Deng niwrnod i'r dydd fe deimlais anesmwythyd yn ochr dde fy nghefn, a'r noson honno fe'm dihunwyd yn sydyn gan frathiad o boen yn ochr fewnol fy morddwyd.

Gofynnwyd drannoeth i feddyg y teulu i alw ac fe welodd hwnnw arwyddion o'r Eryrod ar fy nghefn.

Tyrd tithau'r ffordd hyn, Glyn.' Aeth i fyny grisiau arall a'i arwain i ystafell fechan lân a thestlus yng nghefn y tŷ.

Bydd yr hen dwb golchi sy'n nghefn y ty yn cael ei sbyddu am bryfaid genwair bach rhai rwyf wedi eu casglu'n ofalus drwy'r haf - a dyna fi'n barod am ymweliad â'r Ddyfrdwy i drotio am lasgangen yn ystod y tri mis hwn!

Rhywbeth arall a anfonodd iasau llawer oerach i lawr fy nghefn i oedd gweld y papurau yn rhoi cymaint aceri o le i ychydig dywyrch a'r difrod a wnaed i ddelw garreg ond yn gwthio i gornel dalen ddiarffordd hanes am rywun yn rhoi matsen mewn dyn du o Birmingham ar ôl ei drochi mewn petrol.

Sied bach yng nghefn y tŷ oedd surgery'r meddyg.

Dilynais gyfarwyddiadau Bryn Roberts pan osododd ef ei ddwylo ar fy mhen a phump o weinidogion eu dwylo ar fy nghefn.

EFFEITHIAU: Yn fras, gellir rhannu effeithiau fel a ganlyn:- llai o lygredd a thagfeydd traffig, llai o alw am gerrig mâl, gwell ansawdd bywyd yng nghefn gwlad a hyrwyddo ymwybyddiaeth o'r amgylchedd drwy gynllunio teithiau cludiant cyhoeddus i hybu canolfannau ymwybyddiaeth o'r amgylchedd.

Mewn ffaith, does dim argoel bod llawer yn digwydd i fynd i'r afael a'r gwelliannau hollol angenrheidiol yn ardal y Bedol ond mae'r sefyllfa yn debyg i nifer o ardaloedd eraill yng nghefn gwlad Cymru.

Ar ôl hanner awr o gael eu hysgwyd yng nghefn y fan roedd yr ewfforia'n prysur ddiflannu.

"Mi rydw i'n cofio amsar," medda fi, pan ges i gyfla i dorri ar ei draws o, "pan oeddwn i'n mynd hyd y ffyrdd yma hefo ceffyl a throl, ac wrth ddþad adra, yn gorfadd ar wastad fy nghefn yng ngwaelod y trwmbal yn sbio ar y cymyla, a'r gasag yn mynd ei hun, a phan fydda'r drol yn dechra sgytian, roeddwn i'n gwybod fy mod i wrth Tþ Gwyn, achos doeddan nhw ddim wedi tario ddim pellach na'r fan honno." "Rwyt ti'n drysu yn y fan yna," medda fo.

Yr oedd yn rhaid i'r gweithiwr ffwrnais roddi'r platiau'n drefnus yn y ffwrnais, rhai yng nghefn y ffwrnais, eraill yn yr ochrau a rhai yn y blaen, a'u symud o'r naill le i'r llall fel y byddent oll o'r un tymheredd.

Er hynny, byddai ein hynafiaid yng Nghefn Brith yn falch o weld fod y Capel yma o hyd ac wedi ei addasu gogyfer ag anghenion y gynulleidfa sy'n cwrdd yno heddiw, er cymaint yw'r dirywiad crefyddol a ddigwyddodd yn ystod oes y rhai hynaf ohonom.

LIWSI: Dau gan medr ar 'y nghefn.

Saethodd cyllell o boen drwy 'nghefn, ac mi wyddwn yr eiliad honno na fydde'n bosib i mi gario 'mlân.

Ceir disgrifiad manwl o amaethyddiaeth Epynt, a chilieni yn arbennig, gan Ronald Davies yn ei lyfr, a dengys fywyd fyddai'n nodweddiadol o ardal amaethyddol yng nghefn gwlad Cymru cyn yr Ail Ryfel Byd.

