu plannu cyn troad y ganrif, dyma flaenffrwyth y Mudiad.

Cafodd cyhoeddi'r Traethawd hwn effeithiau amlwg ar berthynas y Brifysgol â'r mudiad.

Yr oedd yn naturiol iawn i rwystrau ac anawsterau godi eu pennau mewn mudiad cydbleidiol a newydd.

O Iwerddon y daeth mudiad Ffrud a Charon, efallai, ac o ogledd Cymru, Deiniol a Thysilio, seintiau y cysegrwyd eglwysi iddynt yn Llanddeiniol a Llandysiliogogogoch.

Mae Audrey yn aelod o gangen Llangefni o'r mudiad ac yn ymddiddori yn y gweithgareddau ers pum mlynedd.

Yr ysbrydoliaeth yn amlwg yn treiglo dros ffiniau'r mudiad.

Ni chynhelir cystadleuaeth yn rhanbarthol y flwyddyn nesaf gan fod yna gystadleuaeth genedlaethol fel rhan o ddathliadau'r Mudiad.

* Cyngor Cyllido Addysg Bellach sy'n darparu cyrsiau mewn colegau chweched dosbarth, colegau trydyddol a cholegau addysg bellach; darparu cymorth i sefydliadau addysg gymunedol gan gynnwys Mudiad Addysg y Gweithwyr (WEA) ac i gyrff gwirfoddol addysg a gwaith ieuenctid gan gynnwys Urdd Gobaith Cymru a Mudiad Ffermwyr Ifainc;

Ffydd ydoedd a gynyddodd gyda thwf y mudiad.

Y sesiwn nesa' oedd gweithdy gan Ben Gregory - ein swyddog codi arian - sydd wedi ennill profiad ymgyrchu helaeth yn y flwyddyn ddiwetha' wrth weithio i'r mudiad Jiwbili 2000.

Prif Ddigwyddiadau Hanesyddol Ffurfio'r mudiad gwrth-arfau niwcliar, CND. Tywysog Charles yn derbyn y teitl 'Tywysog Cymru'. Wyth aelod o dîm pêl-droed Manchester United yn marw mewn damwain awyren ym Munich.