Olwen ydyw'r anima i animus Culhwch, yr elfen fenywaidd sydd ymhlyg ym mhob gwryw, fel y mae yn animus ym mhob benyw.

Atgofion hapus sydd gan Olwen Davies am ei chyfnod yng Nghilieni.

." "Roeddwn i'n meddwl yn siwr mai adarydd oeddech chi, bclh bymlag," meddai Olwen.

Dymuna Olwen Rees Jones, Danolfan, Wern, Trefnydd casgliad at y Groes Goch yn Llanfairpwll yn ystod wythnos y Groes Goch ym mis Mai ddiolch i drigolion Llanfairpwll am eu cefnogaeth i'r gronfa ac i ddiolch yn arbennig i'r holl gasglwyr am eu gwaith ardderchog.

O'n i byth wedi gofyn i neb am waith o'r blaen, ond fe hales i lun a CV a llythyr mewn ta beth." Ar y pryd roedd cynhyrchydd y gyfres, Glenda Jones, yn chwilio am 'Olwen', ac wedi gweld llun Toni Caroll ac yn credu ei bod yn addas.

Ymhlith yr actorion eraill mae John Ogwen, Trefor Selway, Olwen Rees, Nichola Beddoe a Huw Garmon a ddaeth i amlygrwydd yn Hedd Wyn.

Beth bynnag, ar ôl i Miss M. Rhys farw, gofynnodd ei chwaer, Miss Olwen Rhys, am gael y llyfr cofnodion cyntaf yn ôl o'r Llyfrgell Genedlaethol, a rhoes ef ynghyd â'r ail lyfr cofnodion i Syr Goronwy Edwards i'w cyflwyno ar ran y teulu i Lyfrgell Bodley lle cedwid y llyfrau cofnodion eraill a oedd ar glawr.

Rhys farw, gofynnodd ei chwaer, Miss Olwen Rhys, am gael y llyfr cofnodion cyntaf yn ôl o'r Llyfrgell Genedlaethol, a rhoes ef ynghyd â'r ail lyfr cofnodion i Syr Goronwy Edwards i'w cyflwyno ar ran y teulu i Lyfrgell Bodley lle cedwid y llyfrau cofnodion eraill a oedd ar glawr.

Cydsyniodd Olwen Rees a Jean Williams i gynrychioli'r gangen ar bwyllgor Cyswllt y pentref.

Erbyn hyn, a hithau'n hen gyfarwydd â phobol yn ei chyfarch fel 'Olwen', dyw hi ddim yn ceisio dianc rhag y cyhoedd.

Roedden ni wedi dechrau amau Twm Dafis, ydych chi'n gweld, rhwng y rhybudd gwirion roddodd o inni gadw o'r ynys, a'r bechgyn yn ei weld yn dod o gyfeiriad y traeth ben bore, ac Olwen wedyn yn ei weld yn mynd a'r sachaid bwyd o un o gytiau Cri'r Wylan .

Un sy'n cofio blynyddoedd olaf Epynt cyn y chwalfa yw Mrs Olwen Davies.

Dibynnai hwyl y canu a'r dawnsio i raddau helaeth ar gyfeiliant cadarn a bywiog Miss Olwen Roberts.

Ar ymylon y frwydr rhwng y ddau gawr hyn y mae Culhwch ac Olwen.

"Roeddwn i'n mynd i son am hynny." "Welsoch chi nhw hefyd?" gofynnodd Olwen.

Olwen.'

A'r nod arall, anodd ond hollbwysig, ydyw cyrraedd at Olwen a dysgu cyd-fyw â hi, sydd fel y lloer i'r haul, yn ei adlewyrchu liw'r nos fewnblyg.

Ni sonnir amdano yn chwedl Culhwch ac Olwen ac ym Mrut Sieffre o Fynwy yr ymddengys gyntaf yng nghymeriad y bradwr a dwyllodd Arthur gan ddwyn dinistr ar y deyrnas.

Ceisiai athrawon fel Olwen Davies ddwyn perswâd arnynt i fynd ymlaen i'r ysgol ramadeg yn Aberhonddu, ond - 'Doedd dim shwd beth â'u cael nhw i sefyll yr eleven-plus!

Roedd rhieni Olwen ac Owain, a rhieni Marged a Dafydd yno, heb son am ddynion papurau newydd a phlismyn.

Y widdon wen ydyw'r lloer-fam, sy'n llewyrchu yn y nos; hi ydyw'r fam fewnblyg, ddiwylliadol, a'i merch, Olwen - y lloer-ferch - fel ymwybyddiaeth fewnol.

Yn enedigol o Ystradgynlais, mae hi bellach yn byw yn Abercraf ac yn gyfarwydd i fwyafrif pobol Cymru fel Olwen, un Pobol y Cwm.

Mae Culhwch, yn ei lasoed, wrth geisio ymaflyd yn yr Hunan, yn symud oddi wrth ei fam(au), dan ddylanwad y tad - yr ochr fwyaf echblyg i fywyd - ac wedi iddo ymryddhau oddi wrth yr elfen famol, rhag bod yn Oidipos, yn meddiannu a phriodi'r elfen fenywaidd dderbyniol, briodol i'r Hunan, sef ei amima: Olwen.

Bedair blynedd ar ôl iddi ddechrau portreadu Olwen dyw hi ddim yn cael llawer o gyfle i wneud y cabaret mwyach, ac mae ei bywyd wedi newid tipyn.

Heb ei Olwen ni all Culhwch fod yn gyflawn; os â hi'n drech nag ef, yna fe wyrdroir ei bersonoliaeth.

Mae llawer o hyn yn ddigon credadwy fel dehongliad, dybiwn i, er na ddisgwylid i'r darllenydd briodoli symbolaeth o'r fath i feddwl - ymwybodol, o leiaf - awdur neu awduron Culhwch ac Olwen.

Roedd Meic i fod i briodi Olwen.

Iddo ef, nid hanes pobl neu gymeriadau o'r enw Culhwch, Olwen, Arthur, Ysbaddaden, ac ati, a geir yn y chwedl, ond hanes arwrol un enaid dynol yn prifio trwy ei lasoed i oedoliaeth gyflawn, gytbwys.

Olwen Rees fydd cyflwynydd y gyfres.

Yn 1992 y daeth Karen i Gwmderi i fyw gynta a hynny at ei mam, Olwen, i siop y pentre.

Yn ei rhagair mae hi'n esbonio mai ceisio gweld ystyr, fel y mae'r gair hwnnw'n tarddu o'r Lladin historia, y mae Layard wrth drafod Culhwch ac Olwen.

fel tasa rhywun newydd ei golli." "A'r cŷn yn y cyntedd," torrodd Olwen ar draws.