Dyma blaid geidwadol a'i gwreiddiau yng nghefn gwlad gorllewin Canada, sydd wedi datgan gwrthwynebiad i bolisi dywieithog y wlad, ac am gyfyngu ar rai mathau o fewnfudiad.

prifathro ata' i ar y diwedd hefyd a 'nghuro i ar fy nghefn a rhoi pat ar fy mhen i ac er bod taten boeth lond ei geg fe ddywedodd wrtha' i: 'We liked you most awfully but we thought your accent might militate againstyou in this type of establishment.

Wrth i ni ymarfer mae'r eirfa'n gwella o hyd a daw geiriau annisgwyl iawn gerbron, geiriau sy wedi bod yng nghefn y cof am flynyddoedd efallai ond heb gael eu harfer.

Yng nghefn ei feistres roedd Pyrs yn lladmerydd rhyddid i'r werin bobl.

Ac ar ddiwrnod Eisteddfod Llawrplwy, cadw radio yng nghefn y llwyfan er mwyn cael gwybod canlyniad y gêm rygbi rhwng Cymru a Lloegr a Luned Douglas Williams, o hoffus goffadwriaeth, rhwng y cyfeilio am wybod y sgôr.

Yn weinidog ifanc, prynodd 'fwy nag un par o ddillad' gan Daniel Owen, 'gydag ambell ymgom yn yr ystafell fechan yng nghefn y siop.' Bywyd cyfnod Daniel Owen a ffurfiodd Elfed, a chariodd gydag ef, drwy ei oes faith, lawer iawn o nodau diwedd y bedwaredd ganrif ar bymtheg.

Gwelwn yma yr ochr dywyll i'r hyn sydd yn digwydd yng nghefn gwlad gyda'r ffermydd yn cael eu torri, y colli cydweithrediad cymdeithasol a thrwy hynny rhyw ddiflastod yn ymlusgo i mewn i beth mae llawer yn gredu yw'r ffordd delfrydol o fyw.

Ond, rhywfodd mae yna rywbeth yng nghefn fy meddwl sy'n gwrthod derbyn nad oes hedyn o wirionedd yn y stori, ac rwy'n dal i led-gredu bod rhai dihirod a ddygodd gar yn y Drenewydd tuag ugain mlynedd yn ôl wedi cael yfflon o sioc wrth fynd i chwilio'u hysbail...!

Gwnaed yr adroddiad yn sgîl beirniadaeth Pwyllgor Seneddol ar Faterion Cymreig o safon dyluniad tai newydd yng nghefn gwlad Cymru gan Gwmni Chapman Warren ar gyfer y Cyngor.

Gyda diboblogi a'r argyfwng economaidd yng nghefn gwlad, prinhau mae'r adeiladau yma.

Byddaf yn tristau wrth feddwl cymaint o estroniaid sy'n berchnogion cartrefi'r hen gymeriadau a arferai fynychu'r addoldy yng Nghefn Brith gyda'r fath ffyddlondeb.

Tyd, Ifan, cyfyd ar fy nghefn i, awn ni am dro dros y fron fry a draw am fynwes y dwyrain, mi roith hynny gyfle i Mrs bach hwylio sgram o de inni.

Ar ben hynny 'roedd dylanwad fy Anghydffurfiaeth Gymreig rywle yng nghefn fy meddwl.

Fe fu ambell filwr yn help ymarferol mawr yn benthyg lifrai i ddau ohonom gael teithio gyda nhw ac yn ein cuddio yng nghefn eu cerbydau ambell dro.

Agoriad llygaid hefyd oedd gweld cyn lleied mae safle merched wedi newid yng nghefn gwlad China.

Oherwydd ei fod yn drwm ei glyw byddai'r mwyaf beiddgar yn ein plith yn manteisio ar y ffaith honno er mwyn difyrru ein cyfoedion mwy llywaeth - ond roedd yn hanfodol gwneud yn siwr eich bod yn eistedd yng nghefn y dosbarth cyn cymryd cam mor ddewr a herfeiddiol!

Bwriad hwnnw oedd gwneud i mi rowlio drosodd ar fy nghefn â'm pedair pawen yn yr awyr.

