'Roedd y wawr yn rhyw ddechrau torri dros gribau mynyddoedd Eryri pan syrthiodd yr Ymennydd Mawr i gysgu o'r diwedd.

Fyny ym mynyddoedd uchel Cwrdistan yng ngogledd-orllewin Iran oedd o', a'r siwrnai i gyrraedd yn un anodd.

Os astudir rhannau hynaf y blaned Goch fe sylwir ar olion sianelau afonydd yn ymdroelli hyd-ddynt a gellir ei dyddio'n ôl i adeg y mynyddoedd tanllyd actif.

Cwm Pennant yn y Gwanwyn yw'r teitl, ac y mae'r afon i'w gwled yn rhedeg drwy'r cwm a melfed y mynyddoedd yn ei hamgylchynu.

Felly, yr oedd Ioan Evans yn mynd a'i deulu i'r capel ar hyd yr haf am flynyddoedd gan wneud rhyw dair lîg a croesi dwy afon, ac yn y gwanwyn pan fyddai'r eira yn dadmar ar y mynyddoedd, 'roedd yr afonydd yn codi, a chawsom fwy nag un dychryn wrth ei mentro, gan fod yn dŵr yn dod i fewn i'r cerbyd.

y wawr yn codi ar Gymru, hualau'n cael eu lluchio ymaith, iau gormes canrifoedd yn cael ei thynnu, y mynyddoedd yn bloeddio canu, y coed yn curo dwylo, ac felly ymlaen.

Wel dyna fi wedi rhoi rhyw fraslun o'r amodau a'r tirwedd ar y mynyddoedd yna ichwi.

GLWAD WYLLT Dywed yr awdurdodau gorau mai'r mynyddoedd gwlyb hyn a'r tir sobr o sal sydd yn Urmyc gan mwyaf, sydd wedi cadw'r iaith yn fyw.

Cwffio oedd y bois hynny wrth gwrs am eu bod wrth eu boddau yn cwffio, a sbaddu eu cefndyr ac ati, er mwyn cael llonydd i escploitio eu gwerin dlawd yn y mynyddoedd gwlyb ac oer.

Yn y ganrif ddiwethaf cododd y mudiad rhamantaidd ei chân gan glodfori y mynyddoedd ac unigeddau Cymru.

Roedd eira'n dechrau disgyn ar ei wyneb ac roedd mynyddoedd noethlwm Tadzhikstan yn dechrau diflannu y tu ôl i flanced gwyn.

Wrth roi help llaw i ddadlwytho un o'r hofrenyddion a oedd yn cludo cymorth i'r mynyddoedd, cefais deimlad annifyr mai dyna o bosib' fyddai fy nghyfraniad mwya' gwerthfawr i dynged y Cwrdiaid.

Penderfynu mai gwyliau o orffwys, cerdded y mynyddoedd a mwynhau'r golygfeydd bob yn ail fydd hwn.

Pryd wnewch chi sylweddoli unwaith ac am byth nad yw'r barbariaid yn eistedd ym Mynyddoedd y Carpathian, yn barod i ymosod ar eich gwlad fendigedig?

Aeth i fyw i'r mynyddoedd gan ymuno â'r cyrch- filwyr a drigai yno ac a oedd yn gwneud eu gorau glas i herio'r unben.

Ond mi gerddais ac mi grwydrais lawer iawn ar y mynyddoedd sydd o'r ochr arall i'r afon.

Gallwn feddwl amdanynt fel mynyddoedd rhew yn yr awyr.

Pa ryfedd, a minnau wedi fy magu yn y Blaenau yng nghanol creigiau a mynyddoedd?

Galaethau fel mynyddoedd rhew.

Yma mae henaint heulwen yn chwarae mig â llwydni nudden Mai ac yn ymuno â hi i Hingo pennau'r mynyddoedd crychlyd sydd yn creu math o gaer i Stanley .

Un diwrnod daeth Idris i gwm tywyll, ynghudd dan geseiliau mynyddoedd uchel oedd yn drwch o goed pinwydd gwyrdd.

Rhy ifanc a rhy brydferth i'w chau ei hun yn y mynyddoedd - nid ei geiriau hi oedd rhain eithr geiriau Hywel Vaughan ei hunan.

Er iddo gael awyrennau Mig a'r holl arfau soffistigedig eraill gan Rwsia, roedd y gwrthryfelwyr yn well ymladdwyr o lawer yn y mynyddoedd.

Wedi sawl blwyddyn yn y mynyddoedd fe benderfynodd ffoi o Cwrdistan, a gan fod ei frawd eisoes wedi ymgartrefu yng Nghaerdydd fe ddaeth Kamarin, hefyd, i brifddinas Cymru.

Yn yr Engadin, megis ym mhob un o'r cymoedd ar gymoedd mynyddig sy'n creu'r Grisiwm, mae'n hawdd ymateb i eiriau Zarathustra, 'immer weinigere steigen mit mir euf immer hohere Berge, - ich bause ein Gebirge aus immer heiligeren Bergen.' (Llai a llai sy'n dringo gyda mi i fyny mynyddoedd uwch ac uwch, - adeiladaf ucheldir o fynyddoedd sancteiddiach a sancteiddiach).

