Cwmpasai chwilfrydedd hynod yr Oleuedigaeth y diwylliannau gwerinol hefyd, ac nid oedd gwladweinwyr yn ddall i anghenion ymarferol addysg dorfol.

Dim ond yn hwyr y cyrhaeddodd dylanwad yr Oleuedigaeth a'r ymgais i greu gwladwriaeth fodern ar linellau Ewropeaidd.

Nid yw'n syndod bod Dobrovsky a Kazinczy, sylfaenwyr ieithoedd llenyddol modern eu dwy wlad, yn swyddogion addysg o dan y canolwr mawr Joseph yr ail, a bod Dositej Obradovic, tad yr Oleuedigaeth Serbaidd, hefyd yn edmygydd mawr ohono.

Un ohonynt oedd yr Oleuedigaeth, a sbardunai lywodraethau (yn arbennig yn ei ffurf wleidyddol, Unbennaeth Oleuedig) i geisio moderneiddio eu tiriogaethau ffiwdal, gan roi gweinyddiaeth ganolog, effeithiol iddynt.