Ganed fy nhad ym Mhen-dre, Ty Nant, Plwyf Llangwm, fferm fechan oddeutu hanner milltir o Benyfed.

Nid oedd yn anodd i hogiau'r Nant sleifio adre gan fod Llwybr y Garreg Wen y tu ôl i domennydd uchel o rwbel, ac os am ddal troseddwr byddai'n rhaid i stiward fynd i ben un ohonynt i gadw gwyliadwriaeth.

I ddechrau, Nant-y-moel.

Meddyliwch fod pentre fel Felin Fach, pentre gwledig sy'n llai na Tai Nant, yn rhedeg theatr lewyrchus.

Rydw i'n eu cofio nhw i gyd: Hugh Cae Haidd, Wil Pant, Shem Pandy, Wil Jones Happy Valley, Ifan Morgan, Ellis Nant, Wil Thomas Bryn Hyfryd, Rolant Gruffydd Felin Hen a William Ifans Glasgoed.

Y trigolion olaf yn gadael Nant Gwrtheyrn.

'Roedd y rhyfel yn y Deheubarth mor bell o Nant Conwy.

Roeddynt erbyn hyn wedi colli golwg ar gyfarfod y Nant y noson gynt, ac fel roedd Ysbryd Duw wedi bod yno yn codi dynion o'r newydd i afael yng nghyrn yr aradr.

Mewn un man yn unig roedd angen rhydio nant a phan fyddai llif rhaid oedd stopio'r cyfan.

Wrth nesa/ u at Llangefni, llifa'r nant drwy lyn a elwir yn Llyn Pwmp.

Pan dry'r llwybr yn raddol i'r dde fe ddowch i olwg craig anferth ar ganol llwybr y rhewlif am Nant Gwynant.

Thomas yn awgrymu i'r enw arbennig hwn ddeillio o'r gair gafr a'r ansoddair cysylltiedig gafrog, a'i farn ef yw mai disgrifiad syml yw hwn o nant lle byddai geifr yn ymgynnull i bori.

Daeth y ddau i lawr i'r De o Ddinas mawddwy, un o'r pentrefi hyfrytaf a Chymreiciaf y pryd hwnnw cyn y mewnlifiad Saesneg iddo, ond yn Nant-y-moel y'm ganed i.

MARGAM A NEDD: William Corntwn oedd y cyntaf o abadau Margam y cadwyd canu iddo, hyd y gwyddys - a bwrw mai dyma'r William Abad y canodd Dafydd Nant a Lewis Glyn Cothi iddo.

Wel, yr oedd yn tynnu tua'r saith o'r gloch, ac fe aeth amryw ohonom i gyfeiriad Ysgol y Nant, ac fe ddaeth nifer dda ynghyd.

dros y copaon i Nant Peris lle roedd un o hogia' Clwb Mynydd Dyffryn Ogwen yn disgwyl amdanynt efo diod poeth.

"Samon ydi'n henw ni ar Roberts," meddai, "am ei fod o'n dwad o Nant Bach, lle da am samons." Roedd rhywbeth yn nhôn ei lais yn dweud wrthyf na theimlai'n garedig at yr athro, a soniais am y gurfa a gawsai'r bore hwnnw.

Ac fe aeth at Richard Owen, ac fe atebodd hwnnw ar unwaith: 'Fe ddof yno gyda thi.' Ac ar ôl dod adref o'r gwaith fe aeth Owen George at y bobl oddi amgylch Ysgol y Nant a dweud am y cyfarfod gweddi oedd i fod yno.

Dywedir fod y gwr hwn, yn ei ddydd, yr un mor adnabyddus â Thwm o'r Nant, ein hanterliwtiwr mwyaf ni fel Cymry.

Soniwyd yn gynharach am y 'Cornis', sef y mwynwyr a ddaeth o Gernyw i weithio'r gwaith copr ger yr Offis Gocyn ar ffordd Nant Peris, ac fel y daeth yr enwau Pleming, Closse a Salt yn enwau cynefin yn y cylch.