Y mae ein calonnau yn gresynu, a'n gwaed Cymroaidd yn ymferwi o'n mewn, pan ystyriwn fod yn mysg puteiniaid trefydd Lloegr liaws mawr o ferched glandeg Cymru, y rhai a fagwyd yn dyner gan deuluoedd crefyddol ar lethrau ei mynyddoedd, ond y rhai sydd yn awr yn dilyn bywyd pechadurus a gwir druenus puteiniaid cyhoeddus; .

Tra ar y dwr edrychodd y plant ar y coed yn tyfu i lawr bron at y dwr ochr Sir Fôn i Afon Menai, ac yna draw dros y dwr yr oedd mynyddoedd mawr Arfon yn rhengau cadarn.

Ond yn ei achos ef, ac yn fy achos innau, arweiniodd ar gariad tuag at y mynyddoedd, tuag at Gymru, a thuag at yr anweledig gor sy'n canu i arloeswyr a phererinion.

Oes gen ti le o'r fath?" "Oes mae yna fryn yng nghanol mynyddoedd Eryri, sydd ymhell o bob man.

Yr hyn y gofynnwyd i mi ei wneud oedd llunio taith i'r de o Krako/ w i Zakopane ym mynyddoedd y Tatra, dewis cerddoriaeth addas a holi nifer o gyfansoddwyr blaenllaw a blaengar yr Academi Gerdd lle bu+m yn fyfyriwr, yn eu plith Penderecki, Stachowski, Buijarski, Nazar, Go/ recki a Meyer.

Ac o'r eiliad y trowch i fyny'r dreif garegog i'w chartref unig rhwng mynyddoedd Eryri a'r môr, mae'n amlwg fod wynebu her yn rhan anatod o'i chymeriad.

Nid yw Diwygiadau MacSharry wedi ffrwyno'r y chwyddiant yn y gost nag eto leihau'r 'mynyddoedd o rawn' yn y storfeydd.

Oedwch yn y tangnefedd tawel ar brynhawn o aeaf fel y gwnaethom ni, i weld yr haul yn suddo'n belen eirias dros benrhyn Llyn, mynyddoedd yr Eifl yn borffor dywyll, a'r eira'n eisin pinc ar gopaon Eryri.

Ac yr oedd y tâl, meddai'r cofnodion, am "bregethu i'r Cymry yn y mynyddoedd", lle bynnag yn union oedd hynny.

Mae'r fyddin wedi croesi o Darwin i'r mynyddoedd sy'n gefn i Stanley.

At hynny, roedd cyfle i fwynhau awyrgylch Krako/ w heb fod yno filoedd ar filoedd o dwristiaid, ac i gerdded mynyddoedd y Tatra heb fod sgi%wyr fel morgrug hyd y lle.

Ac mae'r mynyddoedd, sydd drosti bron i gyd, yn weddol ddramatig, medda nhw, hynny ydi os digwyddwch chi eu gweld nhw.

Y grêd bresennol yw i'r cefnfor hwn ail-lenwi sawl tro yn ystod cyfnod diweddarach yn hanes Mawrth ac fe seilir cred o'r fath ar sylwadaeth o ddyffrynnoedd afonydd ar gledr mynyddoedd tanllyd mwy diweddar.

A choedwigoedd tebyg sy'n uchel ar y mynyddoedd creigiog yn yr UDA

A draw dros y mor a'r Fenai cwyd mynyddoedd gwarcheidiol o'r Eifl heibio'r Wyddfa a'r Carneddau tua Penmaenmawr.

Môr a thraeth, mynyddoedd uchel, erwau gleision, neu ddinasoedd yn llawn o adeiladau hanesyddol, diddorol nid oes diwedd arni.

Yna, dyna'r cyfnod o Fehefin i ddiwedd Awst - sydd yn perhtyn i bysgota llynnoedd uchel yn y mynyddoedd...

Lischana Fy nhad a'm difethodd gyntaf - gwneud imi gymryd yn ganiataol y buasai rhywun i ddisgwyl amdanaf ac i'm hebrwng adref ym mhen draw pob taith hir ar draws y mynyddoedd: o Oerddrws i Islaw'r dref, o Lanbedr yn Ardudwy i Lanelltyd, o Gerrigydrudion i'r Ganllwyd o Gapel Curig i Groesor.

"Roedd y ffarm yma'n uchel yn y mynyddoedd ar fin llyn.

Gogoneddwn Di am gryfder oesol ein mynyddoedd, am amrywiaeth yr haenau creigiau ac am lyfnder a gwyrddlesni ein dyffrynnoedd.

Dydy cerddwyr ar y mynyddoedd a'r bryniau ddim yn cynllunio'r daith yn ddigon gofalus, dydyn nhw ddim yn gwrando ar ragolygon y tywydd, dydyn nhw ddim yn gwisgo dillad addas a dydyn nhw ddim yn mynd gyda chymdeithion eraill.

