Fel petai'n benderfynol o ddymchwel ein darlun cyfeiliornus fe sgrifennodd Saunders Lewis un o'r nofelau mwyaf telynegol a luniwyd yn Gymraeg.

Bywyd y Cymry a ymfudodd i Benbedw ar dro'r ganrif a gyfleir yn I Hela Cnau Marion Eames - y fwyaf darllenadwy o'r holl nofelau hanes, a chan ei bod yn ymdrin a chyfnod y mae atgofion amdano wedi'u trosglwyddo'n deuluol i'r awdures, mae'n pontio rhwng y nofel hanes a'r nofel gyfoes.

Ond mae'n nodwedd ar ymrysonfeydd geiriol y nofelau bod y ddwy ochr, ni waeth lle yr oedd cydymdeimlad yr awdur, yn cael llinellau cryfion er mwyn cynnal.

Y mae Hywel Teifi yn dyfynnu beth a ddywedodd Saunders Lewis am un o nofelau T.

Ers 1967 mae'r Lolfa wedi bod yn cyhoeddi nofelau a'r ffuglen newydd mwyaf cyffrous, cerddoriaeth, barddoniaeth answyddogol a chyfresi o lyfrau cwbl wreiddiol i blant.

ond wedi dweud hynny dydw i ddim yn gweld dim o'i le ar nofelau realaidd'.

Hwyrach mai dim ond teidiau oedd gan y nofelwyr: wedi'r cwbwl dim ond gyda Daniel Owen yn wythdegau'r ganrif ddiwethaf y dechreuwyd sgrifennu nofelau o ddifri yn Gymrag, ond roedd yna draddodiad hŷn o sgrifennu cofiannau y gellid tynnu arno.

'Chewch chi fawr ohono yn Arfon Kate Roberts a thuedda i deneuo argyfwng gwirionedd y gweithwyr di-waith yn nofelau T.

Cyhoeddodd dros gant o lyfrau i gyd yn nofelau, straeon, erthyglau ac yn gyfrolau barddoniaeth.

Ar wahân i nofelau a straeon ecsentrig Dr Pennar Davies a nofelau lliwgar diweddar Rhydwen Williams nid oes gennym odid ddim o wir bwys.

Yn wahanol i nofelau Lewis Jones, nid un prif gymeriad sydd yn Traed mewn Cyffion, ond dau.

Nofelau yw'r rhain y byddem yn annog plant a phobl ifanc i'w darllen er mwyn meithrin ynddynt ryw ymwybyddiaeth o gronoleg hanesyddol.

Cafwyd amryw o nofelau'n ymdrin a'r bedwaredd ganrif ar bymtheg - Ar Fryniau'r Glaw ac Eryr Sylhet gan Merfyn Jones yn ymweud a'r India, ac yn arbennig helyntion y cenhadwyr cynnar yno, Llyfr Coch Sian a Sian a Luned gan Kathleen Wood, a Deunydd Dwbl gan Harri Williams sy'n bortread o Dostoiefsci.

Roedd awydd Saunders i wadu statws llenyddiaeth i'r nofelau hyn yn codi o'i agwedd at y byd yr oeddynt yn ei ddarlunio.

Wrth gyferbynnu cefndir y nofelau hyn a chefndir llenyddiaeth Saesneg Iwerddon,mae Saunders yn nodi fod bywyd Iwerddon yn dal i fod yn amaethyddol, heb ei gyffwrdd gan ddiwylliant diwydiannol Lloegr.

Y tu ôl i'r ymdriniaeth â sefyllfa deuluol y Gŵr a'i ferched y mae gweledigaeth dreiddgar debyg i'r hyn a welid yn gweithio yn nofelau Zola, neu'r brodyr Goncourt.

Un o nofelau Cystadleuaeth Nofel 2000 Gwasg Gomer.

Mam yn darllen cofiannau'r cewri Cymraeg a nofelau rhamantus Saesneg; minnau'n pori mewn meysydd gwleidyddol a stori%au byrion.

At hyn wrth gwrs, mae wedi cyfrannu gweithiau i antholegau, llunio nofelau a cherddi i oedolion ac ennill y gadair genedlaethol ddwywaith, yng Nglynebwy a Chaernarfon.

Wilson Evans mewn sgwrs â'r Cymro mai o'i gefndir fel "colier" y daeth yr ysbrydoliaeth am y nofelau:

Un o'r nofelau gorau a ysgrifennwyd yn Gymraeg .