Ond rhaid ydyw dweud mai yn Ysgol y Nant y cychwynnodd y peth fel diwygiad yn wir.

Lle digon diffaith oedd Nant y Gors a'r sôn oedd mai crafu bywoliaeth a wnâi Ham, ond ni welais i erioed neb hapusach.

'Mae y dynion yn canmol cyfarfod gweddi fu yn y Nant neithiwr, ac y maent yn awyddus am gael cyfarfod gweddi awr ginio heddiw yn Cwt Brake.

'A ydych yn meddwl,' meddai wrtho, 'y buaswn yn torri rhyw ddeddf neu yn pechu wrth alw cyfarfod gweddi heno yn Ysgol y Nant?

Ceir cysylltiad tebyg yn Afon Gafr a Chwm Gafr sydd i'r dwyrain o Nant Peris yn Eryri.

Ffurf wreiddiol yr enw hwn oedd Llanddewi Nant Hoddni.

Trodd y cornel i Ffordd Pen-nant a bu bron iddo gael ei thaflu ar ei chefn gan ddau fachgen yn sglefrio heibio.

Tystiodd Nant Gwrtheyrn fod nifer o bobl wedi cofrestru ar gyrsiau yn y Ganolfan Iaith yn uniongyrchol o ganlyniad i'r gweithgarwch yn y Sioe.

Thomas yn cytuno â Rowlands ac yn gweld 'Cafnan' yn ffurf ar 'Cafn y Nant', sy'n enw digon priodol, yn enwedig o ystyried natur rhan isaf y dyffryn hwn.

Er bod pob cwm yn gymdeithas ynddi'i hun, byddai pawb yn dod at ei gilydd adeg eisteddfod, a phan fyddai eisteddfod y Babell yn cael ei chynnal byddai gwyr Tirabad yn dod lawr dros y mynydd, a phobl Merthyr Cynog a Llanfihangel Nant Brân.

Daeth at nant fechan droellog.

Ma nant barablus yn 'i ymyl e, a thylluanod yn pwyllgora yn coed-cefen-tŷ wedi iddi hi nosi, a phe bai popeth yn iawn, fe fyddwn i wedi cynghori Luned i adel y lle a mynd i fyw i rywle arall.

Byddwn yn y cysgod o hyn i ddiwedd y daith, yn wir ychydig iawn o haul a wêl yr ochr yma i'r dyffryn i lawr i Nant Peris dros fisoedd y gaeaf.

Y mae'r Ysgol Feithrin agosaf yn Nhrelewis yr ochr draw i Lyn Ogwr (Ogmore Vale) o Nant-y-moel a mynychir hi gan ddyrnaid bach o blant oddi yno.

Oni ddylai daro mwy a mwy ohonom fel ffieiddbeth fod pobl a'u henwau'n Forgan a Megan sy'n byw mewn tai a elwir yn Nant y Grisial neu'r Gelli yn siarad Saesneg ac yn cael eu cyflyru i feddwl fel Saeson?

Mae Mr Roberts wedi marw ers tro ond mae Mrs Roberts yn byw yn hapus iawn yn Rhos y Nant, Bethesda.

Gwelwch ddigon o goed wrth syllu i lawr Nant Gwynant i gyfeiriad Beddgelert, ond welwch chi fawr yma.

Yn yr un cywair dymuna ei mam, Mrs Hilda Campbell ddiolch o galon i'w ffrindiau am yr anrhegion a chardiau yn dymuno yn dda iddi pan yn gorffen ym Mrig-y-Nant yn ddiweddar.

Yng ngallu grymus ei chof yr oedd Sarah Owen yn ymgysylltu â'r werin Gymraeg cyn i honno fynd i ysgolion Griffith Jones, Llanddowror, ac yng nghyfoeth lleferydd ei thafod, yr oedd yn uno treftadaeth hen ddiwylliant Twm o'r Nant â diwyllinat newydd Charles o'r Bala.