Ddeng mlynedd yn ddiweddarach ysgogodd mynyddoedd Gilfach Goch ddarn arall o sgrifennu a barodd dipyn mwy o gyffro trwy'r byd nag a wnaeth Huw Menai: Yma, yn How Green was My Valley Richard Llewellyn, wele gynnig myth a allai gymryd lle admabyddiaeth uniongyrchol o draddodiad.

Ac roedd hwnnw wedi bod yn crwydro ar draws mynyddoedd Pumlumon o fewn cylchdaith o bymtheng milltir i'w gartref ers naw mis crwn.

Diolchwn i Ti am ddygyfor aflonydd y môr, am amrywiaeth yr anifeiliaid, am liwiau digymar blodau, am ffurfiau gosgeiddig y coed, am ruthr y gwynt a chryfder oesol ein mynyddoedd.

'Does dim mynyddoedd ffordd hyn.' 'O,' meddai'r plant i gyd, 'ry'n ni bob amser yn cael marc ychwanegol os rhown ni fynydd i mewn.' Faint sy'n cofio mwyach amdano yn nyddiau'r Coleg?

tonnau'n chwyddo yn y pellter fel mynyddoedd mawr symudol, ac yn nesu a thorri'n gesyg gwynion anferth a chlecian a chwalu ar y Maen Du.

Fe gymrodd hi ryw dridiau ar ôl glanio yn Ankara i groesi Twrci a symud o un ganolfan filwrol i'r llall cyn y gallwn gael hofrennydd i'r mynyddoedd.

Roedd Mynydd Mwyn yn rhoi iddo gartref a sicrwydd a'r wlad o gwmpas yn cynnig amrywiaeth di-ail o olygfeydd: tiroedd gwastad Môn, wybren lawn golau, mynyddoedd a môr, y cyfan yn newid yn gyson i gyfeiliant y ffryntiau tywydd a sgubai drosodd o'r Iwerydd.

`Wel mae criw o fynyddwyr holliach wedi gofyn imi eu harwain nhw ar daith i'r mynyddoedd mwyaf ohonyn nhw i gyd.' `Yr ...?' `Ie, yr Himalayas.' Roedd y dringwr heb goesau eisoes yn wynebu ei her nesaf.

Dro arall, fel yn 'Eryri o Fangor', mae'r cymylau caws llyffant anferth yn gwneud i'r mynyddoedd edrych yn fychan.

Ac mae'r olygfa o'r mynyddoedd yn fendigedig.'

Pan oedd Ahab (brenin Israel) a Jehosaphat (brenin Jwda) yn cynllwynio i ymosod ar Ramoth Gilead, dywedodd y proffwyd Micheah wrthynt yn blaen beth fyddai'r canlyniad: 'Gwelais holl Israel yn wasgaredig ar y mynyddoedd,fel defaid ni byddai iddynt fugail .

doedd bilbao ddim yn dref hardd ; roedd y dref yn llawn o ddiwydiant a mwg, ond roedd y bobl yn gyfeillgar ac roedd y mynyddoedd o gwmpas yn uchel ac urddasol.

Roedd e'n benderfynol nad oedd ei ddamwain yn mynd i'w atal rhag parhau â'i hobi - dringo mynyddoedd.

Mae mynyddoedd yr Hajar yn cadw gormod o'r anialwch o'r fan hon, tra bo'r cwrel yn gwneud yn siwr fod digon o bysgod lliwgar i'w gweld dan donnau'r Indian Ocean.

Sylwyd hefyd ar sianelau all-lifeiriant gymaint â deg cilomedr o led yn driphlith driphlith hyd lethrau'r mynyddoedd tanllyd a hyd yr iseldiroedd yn ogystal ac y mae'n debygol i'r rhain gael eu ffurfio pan doddodd rhew y Twndra yn sydyn gan adael ceulannau ar ei ôl.

A chyffyrddiad dy law yr wyt yn llonyddu'r afonydd trwy eu carcharu mewn rhew ac yn gwisgo ein mynyddoedd ysgythrog â llyfnder dihalog.

Roedd cryn wahaniaeth rhwng ymladd rhyfel guerrilla yn y mynyddoedd a llywodraethu gwlad gyfan.

Mynyddoedd yr Atlas.

Roedd y gaeaf yn agosÐu, a bwriad Saddam oedd gyrru'r Kurdiaid i'r mynyddoedd unwaith eto; os na fyddai'r gynnau yn eu lladd, bydden nhw'n siwr o farw yn yr oerfel.

Aros mae'r mynyddoedd, ond coediog yw porfa haf y ddafad ar Gefn Tew a Glan Alwen, a bugeiliaid newydd sydd.

Oherwydd y tywyllwch, bu'n amhosibl gweld mynyddoedd canolbarth yr Eidal.

Draw ymhell yng nghanol y mynyddoedd, roedd gynnau'n tanio; gallem glywed eu swn yn cystadlu â thrwst y taranau glaw.