Eto, er yr holl anawsterau, y mae arwyddion gobaith yn cyniwair yng nghefn wlad Cymru heddiw, a rhaid i ni fanteisio arnynt er mwyn hybu popeth sy'n faneisiol i'r Gymraeg.

Gyda'r ychwanegiad hwn i ddilyn: 'Gellwch chi gwisgo'ch crys cyn mynd allan.' Wrth chwarae pêl-droed gyda thîm eithaf truenus o egin-weinidogion yng Ngholeg y Bala, cefais ddolur llym tua gwaelod fy nghefn.

Cwmanai Rod yn ei ymyl ar stôl uchel yng nghefn y lab (eu cuddfan arferol!) yn cyfansoddi brawddegau brwnt yn ei lyfr Ffis a Cem gan wneud ei orau glas i danio diddordeb Guto mewn limrigau coch.

Digwyddodd y cyfan ar linell bump ar hugain Llanelli, gyda Phil Bennett yn rhoi cic bwt i aildde/ chre'r chware; f~nne'n ply-gu i/ godi'r bêl, ond fel ro'n i'n sythu 'nghorff, dyma dacl ffyrnig yn 'y nghefn gan ddau o'r gwrthwynebwyr.

Iddo ef, roedd angen bod yn ymwybodol drwy'r amser o safbwyntiau ei ddarllenwyr Saesneg, gan gadw rhan ohono'i hun yn ddieithr i Gymru: `I think it is probably a mistake for any reporter to try to go completely native in any situation.' Os yw hynna'n wir, fe fydd newyddiadurwyr o Gymru'n gorfod cadw gwybodaeth a rhagdybiaethau eu gwylwyr, gwrandawyr neu ddarllenwyr yng nghefn eu meddwl.

Cofiwn amdano fel Gweinidog ymroddgar ac aelod gwerthfawr o'r Eglwys yng Nghefn Brith.

A rhaid cyfaddef mai dipyn o gamel fu+m i am nifer o flynyddoedd - yn byw allan o'r bag oedd gen i ar fy nghefn ac yn symud o fan i fan byth a beunydd.

Gwnaed brecwast yng nghefn y tŷ lle roedd tân dan do ond ymhen ychydig funudau roedd helynt mawr y cogydd yn chwifio ei ddwylo ac yn dweud mai canibaliaid oedd yn byw yn Buganda a'r llall yn gweiddi nerth ei lais ar y cogydd mai ef a thylwyth y Jaluo yn Kenya oedd y canibaliaid.

Roedd pawb wedi clywed am rywle arall yng nghefn gwlad Groeg a ddioddefodd ar draul rhyw fyddin neu'i gilydd rywdro yn ei hanes.

Gelwid y pentwr hwn yn wats (term morwrol yn golygu gwyliadwriaeth), pedair wats bob dydd ym mhob melin, a'r dalwr oedd yn gyfrifol am eu rhoi'n daclus yng nghefn y felin o fewn cyrraedd y bwndelwr a'r shêrwr.

Gydag un ohonynt yn ei breichiau, un arall mewn siôl ar ei chefn, a'r llall yn gafael wrth odre ei sgert aeth i'w lluchio'i hun i'r gamlas oedd yng nghefn un o'r strydoedd.

Eisteddai'r plant i gyd yng nghefn y car.

Does dim rhaid i ti ganu'r gloch ac aros i rywun agor y drws i ti.' Symudodd Dan Din yn ei ôl i bwyso yn erbyn y fainc yng nghefn y garej a daeth Bilo i sefyll o flaen Dei.

Y mae sgrin yng nghefn eich llygad o'r enw y retina.

Cais llawn - adeiladu 'booster' i gronfa ddŵr presennol Cais llawn - lolfa haul yng nghefn tŷ rhes Cais llawn - estyniad i swyddfeydd Cais llawn - newidiadau mewnol ac allanol i Neuadd y Dref a chreu canolfan dehongli ar y llawr isaf Cais adeilad rhestredig - newidiadau mewnol ac allanol i Neuadd y Dref a chreu canolfan dehongli ar y llawr isaf (ii) Hysbysu'r Bwrdd Trydan nad oedd gwrthwynebiad i'r cais canlynol am linellau trydan:- Cais llawn - ail-leoli llinellau trydan

Bydd rhai yn darparu lle i'w chadw yn y cwpwrdd ym mlaen eu yng nghefn y garafan, ac eraill yn ei gosod oddi tani.