Gweinidog gyda'r Annibynwyr Cymraeg yn Nant-y-moel, Cwm Ogwr, ydoedd fy nahd, yn fab i Iowr, a merch i ffermwr yn Nefynnog oedd fy mam.

Dyma flaen-nant hwyaf Afon Crugyll, ac mae'r ddwy'n cydlifo ger Melin Cymunod ym mhwll Bodedern.

Ar ôl bwyta dyma'r dynion yn dechrau casglu at y brake yn araf, ac eraill yn gwylio i edrych pa faint oedd yn cyrchu at fan y cyfarfod, a phwy oeddynt, rhai yn ymddiddan â'i gilydd, eraill yn edrych yn syn, ac eraill â'u golwg ar y brodyr yr oeddynt wedi clywed eu bod ymhlith y rhai fu'n gweddio yn Nant.

Yr oedd ei thad yn 'rhyw berthynas i Twm o'r Nant' ac wedi bod yn cystadlu prydyddu difyfyr ag ef, ac yr oedd hithau wedi gwrando ar anterliwdiau Twm ddigon o weithiau i allu dyfynnu llinellau ohonynt pan oedd dros ei phedwar ugain.

Roeddem ar Iwybr y rhewlif fu'n crafu a rhwygo'i ffordd yn ara deg o Gwm Idwal i foddi ei hun yn y brif rewlif yn Nant Ffrancon.

Pan oeddwn yn wyth a naw oed awn o gylch Nant-y-moel gyda cherdyn i gasglu at y genhadaeth dramor.

Ceir hwyl glerwrol yn llawer o ganu'r Nant, ond molir yr abad ganddo'n syber ddigon, gan ddweud ei fod yn 'Cynnal Ehangwen fel Sion Abad Hen' 'wrth ganu gloria'.

Fe'm maged innau ar fferm Yr Hafod, yn ardal Ty Nant, bro mebyd David Ellis yntau.

Byddai gan yr oruchwyliaeth nifer o raffwyr profiadol a medrus wrth law i archwilio wyneb y 'Ceiliog Mawr' a'r 'Negro' a mannau eraill lle byddai dyfnder mawr wedi i nifer o bonciau fynd yn 'un dyfn',John Morgan, Nant Peris, fyddai'n rhaffu'r clogwyn anferth a godai o Sinc Hafod Owen hyd at 'New York' .

Erbyn hyn yr oedd cyfarfod y Nant yn cael llonydd, a'r dynion wedi cael testun newydd, sef fod cyfarfod gweddi i fod yn Cwt y Brake awr ginio.

Un arall sydd yn cofio Clwb Bryncir yn dda yw Mr John Alun Williams, Nant Cwmbran.

Troisom wedyn am Aberdaron ac yn ol i Nant Gwrtheyrn, lle'r oedd pryd blasus yn ein haros.

Penodwyd pwyllgor i chwilio am gerrig a chafwyd rhai pwrpasol yn Nant y Felin a Chae yr Hendy ar dir Hafodymaidd a'r cornelau yng Nghraig Iwrchen.

'Dal ar y cyfla ro'n i, Pyrs, i ga'l gair bach efo fy Nhad nefol.' 'A finna'n fa'ma, â chymaint o bwn gin i â bastard mul Nant Pwdin ar noson ffair.' 'Rydan ni yn ca'l ein hannog yn y Beibl i weddi%o'n ddi-baid.' 'Ydach, mi wn.

a phoncia' Clegyrog a Choed Felin Nant a chaea' Llanol mor ddychrynllyd o bell i ffwrdd!

Mae Clwb Rygbi Nant Conwy bellach yn chwarae yn y Gynhrair Genedlaethol Cynghrair 6 y Gogledd.