Yn oes y sianel, mae'n naturiol fod awduron rhyddiaith yn mynd i ddewis y teledu fel ffon eu bara, a llunio nofelau fel hobi.

Go fratiog fu unrhyw nawdd a gynigiwyd o du Cyngor y Celfyddydau neu'r Cyngor Llyfrau, ac felly rhwng cromfachau y sgrifennwyd y rhan fwyaf o nofelau Cymraeg.

Dyna pam bod y glowr mor bwysig yn y nofelau.

Aeth Tecwyn Lloyd mor bell a'i gymharu a Dostoieffsci, Cervantes a Kafka, a glaw Gŵr Pen y Bryn yn 'nofel Gymraeg fwyaf a sgrifennwyd er dyddiau'r Pedair Cainc - heb eithrio nofelau Daniel Owen'.

Elfen arall ym mhrofiad a myfyrdod y nofelydd na chafodd lawer o sylw yw ei deimladau ynghylch merched fel y'u datguddir yng nghymeriadaeth y nofelau - mewn gair, rhywioldeb Daniel Owen, Ar yr olwg gyntaf, pwnc go anaddawol yw hwn.

Os yw'n wir fod nofelau Daniel Owen yn tra rhagori ar waith y mwyafrif mewn amrywiol ffyrdd, fel y dangosodd lliaws o feirniaid erbyn hyn, mae'n rhesymol tybio na fyddai'r nofelydd o'r Wyddgrug yn fodlon ar atgynhyrchu na dulliau llenyddol nac agweddau cyfarwydd ei gyfnod.

Y mae'r ffaith fod rhai beirniaid yn dal i deimlo rheidrwydd i daranu yn erbyn ffuglen yn tanlinellu ffaith arall, sef bod yr arfer o ddarllen nofelau Cymraeg a Saesneg wedi eu hen adael ar ôl.

Nofelau yn dilyn hynt yr enaid unigol yw'r ddwy nofel am Leifior yn hytrach na gweithiau sy'n dehongli'n wrthrychol wleidyddol strwythur ein cymdeithas.

Y mae amrywiaeth dihysbydd y nofelau cyfnodol yn ail hanner y ganrif

Parhau gyda'i ddilyniant o nofelau am y rhyfeddol Gatrin o Ferain yn yr unfed ganrif ar bymtheg a wnaeth R.

Pechod yw sylwedd y nofelau clasurol...

Nofelau wedi eu hysgrifennu'n arbennig ar gyfer dysgwyr, gyda geirfa.

Os rhywbeth, mae'r ddau lyfr bach yma yng nghyfres Nofelau Nawr, Gwasg Gomer, yn tueddu i gyfeiriad yr ail gategori.

I ddathlu hanner canmlwyddiant cyhoeddi un o'r nofelau difyrraf i ymddangos yn Gymraeg ym marn llawer, y penderfynais addasu O Law i Law ar gyfer cynhyrchiad Cymdeithas y Gronyn Gwenith eleni.

PLANT A PHOBL IFAINC (NOFELAU A STORÏAU) ANIFEILIAID AARON: 3.

Er hynny, wrth ymdrin â gweithiau fel nofelau Daniel Owen a Charadog Prichard, a cherddi megis 'Atgof' Prosser Rhys, yn unig y cawsom ddirnadaethau seiciatreg yn cael eu cyfaddasu at feirniadaeth lenyddol Gymraeg.

Soniais yn gwta am y nofelau yna am na theimlaf mai ynddynt hwy - er eu haml rinweddau - y ceir cynnyrch nofelydd mwyaf gwreiddiol a chyffrous y deng mlynedd diwethaf.

Hen air sydd yn cael ei or-ddefnyddio wrth ddisgrifio nofelau – ond y tro hwn, y gair perffaith.

Evan Roberts y diwygiwr yw pwnc Ifor ap Gwilym yn ei nofelau yntau, Yr Hen Bwerau.

Wedi'r cwbl, y mae osgo'r dychanydd a myfyrdod y sylwebydd yn elfennau o'r pwys mwyaf yn ei nofelau.

Y mae yr enwocaf o'i nofelau, Treasure Island, yn dal i gael ei chyhoeddi ar gyfer plant ac yn cael ei hailweithio byth a hefyd yn ffilm.

John Rowlands - Nofelau Saunders Lewis

Y CRACYR, Y LLOSGWR A'R DEWIN - Jon Gower a nofelau cyffro

Hi yw un o'r ychydig nofelau sy'n perthyn i draean cyntaf y ganrif hon y mae'n werth mynd i'r afael a hwy.