Cludant y cynhaeaf i daflodydd pren yng nghefn y tai i'w daflu islaw, yn y gaeaf, i'r gwartheg Simmental ar y llawr cyntaf.

Dy gario di bob cam ar fy nghefn." Chwarddodd y Cripil yn llawen o fewn clydwch y breichiau mawr.

Mae nodiadau yng nghefn y llyfr i gynorthwyo'r darllenydd ddeall cefndir y cerddi a'r awdur ei hun.

Un stori sy'n cael ei thadogi ar yr hen frawd yw honno amdano'n cyrraedd capel bach yng nghefn gwlad yn hwyr ar nos Sul.

Yn ddiweddar cyhoeddwyd papur gwyn y llywodraeth ar gymunedau yng nghefn gwlad Cymru.

Rydw i'n cofio, y llynedd, cyrraedd a 'mhac ar fy nghefn yn Istanbwl (yr hen Constantinople roeddwn i wedi clywed cymaint o sôn amdani yn Ysgol Menofferen), a chael fy moiddro gan faint y traffig oedd yn mynd heibio.

"Mae o'n beth rhyfedd," meddai Rhodri o'i le yng nghefn y car, "ond tra oedd popeth yn braf, doedd yna run ohonan ni'n meddwl ei fod o'n braf.

Fy nghefn wedi gwaethygu eto.

Caniateais innau iddynt wneuthur feUy, a gorweddais ar wastad fy nghefn ar lawr, a chymerasant y chwart cwrw a chodasant ef i fyny, a thywalltasant cwbl ynghyd â Uawer ychwaneg, i lawr i fy ngwddf, fel i bwU o dwr.

Roeddwn i'n falch iawn pan osododd yr athro fi i eistedd yn y fainc gyntaf, i mi gael fy nghefn atynt.

Ond roedd yna sŵn symud cadeiriau yng nghefn yr ystafell.

'Roedd un ohonom yn gyrru, ac un yn dilyn y map, tra cysgai'r trydydd yng nghefn y car.

Siaradai'r dynion yng nghefn y cerbyd ac yn aml chwarddent yn uchel ond ni ddeallai Glyn air o'r hyn a ddywedent.

Yna taniwyd yr injan i ffwrdd â hwy ar draws y wlad, a phob asgwrn yn ei gorff yn brifo wrth iddo gael ei ysgwyd yn ôl a blaen yng nghefn fen y dihirod.

Yn wir yr oedd yn gymeriad anghyffredin yng nghefn gwlad Cymru yn y cyfnod hwn, yn radical o'r rheng flaenaf ac yn sosialydd o'r un garfan a William Morris.

Mi deimlais y wasgod yn tynnu yn fy nghefn a dyma hi i ffwrdd gan lapio'i hun o gwmpas y sgwarnog."

Mi fydd plant yn siwr o hoffi'r atodiad yng nghefn y llyfr - sef map "go iawn" o'r byd yn dangos Cymru a Chanolbarth America.

'Roedd yn disgrifio hanes adeiladau yng nghefn gwlad Cymru tros y canrifoedd yn weddol fanwl ynghyd â'r ymgyrch i geisio rheolau dylunio wrth ei astudio.

Hwnnw'n rhedeg am ugain llath, cyn taflu'r bêl o'r tu mewn i'm dwylo i, a finne o fewn ychydig lathenni i'r llinell yn llwyddo i groesi, dan gario dau o olwyr ar 'y nghefn.

Ond er iddynt dreulio dwyawr digon anghysurus yn swatio a gwylio yng nghefn y ffynnon ni welsant undyn byw a thri digon siomedig a drodd eu hwynebau tuag adref fel y teimlent y dafnau cyntaf o law yn disgyn ar eu talcennau.

Er mwyn trafaelu adref, nid oeddynt am gario'r corff yng nghefn y car gyda'r plant, ond roedd ganddynt babell, ac felly dyma benderfynu lapio'r hen fenyw yn y babell a'i chlymu ar y rack ar do'r car am y siwrnai adref.