Ond, mae gobaith bod y Swyddfa Gymreig yn bwriadu dechrau'n fuan ar y gwaith o adeiladu ffordd newydd rhwng Dinmael a Thy Nant i osgoi Treoson y Glyn, gan fod yr holl drefniadau statudol bellach wedi'u cwblhau.

Eisteddodd disgynyddion William Davies, Fforest Uchaf, teuluoedd Nant y Gro, Culheol, Y Tyddyn Melyn, Maesgwilym, Tŷ Mawr a Phwllygod a Thŷ'r Gors a'r Waungrin a gwrando ar gatalog o weithredoedd eu tadau a'u teidiau, eu mamau a'u neiniau.

Cymerwyd cyfrifoldeb am redeg Cymdeithas Tai Meirionnydd Nant Conwy.

Canodd y Nant i ofyn gŵn gan ryw Wiliam Abad, beth bynnag, a chan fod cyfeiriad at Gorntwn yn un arall o gerddi'r bardd, dyma ateg o blaid cymryd ein bod wedi cysylltu'r gerdd ofyn a'r gwrthrych iawn.

Waeth sut afon yw hi, bydd eich afon neu nant leol yn debyg mewn sawl ffordd i Afon Conwy yng Ngogledd Cymru, yr afon a ddefnyddir yn yr astudiaeth achos yn yr adran ar Afonydd yn y Tirwedd.

Nant y noson gynt, a phawb yn edrych ar y brodyr oedd wedi cymryd rhan ynddo, fel pe buasent yn eu gweld am y tro cyntaf erioed, ond yn dweud yr un gair wrthynt.

Ond ar ôl mynd yno ac iddi gyrraedd saith o'r gloch, yr oedd pawb yn edrych ar ei gilydd yn hynod o chwilfrydig, gan feddwl tybed beth oedd i fod a beth oedd yn cyfrif am eu bod yn cael eu hunain yn Ysgol Nant ar gam adeg megis.

Mae'r nant hon yn tarddu gerllaw pentref Llanddona.

Rhoddir enw arall hefyd ar un adran arbennig o'r coridor uwchben Llyn Pwmp, sef Nant Stirrup.

Stryd o dai cadarn a godwyd yn y pedwardegau oedd Ffordd Pen-nant.

Fe ddaeth yr ugeinfed o Ebrill a mynd heibio cyn i'r gwgw gyhoeddi ei bod wedi cyrraedd coed Nant y Deri.

.' Hoffai Ieuan Gwynedd hefyd ei ddisgrifio ei hun fel mab y bwthyn neu wladwr mynyddig, a thelynegai yn ei ysgrifau a'i gerddi am fryniau gwyllt Gwalia, am lili%au a rhosynnau coch, am wenyn yn suo, am furmur y nant, ac am blant bochgoch yn chwarae'n hapus ar feysydd gwyrddlas.

ia,' meddai Caradog, 'taswn i'n digwydd 'i weld o mi fuaswn innau'n diolch iddo fo hefyd.' Cymeriad arall y bu+m lawer yn ei gwmni oedd Hamilton, Nant y Gors.

I mewn i'r fasged fawr yr aethon nhw i gyd i'w cario adra, ac mi 'u rhannwyd nhw wedyn, fel bod 'na ddigon i swpar yn Cae Hen a Nant-y Wrach.

Gelwir y dyfnant coediog hwn, a'r Rheilffordd o Gaerwen i Amlwch yn dilyn ei llwybr, yn The Dingle, ond 'does dim dwywaith mai ei henw gwreiddiol oedd Nant y Pandy." Enw arall ar y rhan hon o'r dyffryn, ac un hynod o addas ag ystyried sut y'i crewyd yn y lle cyntaf, oedd Nant y Dilyw.

Yn aml iawn gelwir ei rhan uchaf yn Gafrogwy neu'n Frogwy, sy'n enghraifft arall eto o enw ar nant ym Môn sy'n gorffen â'r terfyniad 'wy'.

Digwydd yr elfen doponymaidd hon ar brydiau mewn ardaloedd eraill ac yn aml iawn mae'n digwydd lle bydd nant yn amlwg yn newid ei chyfeiriad yn sydyn.

'Uw, glywaist ti am y perfformans oedd yn Nant Bella echdoe?

Wyddai neb am y berthynas hon ond Nansi'r Nant.' Gwnaed honiadau mwy rhyfeddol fyth yn yr ysgrif honno, ac fe sbardunwyd John Gwilym Jones, am yr unig dro yn ei fywyd, meddai, i ysgrifennu i'r wasg i anghytuno.

Bu Plant Ysgol Sul y Nant hefyd yn perfformio Drama'r Geni yn y Cartref ar y pnawn Sul cyn y Nadolig a rhoi naws arbennig i'r Wyl.

Roedd gen i filgi wedi'i gael gan f'ewyrth ac un prynhawn, yng ngwaelod Nant y Berth roeddem wedi cael helfa dda.

'Roedd Cellan Ddu wedi sleifio allan o geg yr ogof ac yn gwthio'i ffordd yn llechwraidd o lech i lwyn tua Nant Gwynant.

Etifeddodd y ddau fab y cafodd hi eu magu i oedran gwŷr, Dafydd a Daniel, rannau gwahanol o'i chynhysgaeth, y naill yn datblygu'n adroddwr storiau yn null yr hen gyfarwyddiaid, a'r llall yn datblygu'n nofelydd, ac y mae'n rhyfedd, er nad efalli'n gwbl annisgwl, ei bod hi'n fath o ddolen gyswllt rhwng yr anterliwd neu'r ddrama Gymraeg, ym mherson Twm o'r Nant, a'r nofel Gymraeg ym mherson ei mab Daniel, oblegid y mae gwreiddiau mwy nag un elfen yn y nofel i'w holrhain yn ôl i'r ddrama.

Yr oedd pobl yn Nant-y-moel a arferai siarad Cymraeg, pobl mewn oed a dyrnaid o blant hŷn na mi, rhai a fynychai eglwys fy nhad.

Ceir ambell enghraifft o'r enw'n cael ei drawsosod yn Nant

Sal: Pysgod Nant-las i swper, brithyllod a samwn, llyswennod wrth y llath o rabanau'r gors .

Ond yn suth ar ol gorffen Y Wisg Sidan bydd cwmni arall o Gaernarfon, Ffilmiau'r Nant, yn symud yno i ddechrau ar y gwaith o baratoi cyfres arall ar gyfer sianel pedwar.

Cafodd pentref Porth y Nant ei agor fel Canolfan laith Genedlaethol Nant Gwrtheyrn yn 1982.

Un o'i hoff straeon, ac un sy'n dangos crem y "dyn celwydd golau% yw hon: Hen filwr yn ardal Nant Conwy (nid wyf am roi ei enw) yn dweud ei hanes yn y Rhyfel Mawr.

Ac fe atebais ar unwaith y buaswn yn gwneud hynny, gan feddwl y buasai mor hawdd ag yr ydoedd yng nghyfarfod y Nant y noson gynt.

Wrth gwrs, roedd hi'n berffaith amlwg pam oedd Arglwydd Nant Conwy a'r arglwydd Prys Edwards yn cymryd y safbwynt hwn -- gan mai nhw bellach yw'r sefydliad Cymreig.

Nid oedd cymaint â hynny o enwau glowyr yno, nid oedd neb o deulu Nant y Gro, dim un o deulu'r Culheol ac Oakvilla a Thre'r Gât, ond roedd yna enwau dwbwl baril, enwau gyda Syr ac Arglwydd o'u blaen ac ni chollodd yr un o weision y Powell-Dyffryn, a'r Amalgamated Anthracite gyfle i fod yn aelod o'r Byrddau rheoli.